Rex iustus - model władcy w średniowiecznej Polsce (na przykładzie Kroniki polskiej mistrza Wincentego)
Artur Lis
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-4613-0671
Abstrakt
Mistrz Wincenty Kadłubek w Kronice polskiej stworzył dwa modele władcy. Bez wątpienia na ich treść miały wpływ wydarzenia polityczne z okresu spisywania dzieła. Wizerunek władcy niesprawiedliwego-tyrana został przeciwstawiony władcy sprawiedliwemu- idealnemu. Jednym z podstawowych kryteriów podziału był stosunek panującego do poddanych. Wincenty zapragnął ująć relacje i tendencje społeczno-polityczne i kulturalno-ideologiczne, takie jak stosunek między monarchą a możnymi, Kościołem a państwem, duchowieństwem a świeckimi. Kadłubek pisze o czynach władców ale ważniejszą rolę niż sprawy rodów i poszczególnych osób upatruje w instytucji państwa i w prawno-etycznych podstawach życia społeczności narodowej. Władcy są związani prawem i ograniczeni w swym działaniu przez czynnik społeczny stojący na straży porządku publicznego i sprawiedliwości. Społeczeństwo ma prawo wymówić posłuszeństwo władcy niesprawiedliwemu – tyranowi, tak jak to miało miejsce w 1079 roku z Bolesławem Śmiałym i w 1177 roku z Mieszkiem III Starym. Z kolei władca idealny powinien być obdarzony szlachectwem cnoty, zespołem powinności i zobowiązań moralnych określonych ramami porządku publicznego, a w szczególności troską o dobro każdej rodziny.
Słowa kluczowe:
Rzeczypospolita, naród, Kronika polska, mistrz Wincenty, władca, historia ustrojuBibliografia
Balzer Oswald, Studium o Kadłubku, cz. 1-2, [w:] tegoż, Pisma pośmiertne, t. I-II Lwów 1934-1935.
Banaszkiewicz Jacek, Polskie dzieje bajeczne mistrza Wincentego Kadłubka, wyd. II, Wrocław 2002.
Baszkiewicz Jan, Prawo rzymskie i prawo kanoniczne w kulturze politycznej Polski XIII i XIV stulecia, [w:] IX Powszechny Zjazd Historyków Polskich, Historia kultury średniowiecznej Polski, Warszawa 1963.
Bauto Edward, Pogląd mistrza Wincentego Kadłubka na stosunek władzy duchowej i świeckiej, „Nasza Przeszłość” 17(1963), s. 61-76. (Crossref)
Bieniak Janusz, Jak Wincenty rozumiał i przedstawiał ustrój państwa polskiego, [w:] Onus Athlanteum. Studia nad Kroniką biskupa Wincentego, red. Andrzej Dąbrówka, Witold Wojtowicz, Warszawa 2009, s. 39-46.
Człowiek średniowiecza, red. Jacques Le Goff, tłum. Maria Radożycka-Paoletti, Warszawa-Gdańsk 1996.
Deptuła Czesław, Galla Anonima mit genezy Polski: studium z historiozofii i hermeneutyki symboli dziejopisarstwa średniowiecznego, Lublin 2000 (przedruk wydania z 1990).
Deptuła Czesław, Nad zagadką mistrza Wincentego, „Znak” 28(1976), s. 368-384.
Deptuła Czesław, Witkowska Aleksandra, Wzorce ideowe zachowań ludzkich w XII i XIII wieku, [w:] Polska dzielnicowa i zjednoczona, red. Aleksander Gieysztor, Warszawa 1972, s. 119-158.
Dobosz Józef, Kazimierz II Sprawiedliwy, Poznań 2011.
Domański Jacek, „Kronika Polska” mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem a kultura humanistyczna XII wieku (próba analizy kilku wątków prologu dzieła), „Społeczeństwo i Rodzina” 9(2006), z. 4, s. 4-34.
Domański Jacek, Sprawiedliwość i miłosierdzie w systemie cnót politycznych Wincentego Kadłubka, [w:] tegoż, Philosophica, paraphilosophica, metaphilosophica. Studia i materiały z dziejów myśli dawnej, Kraków 2008, s. 204-215.
Grodecki Roman, Mistrz Wincenty Kadłubek, biskup krakowski (zarys biograficzny), „Rocznik Krakowski” 19(1923), s. 30-61 lub odbitka.
Kałuża Zenon, Calma Dragos, O filozoficznych lekturach mistrza Wincentego, [w:] Onus Athlanteum. Studia nad Kroniką biskupa Wincentego, red. Andrzej Dąbrówka, Witold Wojtowicz, Warszawa 2009, s. 231-278.
Kałuża Zenon, Kadłubka historia mówiona i historia pisana („Kronika” I 1-2, I 9 i II 1-2), „Przegląd Tomistyczny” 12(2006), s. 61-120.
Korolec Jerzy Bartłomiej, Ideał władcy w Kronice mistrza Wincentego. Rola cnót moralnych w legitymizacji władzy [w:] Pogranicza i konteksty literatury polskiego średniowiecza, red. Teresa Michałowska, Wrocław 1989, s. 71-87.
Kürbis Brygida, Jak mistrz Wincenty pojmował historię Polski, „Studia Źródłoznawcze” 20(1976), s. 64-70.
Lis Artur, Mistrz Wincenty Kadłubek – ojciec prawa w Polsce? [w:] Prawo w Europie średniowiecznej i nowo- żytnej, red. Artur Lis, Lublin 2011, s. 91-117.
Lis Artur, Mistrz Wincenty wzorem na dziś i jutro. Dekada badań 2000-2010, „Pedagogika Katolicka” 7(2/2010), s. 371-385.
Lis Artur, Sprawa św. Stanisława w aspekcie historyczno-prawnym, „Przegląd Prawno-Ekonomiczny” 11(2/2010), s. 56-69.
Mistrz Wincenty (tzw. Kadłubek), Kronika Polska, wyd. Brygida Kürbis, Wrocław 2008.
Mistrz Wincenty Kadłubek. Człowiek i dzieło, pośmiertny kult i legenda. Materiały z sesji naukowej – Kraków 10 marca 2000, red. Krzysztof Rafał Prokop, Kraków 2001.
Mistrza Wincentego zwanego Kadłubkiem Kronika Polska, wyd., komentarz i wstęp Marian Plezia, [w:] Monumenta Poloniae Historica, series nova, t. 11, Kraków 1994.
Plezia Marian, Mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem, [w:] Pisarze staropolscy. Sylwetki, red. Stanisław Grzeszczuk, t. 1, Warszawa 1991, s. 93-131.
Skibiński Edward, Walka o władzę w kronice Mistrza Wincentego. Mieszko Stary i Kazimierz Sprawiedliwy, [w:] Onus Athlanteum. Studia nad Kroniką biskupa Wincentego, red. Andrzej Dąbrówka, Witold Wojtowicz, Wydawnictwo Instytut Badań Literackich PAN, Warszawa 2009, s. 47-56.
Sondel Janusz, Ze studiów nad prawem rzymskim w Polsce piastowskiej, Warszawa-Kraków 1978.
Vetulani Adam, Prawo kanoniczne i rzymskie w Kronice mistrza Wincentego, „Studia Źródłoznawcze” 20(1976), s. 35-45.
Zeissberg Heinrich von, Vincentius Kadłubek, Bisehof von Krakau (1208–1218; † 1223) und seie Chronik Polens, Archiv für Kunde österreichischer Geschichtsquellen 42, 1869, s. 3-211 i odb. Wiedeń 1870.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
