Main political and legal problems of religious building construction in the Polish People’s Republic between 1945 and 1989
Konrad Dyda
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-2061-7839
Abstrakt
Artykuł traktuje o najważniejszych zagadnieniach prawa i polityki wyznaniowej PRL w zakresie budownictwa sakralnego. Koncesjonowanie zezwoleń na realizację inwestycji budowalnych przez związki wyznaniowe, zwłaszcza Kościół Katolicki, oraz represjonowanie osób i wspólnot podejmujących nielegalne budowy obiektów sakralnych i kościelnych było jedną z głównych form prowadzenia polityki wyznaniowej przez władze Polski Ludowej. Jednocześnie jednolite przepisy obowiązującego w tej materii prawa aplikowano w niezwykle zróżnicowany sposób (zarówno w ramach poszczególnych jednostek Kościoła Katolickiego, jak i nierzymskokatolickich związków wyznaniowych) w zależności od pozaprawnych czynników natury polityczno-wyznaniowej. Stąd też kwestia budownictwa sakralnego jest jednym z najczytelniejszych przykładów instrumentalizacji prawa – zarówno na poziomie jego stanowienia, jak i stosowania – w działalności władz PRL.
Słowa kluczowe:
budownictwo sakralne, Polska Rzeczpospolita Ludowa, prawo i polityka wyznaniowaBibliografia
Bełch K., Strategie duszpasterskie arcybiskupa Ignacego Tokarczuka, [w:] Arcybiskup Ignacy Tokarczuk w oczach społeczeństwa, red. J. Zimny, Sandomierz 2003, s. 217-228.
Biłas I., Likwidacja greckokatolickiej diecezji przemyskiej oraz tragiczne losy jej ordynariusza bp. Jozafata Kocyłowskiego w kontekście polityki wyznaniowej ZSRR, [w:] Polska-Ukraina 1000 lat sąsiedztwa. Studia z dziejów greckokatolickiej diecezji przemyskiej, red. S. Stępień, Przemyśl 1996, s. 277-289.
Bober S., Spór o cerkwie greckokatolickie w diecezji przemyskiej za rządów biskupa Ignacego Tokarczuka, „Biuletyn Ukrainoznawczy”, 6.1/2000, s. 118-124.
Borcz H., Nieudana próba likwidacji przez władze komunistyczne parafii rzymskokatolickiej w Wołkowyi w Bieszczadach (na kanwie dramatycznych wydarzeń 3-4 października 1967 r.), [w:] Bieszczady w Polsce Ludowej 1944-1989, red. J. Izdebski, K. Kaczmarski, M. Krzysztofiński, Rzeszów 2009, s. 279-319.
Draus J., Arcybiskup Ignacy Tokarczuk a opór społeczny w diecezji przemyskiej, <Studia Rzeszowskie>, 10.1/2003, s. 109-116.
Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989), Kraków 2003.
Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945-1970, Kraków 1995.
Godlewski J.F., Jabłoński K.H., Prawo a religia, Warszawa 1988.
Jedynak W., Integracja społeczności kościelnych w katolickiej myśli społecznej i w działalności przemyskich biskupów-społeczników (w XX wieku), <Premislia Christiana>, 13.9/2008, s. 187-215.
Jedynak W., Organizacja sieci parafii i kościołów w Rzeszowie, a aktywność katolików świeckich, <Premislia Christiana>, 14.11/2010, s. 299-336.
Jedynak W., Rozwój struktur parafialnych w Rzeszowie: analiza socjologiczno-pastoralna, Społeczeństwo i Rodzina, <Społeczeństwo i Rodzina>, 29.4/2011, s. 22-37.
Jedynak W., Wpływ budownictwa sakralnego na zmiany zachowań religijno-moralnych katolików w diecezji przemyskiej, <Społeczeństwo i Rodzina>, 23.3/2010, s. 8-22.
Jedynak W., Wpływ nielegalnego budownictwa sakralnego na uaktywnienie apostolatu ludzi świeckich w państwie totalitarnym na przykładzie diecezji przemyskiej, <Studia Sandomierskie>, 14.2-4/2007, s. 377-387.
K. Pawlicka, Polityka władz wobec Kościoła katolickiego (grudzień 1970-października 1978), Warszawa 2004.
Kała M., Formy administracyjnego zwalczania Kościoła katolickiego na Dolnym Śląsku po II wojnie światowej, [w:] Represje wobec Kościoła katolickiego na Dolnym Śląsku i Opolszczyênie 1945-1989, red. S.A. Bogaczewicz, S. Krzyżanowska, Wrocław 2004, s. 179-206.
Krasowski K., Państwo a Kościół katolicki w Polsce Ludowej, <Czasopismo Prawno-Historyczne>, 47.1-2/1995, s. 45-59.
Misztal H., Polskie prawo wyznaniowe. Zagadnienia wstępne. Rys historyczny, Lublin 1997.
Musiał J., Represje wobec budowniczych kościołów w diecezji przemyskiej, „Studia Rzeszowskie”, 10.1/2003, s. 117-128.
Musiał J., Stan prawny i sytuacja faktyczna świątyń unickich na terenie diecezji przemyskiej w latach 1945-1985,[w:] Polska-Ukraina 1000 lat sąsiedztwa, t.1. Studia z dziejów chrześcijaństwa na pograniczu etnicznym, red. S. Stępień, Przemyśl 1990, s. 257-262.
Nabywaniec S., Działania Biskupa Ignacego Tokarczuka na rzecz ratowania cerkwi greckokatolickich, „Studia Rzeszowskie”, 10.1/2003, s. 129-139.
Pawlicka K., Polityka władz wobec Kościoła katolickiego (grudzień 1970-październik 1978), Warszawa 2004.
Pelc P., Położenie prawne Kościoła greckokatolickiego w Polsce w latach 1945-1989, <Więź>, 405.7/1992, s. 107-121.
Rudnicka M., Budownictwo sakralne misją trudnych czasów, [w:] Księga jubileuszowa 25 lat pasterskiego posługiwania ks. biskupa Ignacego Tokarczuka, red. J.F. Adamski, M. Rudnicka, Brzozów -Stalowa Wola 1991, s. 88-97.
Tokarczuk A., Budowa kościoła parafialnego w służbie tworzenia wspólnoty kościelnej, <Ateneum Kapłańskie>, 113.1/1989, s. 50-61
Wierzbieniec W., Instytucjonalizacja życia religijnego w Rzeszowie po II wojnie światowej, [w:] Rzeszów dawny i współczesny. Społeczeństwo, red. K. Kaszuba, Z. Sokół, Rzeszów 2005, s. 59-96.
Wojewoda Z., Zarys historii Kościoła greckokatolickiego w Polsce w latach 1944-1989, Kraków 1994.
Zieliński T.J., Stosunek państwa do mniejszościowych związków religijnych w Polsce Ludowej w perspektywie ówczesnej doktryny prawa konstytucyjnego i wyznaniowego, [w:] Władze Polski Ludowej a mniejszościowe związki wyznaniowe, red. T.J. Zieliński, Warszawa-Katowice 2010, s. 183-210.
Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944-1989), Warszawa 2003
Biłas I., Likwidacja greckokatolickiej diecezji przemyskiej oraz tragiczne losy jej ordynariusza bp. Jozafata Kocyłowskiego w kontekście polityki wyznaniowej ZSRR, [w:] Polska-Ukraina 1000 lat sąsiedztwa. Studia z dziejów greckokatolickiej diecezji przemyskiej, red. S. Stępień, Przemyśl 1996, s. 277-289.
Bober S., Spór o cerkwie greckokatolickie w diecezji przemyskiej za rządów biskupa Ignacego Tokarczuka, „Biuletyn Ukrainoznawczy”, 6.1/2000, s. 118-124.
Borcz H., Nieudana próba likwidacji przez władze komunistyczne parafii rzymskokatolickiej w Wołkowyi w Bieszczadach (na kanwie dramatycznych wydarzeń 3-4 października 1967 r.), [w:] Bieszczady w Polsce Ludowej 1944-1989, red. J. Izdebski, K. Kaczmarski, M. Krzysztofiński, Rzeszów 2009, s. 279-319.
Draus J., Arcybiskup Ignacy Tokarczuk a opór społeczny w diecezji przemyskiej, <Studia Rzeszowskie>, 10.1/2003, s. 109-116.
Dudek A., Gryz R., Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989), Kraków 2003.
Dudek A., Państwo i Kościół w Polsce 1945-1970, Kraków 1995.
Godlewski J.F., Jabłoński K.H., Prawo a religia, Warszawa 1988.
Jedynak W., Integracja społeczności kościelnych w katolickiej myśli społecznej i w działalności przemyskich biskupów-społeczników (w XX wieku), <Premislia Christiana>, 13.9/2008, s. 187-215.
Jedynak W., Organizacja sieci parafii i kościołów w Rzeszowie, a aktywność katolików świeckich, <Premislia Christiana>, 14.11/2010, s. 299-336.
Jedynak W., Rozwój struktur parafialnych w Rzeszowie: analiza socjologiczno-pastoralna, Społeczeństwo i Rodzina, <Społeczeństwo i Rodzina>, 29.4/2011, s. 22-37.
Jedynak W., Wpływ budownictwa sakralnego na zmiany zachowań religijno-moralnych katolików w diecezji przemyskiej, <Społeczeństwo i Rodzina>, 23.3/2010, s. 8-22.
Jedynak W., Wpływ nielegalnego budownictwa sakralnego na uaktywnienie apostolatu ludzi świeckich w państwie totalitarnym na przykładzie diecezji przemyskiej, <Studia Sandomierskie>, 14.2-4/2007, s. 377-387.
K. Pawlicka, Polityka władz wobec Kościoła katolickiego (grudzień 1970-października 1978), Warszawa 2004.
Kała M., Formy administracyjnego zwalczania Kościoła katolickiego na Dolnym Śląsku po II wojnie światowej, [w:] Represje wobec Kościoła katolickiego na Dolnym Śląsku i Opolszczyênie 1945-1989, red. S.A. Bogaczewicz, S. Krzyżanowska, Wrocław 2004, s. 179-206.
Krasowski K., Państwo a Kościół katolicki w Polsce Ludowej, <Czasopismo Prawno-Historyczne>, 47.1-2/1995, s. 45-59.
Misztal H., Polskie prawo wyznaniowe. Zagadnienia wstępne. Rys historyczny, Lublin 1997.
Musiał J., Represje wobec budowniczych kościołów w diecezji przemyskiej, „Studia Rzeszowskie”, 10.1/2003, s. 117-128.
Musiał J., Stan prawny i sytuacja faktyczna świątyń unickich na terenie diecezji przemyskiej w latach 1945-1985,[w:] Polska-Ukraina 1000 lat sąsiedztwa, t.1. Studia z dziejów chrześcijaństwa na pograniczu etnicznym, red. S. Stępień, Przemyśl 1990, s. 257-262.
Nabywaniec S., Działania Biskupa Ignacego Tokarczuka na rzecz ratowania cerkwi greckokatolickich, „Studia Rzeszowskie”, 10.1/2003, s. 129-139.
Pawlicka K., Polityka władz wobec Kościoła katolickiego (grudzień 1970-październik 1978), Warszawa 2004.
Pelc P., Położenie prawne Kościoła greckokatolickiego w Polsce w latach 1945-1989, <Więź>, 405.7/1992, s. 107-121.
Rudnicka M., Budownictwo sakralne misją trudnych czasów, [w:] Księga jubileuszowa 25 lat pasterskiego posługiwania ks. biskupa Ignacego Tokarczuka, red. J.F. Adamski, M. Rudnicka, Brzozów -Stalowa Wola 1991, s. 88-97.
Tokarczuk A., Budowa kościoła parafialnego w służbie tworzenia wspólnoty kościelnej, <Ateneum Kapłańskie>, 113.1/1989, s. 50-61
Wierzbieniec W., Instytucjonalizacja życia religijnego w Rzeszowie po II wojnie światowej, [w:] Rzeszów dawny i współczesny. Społeczeństwo, red. K. Kaszuba, Z. Sokół, Rzeszów 2005, s. 59-96.
Wojewoda Z., Zarys historii Kościoła greckokatolickiego w Polsce w latach 1944-1989, Kraków 1994.
Zieliński T.J., Stosunek państwa do mniejszościowych związków religijnych w Polsce Ludowej w perspektywie ówczesnej doktryny prawa konstytucyjnego i wyznaniowego, [w:] Władze Polski Ludowej a mniejszościowe związki wyznaniowe, red. T.J. Zieliński, Warszawa-Katowice 2010, s. 183-210.
Żaryn J., Dzieje Kościoła katolickiego w Polsce (1944-1989), Warszawa 2003
Dyda, K. (2020). Main political and legal problems of religious building construction in the Polish People’s Republic between 1945 and 1989. Przegląd Prawno-Ekonomiczny, (2), 7–21. https://doi.org/10.31743/ppe.5718
Konrad Dyda
konrad.dyda@gmail.com
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0002-2061-7839
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0002-2061-7839
