Prawnicza prawda vs. algorytmizacja prawa. Refleksje płynące z określania granic odpowiedzialności komodatariusza w tradycji romanistycznej
Wojciech Dajczak
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-1565-0319
Abstrakt
Przedstawione w artykule źródła antycznego prawa rzymskiego i ius commune do początku XVIII w. dotyczą pytania o to, czy komodatariusz może być zobowiązany do naprawiania szkody wynikłej z utraty przekazanej mu rzeczy, gdy jest to następstwem działania siły wyższej. Pokazują one, że odpowiedź na to pytanie łączono z poszukiwaniem prawniczej prawdy (Ulpian), jak i oczywistości wynikającej z wprowadzenia do rozumowania prawniczego rachunku prawdopodobieństwa (Bernoulli). Obok takich rozumowań spotykamy w ius commune i w szkole prawa natury inne sposoby racjonalnego wspierania lub krytyki opinii Ulpiana (Bartolus, Stryk, Struve, Pufendorf). Punktem ciężkości artykułu nie jest jednak kontrakt użyczenia, a rozumowania prawnicze. W niniejszym studium zwrócono uwagę na ułomność gwarantowania pewności w rozumowaniu Ulpiana zakładającym istnienie prawniczej prawdy, jak i w rozumowaniu Bernoulliego, który chciał z wykorzystaniem matematyki usunąć niepewność, jaką pozostawia odwoływanie się do racjonalności lub słuszności. Omawiany przypadek odpowiedzialności komodatariusza dał podstawy ogólniejszej refleksji. Na przedstawione źródła można spojrzeć jak na dane. Digitalizacja tekstów prawnych i ich przetwarzanie w charakterze danych otwierają nowe możliwości korzystania także z doświadczenia prawnego. Przedstawione pars pro toto dziedzictwo prawa rzymskiego jest argumentem na rzecz uznania koniecznej elastyczności rozumowań prawniczych. Jednocześnie pokazuje potencjał wspierania racjonalności w ramach tej elastyczności.
Słowa kluczowe:
metoda prawnicza, tradycja romanistyczna, użyczenie, odpowiedzialność odszkodowawczaBibliografia
Adamson D., Blaise Pascal. Mathematician, Physicist, and Thinker about God, New York 1995. (Crossref)
Bartolus de Saxoferrato, Commentaria in Digestum Vetus, t. 2, Venetiis 1526.
Bech J., Kozaczuk M., Palmirski T., Użyczenie, red. Z. Zarzycki, Kraków 2004.
Bernoulli N., De usu artis conjectandi in jure, Basileae 1709.
Braudel F., Historie et Sciences sociales: La longue durée, Annales. Économies, Sociétés, Civilisations 1958 t. 13, z. 4. (Crossref)
Condorcet M., Esquisse d’un tableau historique des progrès de l’esprit humain, Paris 1798
Dajczak W., Authority of the Roman Jurist, w: Authority in the Past and Present, red. K. Ilski, K. Marchlewicz, Poznań 2013.
Dajczak W., Der Allgemeine Teil des Privatrechts im Kontext der mathematischen Inspiration der Rechtswissenschaft ab dem 17 Jh. bis zur Entstehung der pandektistischen Systematik, w: Der Allgemeine Teil des Privatrechts. Historische Wurzeln – Leistungsfähigkeit im 21. Jahrhundert, red. Chr. Baldus, W. Dajczak, Berlin 2018.
Dajczak W., Problem „ponadczasowości” zasad prawa rzymskiego. Uwagi w dyskusji o „nowej europejskiej kulturze prawnej”, Zeszyty Prawnicze UKSW 2005, z. 5.2. (Crossref)
Descartes R., Discours de la méthode, w: Oeuvres de Descartes, t. 1, Paris 1964.
Giaro T., Römische Rechtswahrheiten. Ein Gedankenexperiment, Frankfurt am Main 2007.
Glenn H.P., Legal Traditions of the World, Oxford 2014. (Crossref)
Hannon Williams S., Probability Errors. Overoptimism, Ambiguity Aversion, and the Certainty Effect, w: The Oxford Handbook of Behavioral Economics in the Law, red. E. Zamir, D. Teichman, Oxford 2014. (Crossref)
Honoré T., Ulpian. Pioneer of Human Rights, Oxford 2002. (Crossref)
Kreeft P., Christianity for Modern Pagans. Pascal’s Pensées, San Francico 1993.
Mecke Ch.-E., Begriff des Rechts und Methode der Rechtswissenschaft bei Rudolph von Jhering, Göttingen 2018. (Crossref)
Pascal B.. Myśli, w układzie J. Chevaliera, tłum. T. Boy-Żeleński, Warszawa 1983
Pufendorf S., De Iure Naturae et Gentium, Amsteledami 1715.
Schreibelreiter Ph., Klage aus Leihe (actio commodati), w: Handbuch des Römischen Privatrechts, t. 2, red. U. Babusiaux, Chr. Baldus, W. Ernst, F.-S. Meissel, J. Platschek, T. Rüfner, Tübingen 2023.
Slicher W.A.W., De similitudine et differentia inter mutuum et commodatum, Trajecti ad Rhenum 1715.
Słonina J., Korzystanie z rzeczy użyczonej w prawie rzymskim, Prawo Kanoniczne 1983, t. 26, z. 3–4. (Crossref)
Sobczyk M., Siła wyższa w rzymskim prawie prywatnym, Toruń 2005.
von Stephanitz D., Exakte Wissenschaft und Recht, Berlin 1970.
Struve G.A., Syntagma Iurisprudentiae secundum Ordinem Pandectarum concinnatum, Jena 1702.
Stryk S., Specimen Usus Modernus Pandectarum a Libro XIII usque XXII, Halae Magdeburgicae 1745.
Szabo N., Formalizing and Securing Relationships on Public Networks, http://myinstantid.com/szabo.pdf [dostęp: 5.02.2024 r.].
Wieacker F., Privatrechtsgeschichte der Neuzeit, Göttingen 1967.
Wrbka S., Comments on Legal Certainty from the Perspective of European, Austrian and Japanese Private Law, w: Legal Certainty in a Contemporary Context: Private and Criminal Law Perspectives, red. M. Fenwick, S. Wrbka, Singapore 2016. (Crossref)
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu https://orcid.org/0000-0002-1565-0319
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.
Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:
a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;
c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.
