Kwestie wyznaniowe w debacie konstytucyjnej Sejmu Ustawodawczego (1919–1921)
Damian Szczepański
Akademia Biznesu i Finansów Vistula w Warszawie , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-5147-1924
Abstrakt
Podczas debaty konstytucyjnej prowadzonej w latach 1919–1921 szczególnie wiele dyskusji i kontrowersji wywoływały kwestie wyznaniowe. Koncepcjom lewicy całkowitego oddzielenia Kościoła od państwa prawica przeciwstawiała perspektywę Kościoła rzymskokatolickiego jako panującego. W uchwalonej Konstytucji marcowej znaleziono formułę kompromisową, zmierzającą do zachowania zasady równouprawnienia wyznań, przy podkreśleniu szczególnej pozycji Kościoła katolickiego. Wprowadzając podział na wyznania przez państwo akceptowane i nieuznane, w tej pierwszej grupie Konstytucja odmiennie określiła autonomię Kościoła katolickiego. Szczegółowy zakres uprawnień Kościoła miał uregulować konkordat ze Stolicą Apostolską. W rozwiązaniach konstytucyjnych nawiązujących do modelu państwa świeckiego znalazły się m.in. zasada wolności sumienia i wyznania oraz równouprawnienia bez względu na wyznanie. W Konstytucji marcowej nie zrealizowano też postulatu prawicy, aby urząd prezydenta piastował tylko Polak-katolik. Do Konstytucji nie wprowadzono artykułu o szkole wyznaniowej, ale utrzymano obowiązek religii w szkołach państwowych i samorządowych.
Efektem debaty konstytucyjnej z lat 1919–1921 był kompromis ideowo-ustrojowy – ani ugrupowania prawi-cowe, ani lewicowe nie zdominowały uchwalonej 17 marca 1921 r. ustawy zasadniczej. Sytuacja ta stanowiła źródło licznych politycznych konfliktów i dążeń do rewizji Konstytucji marcowej.
Słowa kluczowe:
debata konstytucyjna, kluby parlamentarne, Kościół katolicki, nauka religii, Sejm Ustawodawczy, ustawa zasadnicza, wyznanieBibliografia
Ajnenkiel A., Spór o model parlamentaryzmu polskiego do roku 1926, Warszawa 1972.
Balicki A., Posłowie Sejmu Ustawodawczego 1919‒1922 wobec włączania się duchowieństwa w działalność polityczną, Roczniki Wydziału Nauk Prawnych i Ekonomicznych KUL 2008, t. 4, z. 1.
Balicki A., Problematyka pozycji religii w szkole w pracach Sejmu Ustawodawczego 1919‒1992, Studia z Prawa Wyznaniowego 2009, t. 12.
Jachymek J., Myśl polityczna PSL Wyzwolenie 1918‒1931, Lublin 1983.
Jajecznik K., Przez demokrację do socjalizmu – projekt konstytucji autorstwa Mieczysława Niedziałkowskiego, Społeczeństwo i Polityka 2006, nr 4.
Jajecznik K., Wizja Polski Ludowej w projekcie Konstytucji Włodzimierza Wakara, Społeczeństwo i Polityka 2006, nr 3.
Jakubowski W., Jajecznik K., Polska debata ustrojowa w latach 1917‒1921. Perspektywa politologiczna, Warszawa 2010.
Jakubowski W., Jajecznik K., U źródeł demokracji w Polsce XX wieku. Debata konstytucyjna w latach 1918‒1921, Rocznik Nauk Politycznych 2007, nr 10.
Kakowski A., O religii panującej w Polsce, orędzie z 3 maja 1919 r., Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie 1919.
Kakowski A., Z niewoli do niepodległości. Pamiętniki, oprac. T. Krawczak, R. Świętek, Kraków 2000.
Kołodziejczyk A., Ruch ludowy a Kościół rzymskokatolicki w latach II Rzeczypospolitej, Warszawa 2002.
Komarnicki W., Polskie prawo polityczne. Geneza i system, Warszawa 1922 (repr. 2008).
Krasowski K., Episkopat katolicki w II Rzeczypospolitej. Myśl o ustroju państwa – postulaty – realizacja, Poznań 1992.
Krukowski S., Geneza konstytucji z 17 marca 1921 r., Warszawa 1977.
Magiera P., Spór o zawarcie konkordatu ze Stolicą Apostolską w debacie konstytucyjnej Sejmu Ustawodawczego z lat 1919‒1921, Folia Historica Cracoviensia 2018, t. 24, z. 2. (Crossref)
Maj E., Związek Ludowo-Narodowy 1919‒1928. Studium z dziejów myśli politycznej, Lublin 2000.
Maj E., Związek Ludowo-Narodowy (1919‒1928) wobec religii i Kościoła rzymskokatolickiego, Studia Historyczne 1993, t. 36, z. 4.
Majchrowski J.M., Z zagadnień presji Kościoła rzymskokatolickiego w życiu politycznym II Rzeczypospolitej 1918‒1926, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace z Nauk Politycznych 1973, z. 4.
Michałowski S., Religia i Kościół rzymskokatolicki w myśli politycznej Polskiej Partii Socjalistycznej 1918‒1939, w: Religia i Kościół rzymskokatolicki w polskiej myśli politycznej 1919‒1993, red. J. Jachymek, Lublin 1995.
Orędzie biskupów polskich do duchowieństwa z 20 stycznia 1919, Wiadomości Archidiecezjalne Warszawskie 1919.
Piela M., Udział duchowieństwa w polskim życiu politycznym w latach 1914‒1924, Lublin 1994.
Podstawa Ładu Rzeczypospolitej Polskiej, w: Projekty Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, cz. 1, Warszawa 1920.
Projekt Deklaracji Konstytucyjnej, w: Ku Rzeczypospolitej demokratycznej. Polska debata ustrojowa 1917‒1921, oprac., wybór i przygotowanie do druku M. Jabłonowski i in., Pułtusk ‒ Warszawa 2014.
Projekt Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, wnioskodawca poseł Stanisław Głąbiński, w: Ku Rzeczypospolitej demokratycznej. Polska debata ustrojowa 1917‒1921, oprac., wybór i przygotowanie do druku M. Jabłonowski i in., Warszawa‒Pułtusk 2014.
Projekty Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 1920.
Projekty Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, Projekt Komisji Konstytucyjnej Sejmu Ustawodawczego, Warszawa 1920.
Rudnicki S., Żydzi w parlamencie II Rzeczypospolitej, Warszawa 2004.
Sawicki J., Studia nad położeniem prawnym mniejszości religijnych w Państwie Polskim, Warszawa 1937.
Sprawozdania Stenograficzne Sejmu Ustawodawczego (SS SU), Warszawa 1919‒1921.
Szablicka-Żak J., Szkolnictwo i oświata w pracach Sejmu Ustawodawczego II Rzeczypospolitej, Warszawa 1997.
Wisłocki J., Uposażenie Kościoła i duchowieństwa katolickiego w Polsce 1918‒1939, Poznań 1981.
Akademia Biznesu i Finansów Vistula w Warszawie https://orcid.org/0000-0002-5147-1924
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.
Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:
a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;
c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.
