Rządy solidarnościowe w Polsce (1989-1993)
Krystyna Leszczyńska-Wichmanowska
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-1459-9280
Abstrakt
Po wyborach parlamentarnych w 1989 r. rozpoczął się proces wymiany elit politycznych w Polsce. Doszło do zastąpienia starej elity rządowej (nomenklatury) nwą elitą rządową - członkami opozycji w latach 1980-1981 i po 1981 r. (Podoski 1992: 155). W latach 1989-1992 misję tworzenia rządu otrzymało sześciu premierów: Czesław Kiszczak, Tadeusz Mazowiecki, Jan K. Bielecki, Jan Olszewski, Waldemar Pawlak i Hanna Suchocka. Premierzy Cz. Kiszczak i W. Pawlak (spoza "Solidarności") nie zdołali utworzyć Rady Ministrów. Wskazanie kandydata na premiera otwiera drogę do uzgodnienia programu działania rządu i jego składu personalnego (Skrzydło 1996: 122-123). Przebieg procesu tworzenia Rady Ministrów niewątpliwie stanowi prognozę dotyczącą skuteczności rządzenia (stabilności i efektywności egzekutywy). Niekwestionowany wpływ na skład personalny i konstrukcję rządów solidarnościowch miał prezydent Lech Wałęsa, premierzy T. Mazowiecki i J. Olszewski, liderzy partii politycznych. O wejściu do czterech pierwszych rządów po przełomie ustrojowym 1989 r. decydowała gama różnorodnych determinant. Rządy soliarnościowe tworzyli prawie wyłącznie mężczyźni (97%). Taki stan rzeczy wynika także z czynników społecznych, w tym przede wszystkim z istniejących stereotypów zarówno na temat kobiet, jak i polityki. W literaturze przedmiotu wskazuje się m.in. na zakorzeniony w społeczeństwie stereotyp, że rolę lidera pełni mężczyzna (Żukiewicz 2011: 168). Ponad połowa członków gabinetów solidarnościowych (52%) posiadała stopnie i tytuły naukowe. Powodem włączenia dużej liczby akademików w nurt politycznego działania był przede wszystkim deficyt ekspertów-praktyków.
Słowa kluczowe:
Solidarność, Rada Ministrów, rządy solidarnościowe w Polsce, proces formowania rządów solidarnościowych, rządy koalicyjne, profesjonalizm elity rządowej, wiek i płeć elity rządowejBibliografia
(ard). (30.10.1991), Prezydent premierem?, „Gazeta Wyborcza”, 254: 1.
Basta, A. (2008), Rząd na główne danie, (Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek).
Brzezicki, A. (18.04.2007), Premier: Mazowiecki niemalowany. Z prof. Andrzejem Paczkowskim, historykiem, rozmawia Andrzej Brzezicki, „Tygodnik Powszechny” 16: 3.
Chmaj, M. (1996), Sejm „kontraktowy” w transformacji systemu politycznego Rzeczypospolitej Polskiej, (Lublin: Wydawnictwo UMCS).
Chorabik, M., M. Formela (2012), Premier niemalowany – archiwalna rozmowa z Tadeuszem Mazowieckim,
https://wybrzeze24.pl/aktualnosci/premier-niemalowany-archiwalna-rozmowa-z-tadeuszem-mazowieckim (30.04.2012).
Dudek, A. (2002), Pierwsze lata III Rzeczypospolitej 1989–2001, (Kraków: Wydawnictwo Arcana).
Dudek, A. (2023), Historia polityczna Polski 1989–2023, (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe Scholar).
Friszke, A. (2024), Rok 1989. Polska droga do wolności, (Warszawa: Wydawnictwo Sejmowe).
Janowski, K.B. (2004), Źródła i przebieg zmiany politycznej w Polsce (1980–1989). Studium historyczno-politologiczne, (Toruń: Wydawnictwo Adam Marszałek).
Jaros, M. (12.2015), Życie to nie teatr. Rozmowa Magdy Jaros z Izabellą Cywińską, [w:] Cykl ROZMOWA 25-lecia, „Twój Styl” 12: 77.
K.G. (24.09.1989), Wydarzenia, „Wprost” 39:2.
KID, RAF, PAP, (13.06.2003), Doktorat dla pierwszego premiera. Tadeusz Mazowiecki wraca na Uniwersytet, „Gazeta Wyborcza” 137: 7.
Kaja, J. (2007), Polityka gospodarcza. Wstęp do teorii, (Warszawa: Oficyna Wydawnicza Szkoła Główna Handlowa w Warszawie).
Kondrat, R. (5–6.08.1989), Przed utworzeniem R.M. Wielka czy mała koalicja?, „Rzeczpospolita” 182: 1–2.
Kozłowski, T. (2019), Koniec imperium MSW. Transformacja organów bezpieczeństwa państwa 1989–1990, (Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu).
Kuczyński, W. (2010), Solidarność u władzy. Dziennik 1989–1993, (Gdańsk: Europejskie Centrum Solidarności).
Leski K., P. Ławiński (2.01.1991), Bielecki na premiera, „Gazeta Wyborcza” 1: 1.
Leszczyńska-Wichmanowska, K. (2022), Przywództwo premierowskie w Polsce. Casus Hanny Suchockiej, Ewy Kopacz i Beaty Szydło, „Politeja” 5: 261–280.
Łabędź, K. 1992, Zmiana systemu w Polsce a elity polityczne, [w:] K. Pałecki (red.), Elity polityczne w Polsce, (Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek): 143–150.
Łuczak, A. (1992), 33 dni premiera Pawlaka, (Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”).
Malinowski, R. (1992), Wielka koalicja. Kulisy, (Warszawa: Polska Oficyna Wydawnicza „BGW”).
Materska-Sosnowska A., T. Słomka (2009), Wprowadzenie, [w:] A. Materska-Sosnowska, T. Słomka (red.), Czas próby polski przełom polityczny roku 1989, seria: „Studia Politologiczne” 15, (Warszawa, Instytut Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, Dom Wydawniczy Elipsa): 9–10.
Michnik, A. (3.07.1989: 1), Wasz prezydent, nasz premier, „Gazeta Wyborcza” 40: 1.
Michnik, A. (19-20.10.1991), Potrzebujemy porozumienia ludzi rozsądnych. Z premierem Janem Krzysztofem Bieleckim rozmawia Adam MICHNIK, „Gazeta Wyborcza” 245: 11.
Misztal, B. (2005), Jakich elit potrzebuje Polska?, [w:] J. Szomburg (red.), Jakie elity są potrzebne Polsce?, (Gdańsk: Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową): 93–116.
Mojak, R. (1998), Transformacja ustroju politycznego w latach 1989–1997, [w:] W. Skrzydło (red.), Polskie prawo konstytucyjne, (Lublin: Wydawnictwo Morpol): 71–95.
Mołdawa, T. (1991), Ludzie władzy 1944–1991, (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN).
Obwieszczenie (191/41/288) Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 31 października 1991 r. o wynikach wyborów do Sejmu RP przeprowadzonych w dniu 7 października 1991 r., M.P. z 1991 r. Nr 41, poz. 288.
Paradowska, J. (27.09.2008), Wygraliśmy resztką sił. Rozmowa Janiny Paradowskiej z Lechem Wałęsą, [w:] Cykl ROZMOWY na XX-LECIE, „Polityka” 39: 21.
Paradowska, J. (15.08.2009), Panie proszą panów, „Polityka” 33: 11.
Paradowska, J., K. Baczyński (1993), Teczki liberałów, (Poznań: Obserwator).
Patyra, S. (2006) Rząd Jana Olszewskiego (23 XII 1991 – 5 VI 1992), [w:] M. Chmaj (red.), Rządy koalicyjne w III RP, (Olsztyn: Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie): 93–116.
Podoski, K. (1992), Elity polityczne w procesie decyzyjnym, [w:] K. Pałecki (red.), Elity polityczne w Polsce, (Warszawa: Wydawnictwo Adam Marszałek): 151–159.
Rok 1989 – Bronisław Geremek opowiada, Jacek Żakowski pyta (1990), (Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Plejada”, „Dom Słowa Polskiego”).
Rydlewski, G. (2004), O skutecznym działaniu w polityce, (Warszawa: Dom Wydawniczy Elipsa).
Sachs, J. (2006), Koniec z nędzą. Zadanie dla naszego pokolenia, tłum. z ang. Z. Wiankowska-Ładyka, (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN).
Sadecki, J. (2009). Trzynastu. Premierzy wolnej Polski, (Kraków: Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas).
Sandecki, M. (4.07.2008), Będę ciął siekierą. Odcinek 5, „Gazeta Wyborcza” 155: 20.
Skrzydło, W. (1996), Struktura władz państwowych na gruncie Małej Konstytucji z roku 1992 (legislatywa a egzekutywa w świetle doświadczeń polskiej transformacji, [w:] W. Skrzydło (red.), Ustrój polityczny i gospodarczy współczesnej Polski, (Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej): 90–136.
Sprawozdanie stenograficzne z 4. posiedzenia Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (2.08.1989), (Warszawa: Kancelaria Sejmu PRL): 204.
Sprawozdanie stenograficzne z 6. posiedzenia Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (24.08.1989), (Warszawa: Kancelaria Sejmu PRL): 81–82.
Sprawozdanie stenograficzne z 7. posiedzenia Sejmu Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej (12.09.1989), (Warszawa: Kancelaria Sejmu PRL): 13.
Sprawozdanie stenograficzne z 48. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (4–5.01.1991), (Warszawa: Kancelaria Sejmu RP): 10–11, 169.
Sprawozdanie stenograficzne z 49. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (12.01.1991), (Warszawa: Kancelaria Sejmu RP): 153–164.
Sprawozdanie stenograficzne z 1. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (25.11 i 5–6 12.1991), (Warszawa: Kancelaria Sejmu RP): 40–41, 79, 129–130, 189, 191,193.
Sprawozdanie stenograficzne z 2. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (17–18.12.1991), (Warszawa: Kancelaria Sejmu RP): 37–50.
Sprawozdanie stenograficzne z 3. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (21.12.1991), (Warszawa: Kancelaria Sejmu RP): 10.
Sprawozdanie stenograficzne z 4. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (23.12.1991), (Warszawa: Kancelaria Sejmu RP): 28.
Sprawozdanie stenograficzne z 17. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (5.06.1992), (Warszawa: Kancelaria Sejmu RP): 82–83, 88.
Sprawozdanie stenograficzne z 20. posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (10–11.07.1992), (Warszawa: Kancelaria Sejmu RP): 4, 20.
Styczyński, W. (2000), Informator o organizacji i obsadzie osobowej kierowniczych stanowisk państwowych w urzędach naczelnych organów administracji państwowej w okresie od dnia 21 lipca 1944 r. do dnia 11 września 1989 r., (Warszawa: Kancelaria Prezesa Rady Ministrów).
Subotić, M. (11–12.09. 1989), Odłączone telefony. Rozmowa Małgorzaty Subotić z Tadeuszem Mazowieckim, „Rzeczpospolita” 213: 16–17.
Tchatcher, M. (2012), Moje lata na Downing Street, tłum. z ang. A. Kościukiewicz, K. Michalska, J. Pacuła, (Warszawa: Dream Music Sp. z o.o.).
Wałęsa, L. (2007), Moja III RP. Straciłem cierpliwość, (Warszawa: Świat Książki).
Wałęsa, L. (2008), Droga do prawdy. Autobiografia, (Warszawa: Świat Książki).
Wolicki, K. (2000), Los jajogłowego, „Krytyka” 1994, nr 43, [w:] Spór o Polskę 1989–99. Wybór tekstów prasowych. Wstęp, wybór i układ Paweł Śpiewak, (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN): 568–569.
Żakowski, J. (15.06.1989:3), Nikt w historii jeszcze tego nie przerabiał. Z Jackiem Kuroniem rozmawia Jacek Żakowski, „Gazeta Wyborcza” 27: 3.
Żakowski, J. (7.06.2008), Z grubsza normalny kraj. Rozmowa Jacka Żakowskiego z Tadeuszem Mazowieckim, [w:] Cykl ROZMOWY na XX-LECIE, „Polityka” 23: 20.
Żukiewicz, P. (2011). Przywództwo polityczne. Teoria i praktyka, (Warszawa: Wydawnictwo Difin).
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie https://orcid.org/0000-0003-1459-9280
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
