Wyznaniowy projekt osobowego prawa małżeńskiego z 1934 roku

Tomasz Rakoczy

Abstrakt

W okresie międzywojennym, jak i po II wojnie światowej toczyła się w Polsce dyskusja nad kształtem prawa małżeńskiego. Obok przyświecającej ich aktorom idei jednolitości, dotyczyła ona także uwzględnienia elementów wyznaniowych. Jak pokazuje analiza prawodawstw obowiązujących na terenie zaborów, odgrywały one znaczącą rolę. Polacy traktowali małżeństwo wyznaniowe jako „prawdziwe małżeństwo”, natomiast związek cywilny stanowił dla nich nierzadko „zwykłą formalność”. Dyskusja nad kształtem przyszłego prawa małżeńskiego (w tym szczególnie osobowego) oparta była na powstaniu kilku projektów, w tym w większości prywatnych, ale także na projekcie rządowym Komisji Kodyfikacyjnej z dnia 28 maja 1929 roku. Na uwagę zasługuje Projekt prywatny autorstwa Zygmunta Lisowskiego, profesora Uniwersytetu Poznańskiego z 1934 roku. Autor, biorąc pod uwagę, prawodawstwa państw zaborczych, pozycję prawną Kościoła katolickiego z Konstytucji marcowej, a także liczbę katolików i ich mentalność, zaproponował trzy grupy regulacji prawnych. Pierwszą z nich, modelową, miałaby stanowić regulacja Kościoła katolickiego, w pełni recypowana do prawa polskiego. W drugiej miałyby znaleźć się inne wyznania uznane przez Państwo ustawowo, a w trzeciej wyznania nieuznane i osoby bezwyznaniowe. Projekt Lisowskiego nie został jednak przyjęty ani w całości, ani w żadnej części. Polska przyjęła w 1945 roku całkowicie świecką i obcą własnej tradycji regulację osobowego prawa małżeńskiego. Zabieg ten nie wytrzymał próby czasu i w roku 1998, po wejściu w życie Konkordatu polskiego, wprowadzono do polskiego prawa małżeńskiego elementy wyznaniowe, podobnie jak w innych państwach świata. Projekt Lisowskiego, jak i inne jemu podobne, nie okazał się więc jedynie o wartości historycznej. Ma wartość inspirującą dla obecności elementów wyznaniowych w osobowym prawie małżeńskim.