Nabycie prawa od nieuprawnionego a reguła "nemo plus iuris" w prawie rzymskim – refleksje także współczesne
Krzysztof Amielańczyk
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-6076-5417
Abstrakt
Celem artykułu jest wykazanie, że reguła nemo plus iuris w prawie rzymskim osiągnęła cechę uniwersalności i zasadniczo nie doznawała istotnych wyjątków. Wyjątki wskazywane w nauce romanistycznej wynikają z założenia, że w prawie rzymskim dochodziło niekiedy do zbycia rzeczy nie przez właściciela, lecz, przykładowo, przez uprawnionego z pactum de vendendo zastawnika. W takim podejściu zawarte jest przekonanie, że odstępstwo od reguły tkwi w tym, iż zbywał rzecz niewłaściciel. Tymczasem – w szerokim tego określenia znaczeniu – za „uprawnionego do zbycia” w prawie rzymskim należałoby uznać także tego, komu wolno było (z woli bądź w interesie właściciela) zbyć jego rzecz. Inaczej sprawa przedstawia się we współczesnym prawie cywilnym. Reguła nemo plus iuris doznaje już całego szeregu radykalnych, znacznie poważniejszych niż w prawie rzymskim wyjątków. Najważniejszymi są nabycie od niewłaściciela własności rzeczy ruchomej w dobrej wierze (art. 169 Kodeksu cywilnego) i nabycie nieruchomości od niewłaściciela na podstawie rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Tam, gdzie ustawa aż tak radykalne wyjątki stwarza, odchodzi tym samym od ducha prawa rzymskiego i jednoznacznie przełamuje zasadę. Jeśli pojawia się dyskusja o potrzebie kolejnego wyłączenia reguły nemo plus iuris, należy przypominać, że w prawie rzymskim reguła miała charakter stanowczy, a klucz dopuszczalności jej nielicznych wyłączeń tkwił w akceptacji dla uprawnienia do zbycia prawa innej osoby, ale tylko za jej zgodą bądź w jej interesie.
Słowa kluczowe:
reguła nemo plus iuris, prawo rzymskie, nabycie prawa od nieuprawnionego, pochodne nabycie prawaBibliografia
Amielańczyk K., O rzymskim pochodzeniu zasady „nemo plus iuris…” i jej aktualności we współczesnym prawie polskim, w: W kręgu historii i współczesności polskiego prawa. Księga jubileuszowa dedykowana profesorowi Arturowi Korobowiczowi, red. W. Witkowski, Lublin 2008.
Amielańczyk K., Zastosowanie rzymskiej zasady ‘nemo plus iuris ad alium transferre potest quam ipse habet’ do oceny skuteczności zbycia nie istniejących udziałów w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, w: Polska lat dziewięćdziesiątych. Przemiany państwa i prawa, red. M. Mozgawa i in., Lublin 1997.
Dajczak W., Giaro T., Longchamps de Bérier F., Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, Warszawa 2018.
De Zulueta F., The Institutes of Gaius, Part II. Commentary, Oxford 1953.
Dębiński A., Rzymskie prawo prywatne. Kompedium, Warszawa 2021.
Digesta Iustiniani. Digesta Justyniańskie. Tekst i przekład, t. 2, red. T. Palmirski, Kraków 2013.
Giesen B., Zasada nemo plus iuris in alium transferre potest a dobra wiara nabywcy autorskich praw majątkowych, Studia Iuridica 2021, t. 89, DOI: 10.31338/2544-3135.si.2022-89.5. (Crossref)
Górniak K., Nabycie własności rzeczy ruchomej w dobrej wierze, Warszawa 2021. (Crossref)
Kacprzak A., Sprzedaż rzeczy kradzionej, Zeszyty Prawnicze 2002, z. 2.1. (Crossref)
Kacprzak A., Krzynówek J., Wołodkiewicz W., Regulae iuris. Łacińskie inskrypcje na kolumnach Sądu Najwyższego Rzeczypospolitej Polskiej, Warszawa 2001.
Kowalski W., Nabycie własności rzeczy ruchomej „a non domino” w prawie rzymskim i współczesne zmagania z problemem, w: Consul est iuris et patriae defensor. Księga pamiątkowa dedykowana doktorowi Andrzejowi Kremerowi, red. F. Longchamps de Bérier, R. Sarkowicz, M. Szpunar, Warszawa 2012.
Krzynówek J., Volenti non fit iniuria. Powstanie i historia reguły, w: Łacińskie paremie w europejskiej kulturze prawnej i orzecznictwie sądów polskich, red. W. Wołodkiewicz, J. Krzynówek, Warszawa 2001.
Kupiszewski H., Prawo rzymskie a współczesność, Kraków 2013.
Kuryłowicz M., Wiliński A., Rzymskie prawo prywatne, Zakamycze 2005.
Lenel O., Palingenesia iuris civilis, t. 2, Leipzig 1899 (przedruk Graz 1960).
Litewski W., Jurysprudencja rzymska, Kraków 2000.
Longchamps de Bérier F., Z uwag do metodologii nauki prawa prywatnego: powoływanie łacińskich reguł i maksym na przykładzie nemo plus iuris, Krakowskie Studia z Historii Państwa i Prawa 2014, z. 7.1, DOI: 10.4467/20844131KS.14.002.2243.
Palmirski T., O różnych regułach dawnego prawa – 17 tytuł 50 księgi Digestów: tekst – tłumaczenie – komentarz, Zeszyty Prawnicze 2006, z. 6.2. (Crossref)
Palmirski T., O różnych regułach dawnego prawa – 17 tytuł 50 księgi Digestów: tekst – tłumaczenie – komentarz, Zeszyty Prawnicze 2007, z. 7.2. (Crossref)
Pikulska-Robaszkiewicz A., Kilka uwag o sposobach nabycia własności w D. 41,1, Acta Universitatis Lodziensis. Folia Iuridica 1988, z. 38.
Rozwadowski W., Gai Institutiones. Instytucje Gajusa. Tekst i przekład, Poznań 2003.
Safjan M., Zasady prawa prywatnego, w: System Prawa Prywatnego, t. 1. Prawo cywilne – część ogólna, red. M. Safjan, Warszawa 2007.
Salomone A., Intorno alla regula ‘nemo plus iuris’ (D. 50.17.54 Ulp. 46 ad ed.), Teoria e Storia del Diritto Privato 2017, nr 10.
Schulz F., Classical Roman Law, Oxford 1951.
Stefaniuk K., Nieważność umowy o przeniesienie własności nieruchomości zawartej przez osobę niebędącą właścicielem?, w: Współczesne problemy prawa handlowego. Księga jubileuszowa dedykowana prof. dr hab. Marii Poźniak-Niedzielskiej, red. A. Kidyba, R. Skubisz, Kraków 2007.
Szpringer I., Pierwszeństwo zastawów w prawie rzymskim, Lublin 2006.
Sondel J., Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 2011.
Wilke M., Nabycie własności rzeczy ruchomej na podstawie umowy z osobą nieuprawnioną, Warszawa–Poznań–Toruń 1980.
Wolter A., Ignatowicz J., Stefaniuk K., Prawo cywilne, Warszawa 2018.
Wołodkiewicz W., Czy prawo rzymskie przestało istnieć?, Zakamycze 2003.
Wołodkiewicz W., Łacińskie paremie w orzecznictwie sądów polskich, w: Łacińskie paremie w europejskiej kulturze prawnej i orzecznictwie sądów polskich, red. W. Wołodkiewicz, J. Krzynówek, Warszawa 2001.
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej https://orcid.org/0000-0001-6076-5417
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.
Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:
a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;
c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.
