Paradygmat myśli politycznej polskiej chadecji w okresie dwudziestolecia międzywojennego

Marcin Wichmanowski

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie , Polska
https://orcid.org/0000-0001-5748-7946


Abstrakt

Główne założenia myśli politycznej chrześcijańskiej demokracji były zgodne z wytycznymi encyklik. Bazowały one również na dorobku europejskiego nurtu chrześcijańskodemokratycznego. Wśród najważniejszych założeń i twierdzeń myśli politycznej chadecji należy wyróżnić: (1) oparcie organizacji życia społecznego na zasadach etyki katolickiej; (2) uznanie prymatu celów nadprzyrodzonych nad doczesnymi; (3) poszanowanie osobowości ludzkiej i jej praw; (4) zapewnienie właściwej równowagi między władzą a wolnością obywatelską oraz prawami jednostki a społeczeństwa; (5) zagwarantowanie ustroju parlamentarno-demokratycznego; (6) poszanowanie prywatnej własności i pracy; (7) solidaryzm społeczny; (8) uwłaszczenie robotników; (9) antyrewolucjonizm i antysocjalizm; (10) korporacyjny ustrój państwa.

Słowa kluczowe:

myśl polityczna, chrześcijańska demokracja, chadecja, nauka społeczna Kościoła katolickiego



Adamski, S. (1921), Zasady i dążenia Chrześcijańskiego Narodowego Stronnictwa Pracy, (Poznań: Nakładem Sekretarjatu Chrześcijańskiego Narodowego Stronnictwa Pracy).

Adamski, S. (1922), Zadania Chrześcijańskiej Demokracji w Polsce, (Poznań: Księgarnia Społeczna).

Bigoński, E. (1921), Kto rozbija ruch robotniczy? Przyczynek do historii rozłamu w Narodowem Stronnictwie Robotników: dosłowny referat posła Edmunda Bigońskiego, wygłoszony na zjeździe delegatów Chrześcijańskiego Narodowego Stronnictwa Pracy, (Poznań: Sekretariat Chrześcijańskiego Narodowego Stronnictwa Pracy).

Figat, J. (1992), Armia i obronność w myśli politycznej II Rzeczypospolitej (1918–1939), maszynopis, (Lublin: Archiwum Zakładu Myśli Politycznej XIX i XX wieku UMCS).

Gocko, J. (1994), Nauka społeczna Kościoła wobec zasad liberalizmu gospodarczego, „Seminare. Poszukiwania Naukowe” 10: 137–158. (Crossref)

Holzer, J. (1974), Mozaika polityczna Drugiej Rzeczypospolitej, (Warszawa: „Książka i Wiedza”).

Kondziela, J. (1984), Wstęp. Nauka społeczna Kościoła: ciągłość, rozwojowość, aktualność, [w:] J. Skwara (red.), Nauczanie społeczne Kościoła. Dokumenty, (Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych): 5–9.

Korfanty, W. (14.05.1931), 40-lecie encykliki „Rerum Novarum”, „Polonia”: 1.

Korfanty, W. (1992), Naród, Państwo, Kościół. Wybór publicystyki katolicko-społecznej, (Katowice: Księgarnia św. Jacka).

Krajski, M. (14.07.2018), Kościół potępił zarówno socjalizm jak i liberalizm,

Prawy.pl. Polska, Rodzina, Tradycja, https://www.prawy.pl/74906-Kosciolpotepil-zarowno-socjalizm-jak-i-liberalizm (20.03.2025).

Leon XIII (1891/1931), Encyklika „Rerum novarum” o kwestii robotniczej, przetł., wstępem i objaśn. opatrzył J. Piwowarczyk, (Kraków: Towarzystwo Popierania Prasy Katolickiej i Wydawnictw Katolickich w Krakowie).

Majchrowski, J.M. (1979), Stronnictwo Pracy. Działalność polityczna i koncepcje programowe 1937–1945, „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Prawnicze” 88: 1–97.

Pawłowski, B. (1995), Religia i Kościół rzymskokatolicki w myśli politycznej Chrześcijańskiej Demokracji, [w:] J. Jachymek (red.), Religia i Kościół rzymskokatolicki w Polskiej myśli politycznej 1919–1993, (Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej): 65–81.

Pawłowski, B. (1996), Problemy ruchu ludowego w teorii i praktyce Chrześcijańskiej Demokracji, [w:] J. Jachymek (red.), Sojusznicy i przeciwnicy ruchu ludowego 1895–1995, (Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej): 77–88.

Pius XI (1931/1935), „Quadragesimo anno”. Encyklika o odnowieniu ustroju społecznego i o udoskonaleniu go według normy prawa Ewangelii, przetł. i komentarzem opatrzył J. Piwowarczyk, (Poznań: Wydawnictwo Rady Społecznej przy Prymasie Polski).

Piwowarczyk, J. (1921), Rola Chrześcijańskiej Demokracji w życiu społeczno-politycznym, (Kraków: Drukarnia „Głosu Narodu”).

Piwowarczyk, J. (1985), Wobec nowego czasu, (Kraków: Znak).

Program (1918) Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Robotniczego oraz Statut, (Kraków: czcionkami drukarni „Głosu Narodu”).

Program (1925) i Statut Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji, projekty opracowane przez Zarząd Główny Chrześcijańskiej Demokracji 31 maja i 1 czerwca 1925 r., (Warszawa: Zarząd Główny Polskiego Stronnictwa Chrześcijańskiej Demokracji).

Przybylski, H. (1980), Chrześcijańska Demokracja i Narodowa Partia Robotnicza w latach 1926–1937, (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe).

Rogaczewska, B. (2007), Korporacjonizm w polskiej myśli politycznej XIX i XX wieku, [w:] T. Sikorski, A. Wątor (red.), Religia jako źródło inspiracji w polskiej myśli politycznej XIX–XXI wieku, (Szczecin: Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego): 139–153.

Statut (1931) i Program Polskiego Stronnictwa Chrześcijańsko-Demokratycznego uchwalony na Kongresie Stronnictwa dnia 11-go października 1931 roku, (Katowice: Zarząd Główny PSChD).

Stefanowicz, J. (1963), Chrześcijańska Demokracja, (Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”).

Stefanowicz, J. (1973), Chadecja wczoraj i dziś, (Warszawa: „Książka i Wiedza”).

Stefanowicz, J. (1985), Chrześcijańska Demokracja, [w:] R. Łukaszyk, L. Bieńkowski, F. Gryglewicz (red.), Encyklopedia katolicka, t. 3, (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL): 385–391.

Stefanowicz, J. (1991), Chrześcijańska Demokracja: inspiracja, doktryna, polityka, (Warszawa: Instytut Wydawniczy „Pax”).

Stronnictwo Pracy (1937), Program, (Warszawa: Nakładem Stronnictwa Pracy).

Śliwa, M. (1993), Polska myśl polityczna w I połowie XX wieku, (Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich).

Turowski, K. (1989), Historia ruchu chrześcijańsko-demokratycznego w Polsce, t. 1, (Warszawa: Ośrodek Dokumentacji i Studiów Społecznych).

Wichmanowski, M. (2001), Chrześcijańska Demokracja, [w:] J. Jachymek, W. Paruch (red.), Więcej niż niepodległość. Polska myśl polityczna 1918–1939, (Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej): 183–220.

Wichmanowski, M. (2002), Inspiracje religijne (etyczne) w konstruowaniu myśli politycznej Chrześcijańskiej Demokracji w Drugiej Rzeczypospolitej, [w:] W. Paruch, K. Trembicka (red.), Wizje i realia. Studia nad realizacją polskiej myśli politycznej XX wieku, (Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej): 219–231.

Winnicki, Z. (1996), Społeczna nauka Kościoła jako podstawa doktryny katolicyzmu politycznego, [w:] B. Pasierb, K.A. Paszkiewicz (red.), Współczesna polska myśl polityczna, (Wrocław: Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego): 227–242.

Wóycicki, A. (1921), Chrześcijański ruch robotniczy w Polsce. Monografia społeczna, seria: Biblioteka Dzieł Chrześcijańskich, (Poznań: Księgarnia św. Wojciecha).

Zarys (1920) programu Chrześcijańsko-Narodowego Stronnictwa Pracy zatwierdzony przez 1-szy Ogólno-Polski Kongres Stronnictwa, odbyty 24 maja 1920 roku w Warszawie, (Warszawa: b.w.).

Zasady (1917) ogólne ruchu chrześcijańsko-demokratycznego, (Warszawa: Księgarnia „Kroniki Rodzinnej”).


Opublikowane
2025-06-27


Wichmanowski, M. (2025). Paradygmat myśli politycznej polskiej chadecji w okresie dwudziestolecia międzywojennego. Studia I Analizy Nauk O Polityce, (1), 119–138; 139. https://doi.org/10.31743/sanp.18481

Marcin Wichmanowski  marcin.wichmanowski@mail.umcs.pl
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie https://orcid.org/0000-0001-5748-7946



Licencja

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.