Cybertariat – prawo pracy a nowe formy zatrudnienia w ramach ekonomii współpracy
Radosław Skowron
Abstrakt
Przedmiotem artykułu jest analiza zatrudnienia za pośrednictwem platform działających w ramach nowego modelu biznesowego, określanego jako platform economy, gig economy, on-demand economy czy sharing economy, oraz wskazanie, że nigdy dotąd prawo pracy nie musiało zmierzyć się z zatrudnieniem w takich niepokojących warunkach. Autor opisuje cechy pracy w systemie crowdsourcing, jej zalety i wady, oraz wskazuje, dlaczego osoby świadczące usługi za pośrednictwem platform nie są chronione prawem pracy. Artykuł rekomenduje dostosowanie środowiska prawnego do takich nowych, cyfrowych form zatrudnienia poprzez wybrane formy: specustawę dla cybertariatu, pojęcie pracodawcy funkcjonalnego oraz renesans umowy o pracę nakładczą.
Słowa kluczowe:
cybertariat, samozatrudnienie, nietypowe zatrudnienie, pracodawca funkcjonalny, praca nakładczaBibliografia
Aloisi, A. (2016). Commoditized workers: Case study research on labor law issues arising from a set of “on-demand/gig economy” platforms. Comparative Labor Law & Policy Journal, 37(3).
Baylos Brau, A. P. (2000). La ‘huida’ del derecho del trabajo. W: M. A. Caracuel, M. M. Hernandez (red.), El trabajo ante el cambio de siglo: un tratamiento multidisciplinar: aspectos laborales, fiscales, penales y procesales (ss. 35–36). Madryt, Hiszpania: Marcial Pons.
Bigaj, A. (2016). Z problematyki zatrudnienia cywilnoprawnego w polskim porządku prawnym. Palestra, 12.
Boris, E., & Daniels, C. R. (1989). Homework: historical and contemporary perspectives on paid labor at home. Champaign. Stany Zjednoczone: University of Illinois Press.
Braudel, F. (1992). Civilization and Capitalism, 15th–18th Century. Vol. I: The structure of everyday life. Berkeley, CA:University of California Press.
Cherry, M. A. (2016). Beyond misclassification: the digital transformation of work. Comparative Labor Law & Policy Journal, 37(3).
Cherry, M. A. (2009). Working for (virtually) minimum wage: applying the fair labors standards act in cyberspace. Alabama Law Review, 60(5).
Davidov, G. (2016). A purposive approach to labor law. Oxford, Anglia: Oxford University Press.
Davies, P., & Freedland, M. (2006). The complexities of the employing enterprise. W: G. Davidov & B. Langile (red.), Boundaries and Frontiers of Labor Law (ss. 273–274). Oxford, Wielka Brytania: Hart Publishing.
Deakin, S. (2001). The changing concept of the ‘employer’ in labor law. Industrial Law Journal, 30(1), 75–80.
Difallah, D., Filatova, E., & Ipeirotis, P. (2018, luty). Demographics and dynamics of mechanical turk workers. Wygłoszone na Eleventh ACM International Conference on Web Search and Data Mining w Marina del Rey, CA. Pozyskano z http://www. ipeirotis.com/wp-content/uploads/2017/12/wsdmf074-difallahA.pdf (dostęp:
11.05.2019).
De Pillis, L. (2015). New tech companies say freelancing is the future of work – but there’s a downside for workers. Washington Post. Pozyskano z https://www.washingtonpost.com/news/storyline/wp/2015/02/03/new-tech-companies-say-freelancing-is-the-future-of-work-policy-needs-to-catch-up/ (dostęp: 2.05.2019).
De Stefano, V. (2017). Non-standard work and limits on freedom of association: a human-rights based approach. Industrial Law Journal, 46(2).
De Stefano, V. (2016). The rise of the “Just-in-time” workforce: On-demand work, crowd work and labor protection in the gig-economy. Genewa, Szwajcaria: Międzynarodowa Organizacja Pracy.
Duraj, T. (2013). Zależność ekonomiczna jako kryterium identyfikacji stosunku pracy – analiza krytyczna. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 6.
Felstiner, L. (2011). Working the crowd: employment and labor law in the crowdsourcing industry. Berkeley Journal of Employment and Labor Law, 32(1).
Finkin, M. (2016). Beclouded work in historical perspective. Comparative Labor Law & Policy Journal, 37(3), 609–614.
Florek, L. (1990). Ochrona praw i interesów pracownika. Warszawa, Polska: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Fudge, J. (2006). Fragmenting work and fragmenting organizations: the contract of employment and the scope of labor regulation. Osgoode Hall Law Journal, 44(6).
Gaweł, A. (2019). Pracownik czy przedsiębiorca? Teoria wyboru zajęcia zawodowego w wyjaśnianiu decyzji o formie aktywności zawodowej. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 6, s. 6.
Gospodarek, G. (2019a). Status „niezależnego” usługodawcy a trójpodmiotowy model świadczenia usług w gig economy – cz. 1. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 2, 12.
Gospodarek, G. (2019b). Status „niezależnego” usługodawcy a trójpodmiotowy model świadczenia usług w gig economy – cz. 2. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 4.
Goździewicz, G. (2017). Komentarz do art. 22 Kodeksu Pracy. W: L. Florek (red.), Kodeks pracy. Warszawa, Polska: Wolters Kluwer Polska.
Hong, E. (2015, październik). Making it work: a closer look at the gig-economy. New America. Pozyskano z https://www.newamerica.org/weekly/94/making-it-work-a-closer-look-at-the-gig-economy/ (dostęp: 3.05.2019).
Howe, J. (2006, czerwiec). The rise of crowdsourcing. Wired. Pozyskano z https://www.wired.com/2006/06/crowds/ (dostęp: 5.05.2019).
Huet, E. (2014, październik). Uber deactivated a driver for tweeting a negative story about Uber. Forbes. Pozyskano z https://www.forbes.com/sites/ellenhuet/2014/10/16/uber-driver-deactivated-over tweet/#324114836a4c (dostęp: 13.05.2019).
Huws, U. (2003). The making of a cybertariat: Virtual work in a real world. Nowy Jork, NY: Monthly Review Press.
Jankowiak, J. (2001). Pracodawcze prawo do wydania polecenia (wydawania poleceń) na tle koncepcji prywatnoprawnej czynności trwałej. Państwo i Prawo, 4.
Johnson, C. (2013, sierpień). The pitfalls of crowdsourcing: online ratings vulnerable to bias. Boston Globe. Pozyskano z https://www.boston.com/news/science/2013/08/08/the-pitfalls-of-crowdsourcing-online-ratings-vulnerable-to-bias (dostęp: 10.05.2019).
Mandl, I., Curtarelli, M., Riso, S., Vargas Llave, O., & Georgiannis, E. (2015). New forms of employment. Eurofound, 1.
Manjoo, F. (2015, styczeń). Uber’s business model could change your work. New York Times. Pozyskano z https://www.nytimes.com/2015/01/29/technology/personaltech/uber-a-rising-business-model.html (dostęp: 2.05.2019).
Marglin, S. (1974). What do bosses do? The origins and functions of hierarchy in capitalist production. Part I. The Review of Radical Political Economics, 6(2).
Marvit, M. (2014, luty). How crowdworkers became the ghosts in the digital machine. The Nation. Pozyskano z https://www.thenation.com/article/how-crowdworkers-became-ghosts-digital-machine/ (dostęp: 3.05.2019).
Mian, E. (2016, styczeń). In praise of the gig economy. The Telegraph. Pozyskano z https://www.telegraph.co.uk/technology/uber/12086500/In-praise-of-the-gig-economy.html (dostęp: 7.05.2019).
Pisarczyk, Ł. (2012). Cele prawa pracy a jego funkcje ochronna i organizacyjna. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 12, 3-7.
Prassl, J. (2016). The concept of the employer. Oxford, Wielka Brytania: Oxford University Press.
Prassl, J., & Risak, M. (2015). Uber, Task Rabbit & Co: platforms as employers? Rethinking the legal analysis of crowdwork. Comparative Labor Law & Policy Journal, 37(3).
Rogers, B. (2016). Employment rights in the platform economy: getting back to basics. Harvard Law & Policy Review, 10(1).
Rojszczak, M. (2019). Wpływ robotyzacji na rynek pracy i sektor ubezpieczeń społecznych. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 7, 9
Sachs, B. (2015, maj). Uber and Lyft: customer reviews and the right to control. On Labor. Pozyskano z https://onlabor.org/uber-and-lyft-customer-reviews-and-the-right-to-control/ (dostęp: 10.05.2019).
Salwa, Z. (1986). Organizacyjna funkcja prawa pracy. Studia Prawnicze, 3–4, 115.
Semuels, A. (2018, styczeń). The internet is enabling a new kind of poorly paid hell. The Atlantic. Pozyskano z https://www.theatlantic.com/business/archive/2018/01/amazon-mechanical-turk/551192/ (dostęp: 8.05.2019).
Skąpski, M. (2006). Ochronna funkcja prawa pracy w gospodarce rynkowej. Warszawa, Polska: Wolters Kluwer Polska.
Smith, J. (2015, luty). Uber drivers: the punishment for bad rating is costly training courses. The Observer. Pozyskano z https://observer.com/2015/02/uber-drivers-the-punishment-for-bad-ratings-is-costly-training-courses/ (dostęp: 10.05.2019).
Sprague, R. (2015). Worker (mis)classification in the sharing economy: Square pegs trying to fit in round holes, A.B.A. Journal of Labour & Employment Law, 31(1), 59–70.
Świątkowski, A. M. (2019). Digitalizacja prawa pracy. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 3, 15–16.
Świątkowski, A. M. (2019). Nowe, nietypowe formy zatrudnienia w epoce postindustrialnej. Polityka Społeczna, 46(1).
Todoli-Signes, A. (2017). The end of the subordinate workers? Collaborative economy, on-demand economy, gig-economy and the crowdworkers’ need for protection. International Journal of Comparative Labor Law and Industrial Relations, 33(2).
Weber, P. M., & Turcios, E. N. (2015, czerwiec). Uber hits a speedbump in California: labor commissioner rules driver is an employee. Pillsbury Client Alert. Pozyskano z https://www.pillsburylaw.com/images/content/1/1/v2/1141/AlertJune2015LitigationUberHitsaSpeedBumpinCalifornia. pdf (dostęp: 5.05.2019).
Weil, D. (2014). The fissured workplace: why work became so bad for so many and what can be done to improve it. Cambridge, Wielka Brytania: Harvard University Press.
Zatz, N. D. (2011). Beyond misclassification: tackling the independent contractor problem without redefining employment, A.B.A. Journal of Labour & Employment Law, 26(2).
Baylos Brau, A. P. (2000). La ‘huida’ del derecho del trabajo. W: M. A. Caracuel, M. M. Hernandez (red.), El trabajo ante el cambio de siglo: un tratamiento multidisciplinar: aspectos laborales, fiscales, penales y procesales (ss. 35–36). Madryt, Hiszpania: Marcial Pons.
Bigaj, A. (2016). Z problematyki zatrudnienia cywilnoprawnego w polskim porządku prawnym. Palestra, 12.
Boris, E., & Daniels, C. R. (1989). Homework: historical and contemporary perspectives on paid labor at home. Champaign. Stany Zjednoczone: University of Illinois Press.
Braudel, F. (1992). Civilization and Capitalism, 15th–18th Century. Vol. I: The structure of everyday life. Berkeley, CA:University of California Press.
Cherry, M. A. (2016). Beyond misclassification: the digital transformation of work. Comparative Labor Law & Policy Journal, 37(3).
Cherry, M. A. (2009). Working for (virtually) minimum wage: applying the fair labors standards act in cyberspace. Alabama Law Review, 60(5).
Davidov, G. (2016). A purposive approach to labor law. Oxford, Anglia: Oxford University Press.
Davies, P., & Freedland, M. (2006). The complexities of the employing enterprise. W: G. Davidov & B. Langile (red.), Boundaries and Frontiers of Labor Law (ss. 273–274). Oxford, Wielka Brytania: Hart Publishing.
Deakin, S. (2001). The changing concept of the ‘employer’ in labor law. Industrial Law Journal, 30(1), 75–80.
Difallah, D., Filatova, E., & Ipeirotis, P. (2018, luty). Demographics and dynamics of mechanical turk workers. Wygłoszone na Eleventh ACM International Conference on Web Search and Data Mining w Marina del Rey, CA. Pozyskano z http://www. ipeirotis.com/wp-content/uploads/2017/12/wsdmf074-difallahA.pdf (dostęp:
11.05.2019).
De Pillis, L. (2015). New tech companies say freelancing is the future of work – but there’s a downside for workers. Washington Post. Pozyskano z https://www.washingtonpost.com/news/storyline/wp/2015/02/03/new-tech-companies-say-freelancing-is-the-future-of-work-policy-needs-to-catch-up/ (dostęp: 2.05.2019).
De Stefano, V. (2017). Non-standard work and limits on freedom of association: a human-rights based approach. Industrial Law Journal, 46(2).
De Stefano, V. (2016). The rise of the “Just-in-time” workforce: On-demand work, crowd work and labor protection in the gig-economy. Genewa, Szwajcaria: Międzynarodowa Organizacja Pracy.
Duraj, T. (2013). Zależność ekonomiczna jako kryterium identyfikacji stosunku pracy – analiza krytyczna. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 6.
Felstiner, L. (2011). Working the crowd: employment and labor law in the crowdsourcing industry. Berkeley Journal of Employment and Labor Law, 32(1).
Finkin, M. (2016). Beclouded work in historical perspective. Comparative Labor Law & Policy Journal, 37(3), 609–614.
Florek, L. (1990). Ochrona praw i interesów pracownika. Warszawa, Polska: Państwowe Wydawnictwo Naukowe.
Fudge, J. (2006). Fragmenting work and fragmenting organizations: the contract of employment and the scope of labor regulation. Osgoode Hall Law Journal, 44(6).
Gaweł, A. (2019). Pracownik czy przedsiębiorca? Teoria wyboru zajęcia zawodowego w wyjaśnianiu decyzji o formie aktywności zawodowej. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 6, s. 6.
Gospodarek, G. (2019a). Status „niezależnego” usługodawcy a trójpodmiotowy model świadczenia usług w gig economy – cz. 1. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 2, 12.
Gospodarek, G. (2019b). Status „niezależnego” usługodawcy a trójpodmiotowy model świadczenia usług w gig economy – cz. 2. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 4.
Goździewicz, G. (2017). Komentarz do art. 22 Kodeksu Pracy. W: L. Florek (red.), Kodeks pracy. Warszawa, Polska: Wolters Kluwer Polska.
Hong, E. (2015, październik). Making it work: a closer look at the gig-economy. New America. Pozyskano z https://www.newamerica.org/weekly/94/making-it-work-a-closer-look-at-the-gig-economy/ (dostęp: 3.05.2019).
Howe, J. (2006, czerwiec). The rise of crowdsourcing. Wired. Pozyskano z https://www.wired.com/2006/06/crowds/ (dostęp: 5.05.2019).
Huet, E. (2014, październik). Uber deactivated a driver for tweeting a negative story about Uber. Forbes. Pozyskano z https://www.forbes.com/sites/ellenhuet/2014/10/16/uber-driver-deactivated-over tweet/#324114836a4c (dostęp: 13.05.2019).
Huws, U. (2003). The making of a cybertariat: Virtual work in a real world. Nowy Jork, NY: Monthly Review Press.
Jankowiak, J. (2001). Pracodawcze prawo do wydania polecenia (wydawania poleceń) na tle koncepcji prywatnoprawnej czynności trwałej. Państwo i Prawo, 4.
Johnson, C. (2013, sierpień). The pitfalls of crowdsourcing: online ratings vulnerable to bias. Boston Globe. Pozyskano z https://www.boston.com/news/science/2013/08/08/the-pitfalls-of-crowdsourcing-online-ratings-vulnerable-to-bias (dostęp: 10.05.2019).
Mandl, I., Curtarelli, M., Riso, S., Vargas Llave, O., & Georgiannis, E. (2015). New forms of employment. Eurofound, 1.
Manjoo, F. (2015, styczeń). Uber’s business model could change your work. New York Times. Pozyskano z https://www.nytimes.com/2015/01/29/technology/personaltech/uber-a-rising-business-model.html (dostęp: 2.05.2019).
Marglin, S. (1974). What do bosses do? The origins and functions of hierarchy in capitalist production. Part I. The Review of Radical Political Economics, 6(2).
Marvit, M. (2014, luty). How crowdworkers became the ghosts in the digital machine. The Nation. Pozyskano z https://www.thenation.com/article/how-crowdworkers-became-ghosts-digital-machine/ (dostęp: 3.05.2019).
Mian, E. (2016, styczeń). In praise of the gig economy. The Telegraph. Pozyskano z https://www.telegraph.co.uk/technology/uber/12086500/In-praise-of-the-gig-economy.html (dostęp: 7.05.2019).
Pisarczyk, Ł. (2012). Cele prawa pracy a jego funkcje ochronna i organizacyjna. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 12, 3-7.
Prassl, J. (2016). The concept of the employer. Oxford, Wielka Brytania: Oxford University Press.
Prassl, J., & Risak, M. (2015). Uber, Task Rabbit & Co: platforms as employers? Rethinking the legal analysis of crowdwork. Comparative Labor Law & Policy Journal, 37(3).
Rogers, B. (2016). Employment rights in the platform economy: getting back to basics. Harvard Law & Policy Review, 10(1).
Rojszczak, M. (2019). Wpływ robotyzacji na rynek pracy i sektor ubezpieczeń społecznych. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 7, 9
Sachs, B. (2015, maj). Uber and Lyft: customer reviews and the right to control. On Labor. Pozyskano z https://onlabor.org/uber-and-lyft-customer-reviews-and-the-right-to-control/ (dostęp: 10.05.2019).
Salwa, Z. (1986). Organizacyjna funkcja prawa pracy. Studia Prawnicze, 3–4, 115.
Semuels, A. (2018, styczeń). The internet is enabling a new kind of poorly paid hell. The Atlantic. Pozyskano z https://www.theatlantic.com/business/archive/2018/01/amazon-mechanical-turk/551192/ (dostęp: 8.05.2019).
Skąpski, M. (2006). Ochronna funkcja prawa pracy w gospodarce rynkowej. Warszawa, Polska: Wolters Kluwer Polska.
Smith, J. (2015, luty). Uber drivers: the punishment for bad rating is costly training courses. The Observer. Pozyskano z https://observer.com/2015/02/uber-drivers-the-punishment-for-bad-ratings-is-costly-training-courses/ (dostęp: 10.05.2019).
Sprague, R. (2015). Worker (mis)classification in the sharing economy: Square pegs trying to fit in round holes, A.B.A. Journal of Labour & Employment Law, 31(1), 59–70.
Świątkowski, A. M. (2019). Digitalizacja prawa pracy. Praca i Zabezpieczenie Społeczne, 3, 15–16.
Świątkowski, A. M. (2019). Nowe, nietypowe formy zatrudnienia w epoce postindustrialnej. Polityka Społeczna, 46(1).
Todoli-Signes, A. (2017). The end of the subordinate workers? Collaborative economy, on-demand economy, gig-economy and the crowdworkers’ need for protection. International Journal of Comparative Labor Law and Industrial Relations, 33(2).
Weber, P. M., & Turcios, E. N. (2015, czerwiec). Uber hits a speedbump in California: labor commissioner rules driver is an employee. Pillsbury Client Alert. Pozyskano z https://www.pillsburylaw.com/images/content/1/1/v2/1141/AlertJune2015LitigationUberHitsaSpeedBumpinCalifornia. pdf (dostęp: 5.05.2019).
Weil, D. (2014). The fissured workplace: why work became so bad for so many and what can be done to improve it. Cambridge, Wielka Brytania: Harvard University Press.
Zatz, N. D. (2011). Beyond misclassification: tackling the independent contractor problem without redefining employment, A.B.A. Journal of Labour & Employment Law, 26(2).
Skowron, R. (2020). Cybertariat – prawo pracy a nowe formy zatrudnienia w ramach ekonomii współpracy. Przegląd Prawno-Ekonomiczny, (4), 153–173. https://doi.org/10.31743/ppe.9948
Radosław Skowron
