Oczekiwanie jako stymulator działania. Analiza przykładów reportażowych relacji o społeczeństwie czasu wojny
Karolina SZCZEŚNIAK
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-1118-0273
Abstrakt
Pojęcie oczekiwania posłużyło w artykule za punkt wyjścia rozważań o desygnatach tego wielowymiarowego zjawiska. Przedmiotem analiz stały się postawy i zachowania społeczeństwa czasu wojny, które stymulowały powstawanie nowych wspólnot i form aktywności społecznej. Problematyka rozpatrywana była na dwóch płaszczyznach znaczeniowych: czasu przeżywanego oraz aktywności antycypującej przyszłość. Przywołane przykłady wskazują, że częstą odpowiedzią na niespełnione lub zagrożone oczekiwania jest podjęcie przez człowieka różnych działań i wyzwań, nierzadko o charakterze granicznym. W tekście opisane zostały również uwarunkowania socjologiczne, kulturowe i filozoficzne zjawiska oczekiwania oraz zachowań ukierunkowanych na przezwyciężenie bezradności. Kanwą analiz stały się reportaże poświęcone trzem wojnom dwudziestego i dwudziestego pierwszego stulecia: na Bałkanach (opowieść reporterska Wojciecha Tochmana Jakbyś kamień jadła, Wydawnictwo Pogranicze, 2002), w Syrii (książka Biblioteka w oblężonym mieście. O wojnie w Syrii i odzyskanej nadziei Mike’a Thomsona, Wydawnictwo UJ, 2020) i na Ukrainie (cykl reportaży Jakuba Maciejewskiego Wojna. Reportaż z Ukrainy, Biały Kruk, 2022).
Słowa kluczowe:
oczekiwanie, działanie, czas, wartość, wspólnota, nadzieja, wojna, reportażBibliografia
Bartmiński, Jerzy. Językowe podstawy obrazu świata. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2012.
Beckett, Samuel. Czekając na Godota. Translated by Antoni Libera. Warszawa: PIW, 1994.
Caillois, Roger. Żywioł i ład. Translated by Anna Tatarkiewicz. Warszawa: PIW, 1973.
Chrobak, Stanisław. “Nadzieja jako dynamizm rozwoju i egzystencji człowieka.” Seminare, no. 25 (2008): 329–40.
Durkheim, Émile. O podziale pracy społecznej. Translated by Krzysztof Wakar. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007.
Fraser, Julius Thomas. Time as Conflict: A Scientific and Humanistic Study. Basel: Birkhäuser, 1978.
Fraser, Julius Thomas. The Voices of Time: A Cooperative Survey of Man’s Views of Time as Expressed by the Sciences and by the Humanities. New York: George Braziller, 1966.
Heszem, Irena. Psychologia stresu. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2020.
Jarnicki, Damian. “Ukraina czasu inwazji – wyzwania bezpieczeństwa i ‘codzienności.’” Studia Administracji i Bezpieczeństwa, no. 15 (2023): 247–72.
Maciejewski, Jakub. Wojna: Reportaż z Ukrainy. Kraków: Biały Kruk, 2022.
Marwick, Arthur. War and Social Change in the Twentieth Century: A Comparative Study of Britain, France, Germany, Russia and the United States. London: MacMillan, 1974.
McCarthy, John D., and Mayer N. Zald. “Resource Mobilization and Social Movements: A Partial Theory.” American Journal of Sociology 82, no. 6 (1977): 1212–41.
Norwid, Cyprian Kamil. “Do Bronisława Z.” In Norwid, Pisma wybrane. Edited by Juliusz W. Gomulicki. Vol. 1. Wiersze. Warszawa: PIW, 1983.
Ossowski, Stanisław. “Z nastrojów manichejskich.” In Ossowski, Dzieła. Vol. 3. Warszawa: PWN, 1967.
Plokhy, Serhii. Rosja-Ukraina: Największe starcie XXI wieku. Translated by Arkadiusz Bugaj. Kraków: Wydawnictwo Znak, 2024.
Potulski, Jakub. “Émile Durkheim o państwie i polityce – socjologia i problemy transformacji społecznej.” Miscellanea Antropologica et Sociologica 21, no. 1 (2020): 76–95.
Powszechna Encyklopedia Filozofii. Edited by Andrzej Maryniarczyk et al. Vol 3, s.v. “Filozofia sztuki” (by Henryk Kiereś). Lublin: Polskie Towarzystwo św. Tomasza z Akwinu, 2002.
Putnam, Robert D. Kapitał społeczny i demokracja lokalna. Translated by Jerzy Szacki. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.
Puzynina, Jadwiga. Wartości i wartościowanie w perspektywie językoznawstwa. Kraków: Polska Akademia Umiejętności, 2013.
Rubenstein, Richard L. After Auschwitz: Radical Ideology and Contemporary Judaism. Indianapolis, New York and Kansas City: The Bobbs-Merrill Company, 1966.
Rubenstein, Richard L. The Age of Triage: Fear and Hope in an Overcrowded World. Boston: Beacon Press, 1983.
Rubenstein, Richard L. The Cunning of History. New York: Harper & Row, 1978.
Siciński, Andrzej. Dziś i jutro kultury polskiej. Warszawa: Książka i Wiedza, 1975.
Staniszkis, Jadwiga. “Polityka postkomunistycznej instytucjonalizacji w perspektywie historycznej.” In Ludzie i instytucje: Stawanie się ładu społecznego; Pamiętnik IX Ogólnopolskiego Zjazdu Socjologicznego. Edited by Antoni Sułek, Józef Styk, and Irena Machaj. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 1995.
Szcześniak, Karolina. Między reportażem a literaturą: Twórczość Wojciecha Tochmana. Lublin: Wydawnictwo UMCS, 2016.
Sztompka, Piotr. Trauma wielkiej zmiany: Społeczne koszty transformacji. Warszawa: Instytut Studiów Politycznych PAN, 2000.
Tarkowska, Elżbieta. Czas w społeczeństwie: Problemy, tradycje, kierunki badań. Wrocław: Wydawnictwo PAN Ossolineum, 1987.
Tarkowska, Elżbieta. Czas w życiu Polaków: Wyniki badań, hipotezy, impresje. Warszawa: Wydawnictwo IFS PAN, 1992.
Tischner, Józef. “Homo sovieticus.” In Tischner, “Etyka solidarności” oraz “Homo soviecus.” Kraków: Wydawnictwo Znak, 1992.
Thomson, Mike. Biblioteka w oblężonym mieście: O wojnie w Syrii i odzyskanej nadziei. Translated by Andrzej Homańczyk. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2020.
Toal, Gerald, and Carl T. Dahlman. Bosnia Remade: Ethnic Cleansing and Its Reversal. Oxford: Oxford University Press, 2011.
Tochman, Wojciech. Jakbyś kamień jadła. Sejny: Wydawnictwo Pogranicze, 2002.
Tönnies, Ferdinand. Wspólnota i społeczeństwo. Translated by Małgorzata Łukasiewicz. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2008.
Vulliamy, Ed. Wojna umarła, niech żyje wojna: Bośniackie rozrachnuki. Translated by Janusz Ochab. Wołowiec: Wydawnictwo Czarne, 2022.
Zdanowski, Jerzy. Bliski Wschód: Od imperium osmańskiego do współczesności. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2018.
