Kary umowne należne od przewoźnika w umowach przewozu towarów
Abstrakt
W artykule przedstawiona została budząca poważne wątpliwości w teorii i praktyce orzeczniczej problematyka kar umownych wynikających z umów przewozu przesyłek w transporcie krajowym i międzynarodowym. Przepisy regulujące umowę przewozu nie normują tej problematyki. Wątpliwości co do możliwości zastrzegania kar umownych wynikają z charakteru tych przepisów, a w przypadku przewozów międzynarodowych – także z konieczności jednolitego rozumienia (wykładni) przepisów konwencji międzynarodowych, regulujących umowę przewozu w poszczególnych gałęziach transportu. Przedstawione zostały warunki dopuszczalności zastrzegania kar umownych w umowach przewozu przesyłek zarówno w obrocie krajowym, jak i międzynarodowym. Z uwagi na to, że możliwość zastrzegania takich kar uzależniona jest przede wszystkim od charakteru prawnego przepisów regulujących umowę przewozu w poszczególnych gałęziach transportu, omówiono charakter prawny tych przepisów, wynikających zarówno z aktów prawa krajowego (ustawy Prawo przewozowe, Kodeksu cywilnego, Kodeksu morskiego, ustawy Prawo lotnicze), jak i międzynarodowych konwencji przewozowych (CMR, CIM, RH-V, konwencji montrealskiej i warszawskiej). W przypadku przepisów o imperatywnym charakterze stosowanie kar umownych jest co do zasady możliwe jedynie w sytuacjach nienormowanych przepisami regulującymi umowę przewozu. Tam, gdzie mają one semiimperatywny albo dyspozytywny charakter, możliwość stosowania kar umownych jest większa, choć nie nieograniczona. Wskazano zatem na inne warunki zastrzegania kar umownych, zwłaszcza w umowach regulowanych postanowieniami konwencji międzynarodowych. Wywód poparto przykładami z orzecznictwa oraz wypowiedziami przedstawicieli doktryny.
Słowa kluczowe:
umowa przewozu przesyłek, kara umowna, transport krajowy, transport międzynarodowy, charakter przepisów przewozowychBibliografia
Ambrożuk D., Ustalenie wysokości odszkodowania w prawie przewozowym w odniesieniu do przewozu przesyłek, Warszawa 2011.
Ambrożuk D., Dąbrowski D., Garnowski K., Wesołowski K., Umowa przewozu osób i rzeczy w prawie polskim, Warszawa 2020.
Bittel T., Zastrzeżenie kary umownej z tytułu nieterminowego wykonania umowy drogowego
przewozu rzeczy w świetle przepisów PrPrzew oraz Konwencji CMR, Studia Prawa Prywatnego 2021, t. 16, nr 2.
Bodis J.O., Die Vertragsstrafe im Transportrecht, Transportrecht 2014, nr 3.
Borysiak W., Funkcje kary umownej w świetle uchwały składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z 6 listopada 2003 r. (III CZP 61/03), Palestra 2006, nr 7–8.
Borysiak W., w: Kodeks cywilny. Komentarz, red. W. Borysiak, Warszawa 2024.
Bujalski M., Zoll F., w: System Prawa Prywatnego, t. 6. Prawo zobowiązań – część ogólna, red. A. Olejniczak, Warszawa 2023.
Czernis M., „Liguidated damages” – kary umowne w umowie o budowę statku, Portal stoczniowy, 16.07.2024 r., https://portalstoczniowy.pl/kary-umowne-w-umowie-o-budowe-statku-marek-czernis [dostęp: 19.07.2024 r.].
Dąbrowski D., Luki prawne w wybranych konwencjach dotyczących umów przewozu i ich uzupełniania, w: Societates et obligationes – tradycja, współczesność, przyszłość. Księga jubileuszowa Profesora Jacka Napierały, red. A. Olejniczak, T. Sójka, Poznań 2018.
Garnowski K., Paramonunt Clause in the International Transport of Goods by Road and Rail, Problemy Transportu i Logistyki 2018, nr 3 (43). (Crossref)
Gawlik Z., w: Kodeks cywilny. Komentarz. Zobowiązania. Część ogólna, red. A. Kidyba, t. 3, Warszawa 2014.
Górski W., Wesołowski K., Komentarz do znowelizowanego prawa przewozowego, Zielona Góra 1995.
Górski W., Wesołowski K., Komentarz do przepisów o umowie przewozu i spedycji, Kodeks cywilny, Prawo przewozowe, CMR, Gdańsk 2006.
Gutowski M., Kodeks cywilny, t. 2. Komentarz. Art. 353–625, Warszawa 2022.
Jastrzębski J., Kara umowna, Warszawa 2006.
Koller I., Transportrecht, München 2013.
Machnikowski Z., w: Zobowiązania, t. 2. Część ogólna. Komentarz, red. Z. Machnikowski, Warszawa 2024.
Messent A., Glass D.A., CMR: Contracts for the International Carriage of Goods by Road, London–Hong Kong 2000.
Messent A., Glass D.A., CMR: Contracts for the International Carriage of Goods by Road, New York 2017. (Crossref)
Polkowska M., Szymajda I., Konwencja montrealska. Komentarz, Warszawa 2004.
Popiołek W., w: Kodeks cywilny, t. 2. Komentarz. Art. 450–1088, red. K. Pietrzykowski, Warszawa 2021.
Relidzyński P., Obowiązek zapłaty kary umownej w przypadku niewystąpienia szkody po stronie wierzyciela, w: Prawo handlowe. Między teorią, praktyką a orzecznictwem. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Januszowi A. Strzępce, red. P. Pinior, P. Relidzyński,
W. Wyrzykowski, E. Zielińska, M. Żaba, Warszawa 2019.
Romanowski G., Kara umowna a obowiązek wykazania szkody, Przegląd Prawa Handlowego 2006, nr 11.
Schmid R.Th., w: CMR – Kommentar. Übereinkommen über den Beförderungsvertrag im internationalen Straßengüterverkehr, red. K.H. Thume, Frankfurt am Main 2013.
Skowrońska-Bocian E., Kara umowna – kompensacja czy represja?, Zeszyty Prawnicze 2003, t. 3, nr 2. (Crossref)
Stec M., Umowa przewozu w transporcie towarowym, Kraków 2005.
Stec M., w: Prawo gospodarcze i handlowe, t. 5. Prawo umów w obrocie gospodarczym, red. S. Włodyka, Warszawa 2001.
Szanciło T., Odpowiedzialność kontraktowa przewoźnika przy przewozie drogowym przesyłek towarowych, Warszawa 2013.
Szanciło T., Prawo przewozowe. Komentarz, Warszawa 2008.
Szanciło T., w: Kodeks cywilny. Komentarz, red. M. Załucki, Warszawa 2023.
Szwaja J., Kara umowna według kodeksu cywilnego, Warszawa 1967.
Śmieja A., W sprawie funkcji realizowanych przez karę umowną, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu 2014, nr 362. (Crossref)
Wesołowski K., Umowa międzynarodowego przewozu drogowego towarów na podstawie CMR, Warszawa 2013.
Wesołowski K., Ambrożuk D., Interpretacja postanowień konwencji międzynarodowych zawierających normy o charakterze cywilnoprawnym, Lingwistyka Stosowana 2017, t. 24, nr 4.
Widerski P., Charakter prawny kary umownej według prawa polskiego na tle ponadnarodowych uregulowań prawnych, Studia Prawa Prywatnego 2018, nr 2.
Zagrobelny K., w: Kodeks cywilny. Komentarz, red. E. Gniewek, P. Machnikowski, Warszawa 2023.
Uniwersytet Szczeciński https://orcid.org/0000-0003-2828-2049
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.
Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:
a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;
c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.
