Ius sacrum w rekonstrukcjach Ustawy XII Tablic
Abstrakt
Po zniszczeniu oryginalnych tablic, już w starożytności starano się odtworzyć tekst Ustawy, ale źródła z tego okresu prawie się nie zachowały. Prace Rivaliusa i Alexandra ab Alexandro przytaczają tekst Decemwirów bez stosowania jakiejkolwiek systematyki. Dopiero Oldendorp, Hotomanus, tekst znajdujący się w Corpus Iuris Civilis, a następnie Gothofredus odtwarzają kolejność przepisów w odpowiednim porządku. W pracy Oldendorpa, Hotomanusa i w CIC systematyka oparta jest na podziale na ius sacrum – ius publicum – ius privatum; Gothofredus wziął pod uwagę komentarz Gaiusa, co spowodowało, że ius sacrum – lecz wyłącznie przepisy dotyczące obrzędów pogrzebowych – znalazło się w X tablicy. Powstaje pytanie, co Rzymianie rozumieli pod pojęciem ius sacrum i która z proponowanych palingenezji jest najbliższa mentalności ludzi z V w. przed Chr.
Słowa kluczowe:
Ustawa XII Tablic, palingenezja, ius sacrumBibliografia
Agnati U., ‘Leges Duodecim Tabularum’. Le tradizioni letteraria e giuridica. Tabulae I–VI, Cagliari 2002.
Alexander ab Alexandro, Genialium Dierum Libri Sex, Romae 1522.
Amirante L., Per una palingenesi delle XII Tavole, Index 1990, t. 18.
Amirante L., Un’ipotesi di lavoro: le «sequenze» e l’ordine delle norme decemvirali, Index 1992, t. 20.
Bauman R.A., Lawyers in Roman Republican Politics. A Study of the Roman Jurists in Their Political Setting, 316–82 BC, München 1983.
Bauman R.A., Lawyers in Roman Transitional Politics. A Study of the Roman Jurists in Their Political Setting in the Late Republic and Triumvirate, München 1985.
Bobrowski F., s.v. Edyllium, eidyllium(on) albo idyllium(on), w: F. Bobrowski, Słownik łacińsko-polski, t. 1, Wilno 1903.
Bona F., Il «de verborum significatu» di Festo e le XII Tavole. I. Gli «auctores» di Verrio Flacco, Index 1992, t. 20.
Bona F., La certezza del diritto nella giurisprudenza tardo-repubblicana, w: La certezza del diritto nell’esperienza giuridica romana, Padova 1987.
Bottiglieri A., Sextus Aelius Paetus Catus (con. 198), w: Scriptores iuris Romani (direzione di Aldo Schiavone), t. 3. Antiquissima Iuris Sapientia, Saec. VI–III a.C., Roma 2019.
Bremer F.P., Iurisprudentia antehadriana, t. 1, t. 2.1, Lipsiae 1896–1898.
Bruns C.G., Fontes Iuris Romani Antiqui, Lipsiae 1893.
Crawford M.H., Roman Statutes, t. 2, London 1996.
Cytowska M., Szelest H., Literatura rzymska. Okres cesarstwa, Warszawa 1992.
Dal Re D., I precursori italiani di una nuova scuola di diritto romano nel secolo XV, Roma 1878.
Diliberto O., Bibliografia ragionata delle edizioni a stampa della Legge delle XII Tavole (secoli XVI–XX), Roma 2001.
Diliberto O., Conoscenza e diffusione delle XII Tavole nell’età del basso impero. Primo contributo, w: Nozione formazione e interpretazione del diritto. Dall’età romana alle esperienze moderne. Ricerche dedicate al Professor Filippo Gallo, Milano 1997.
Diliberto O., Considerazioni intorno al commento di Gaio alle XII Tavole, Index 1990, t. 18.
Diliberto O., Contributo alla palingenesi delle XII Tavole. Le ‘sequenze‘ nei testi gelliani, Index 1992, t. 20.
Diliberto O., La palingenesi decemvirale: dal manoscritto alla stampa, w: Le Dodici Tavole. Dai Decemviri agli Umanisti, red. M. Humbert, Pavia 2005.
Diliberto O., La palingenesi decemvirale, w: XII Tabulae. Testo e commento, t. 1, red. M.F. Cursi, Napoli 2018.
Diliberto O., Materiali per la palingenesi delle XII Tavole, t. 1, Cagliari 1992.
Diliberto O., Materiali per la palingenesi delle XII Tavole, t. 2. Repertorio delle edizioni a stampa (sec. XVI–XX), Cagliari 1998.
Diliberto O., Una palingenesi ‘aperta’, w: Le Dodici Tavole. Dai Decemviri agli Umanisti, red. M. Humbert, Pavia 2005.
D’Ippolito F., Gaio e le XII Tavole, Index 1992, t. 20.
D’Ippolito F., I giuristi e la città. Ricerche sulla giurisprudenza romana della Repubblica, Napoli 1978.
D’Ippolito F., Questioni decemvirali, Napoli 1993.
D’Ippolito F., Sextus Aelius ‘Catus’, Labeo 1971, t. 17.
Dirksen H.E., Übersicht der bisherigen Versuche zur Kritik und Herstellung des Textes der Zwölf-Tafel-Fragmente, Leipzig 1824.
Ferrary J.-L., Saggio di storia della palingenesi delle Dodici Tavole, w: Le Dodici Tavole. Dai Decemviri agli Umanisti, red. M. Humbert, Pavia 2005.
Flach D., Die Gesetze der frühen römischen Republik. Text und Kommentar, Darmstadt 1994.
Gabrieli F.P., s.v. Godefroy Jacques, w: Novissimo Digesto Italiano, t. 7, red. A. Azara, E. Eula, Torino 1961.
Gabrieli F.P., s.v. Hotman François, w: Novissimo Digesto Italiano, t. 8, red. A. Azara, E. Eula, Torino 1965.
Gabrieli F.P., s.v. Oldendorp Johann, w: Novissimo Digesto Italiano, t. 11, red. A. Azara, E. Eula, Torino 1965.
Gabrieli F.P., s.v. Rivail Aymar (du), w: Novissimo Digesto Italiano, t. 16, red. A. Azara, E. Eula, Torino 1969.
Gothofredus J., Fragmenta XII. Tabularum suis nunc primum tabulis restituta, probationibus, notis et indice munita, Heidelberg 1616.
Guarino A., Cicerone come e quando, Labeo 1990, t. 36, nr 2.
Guarino A., L’enigma di fondo, Index 1995, t. 23.
Guarino A., L’esegesi delle fonti del diritto romano, Napoli 1982.
Guarino A., Una palingenesi delle XII Tavole?, Labeo 1991, t. 19.
Girard P.F., Textes de droit Romain, Paris 1913.
Holthöfer E., s.v. Godefroy (Gothofredus), Jacques, w: Juristen. Ein biographisches Lexikon. Von Antike bis zum 20. Jahrhundert, red. M. Stolleis, München 1995.
Hotman T., De legibus XII tabularum tripartita Franc. Hotmani Juriconsulti Commentario, Lugduni 1564.
Humbert M., La codificazione decemvirale tentativo d’interpretazione, w: Le Dodici Tavole. Dai Decemviri agli Umanisti, red. M. Humbert, Pavia 2005.
Izydor z Sewilli, O prawach, oprac. A. Dębiński, M. Jońca, Lublin 2021.
Kelley D.R., François Hotman. A Revolutionary’s Ordeal, Princeton 1973.
Kunkel W., Herkunft und soziale Stellung der römischen Juristen, Weimar 1952.
Kwintylian, Kształcenie mówcy, tłum. i oprac. M. Brożek, Wrocław 1951.
Lauria M., Ius Romanum, t. 1.1, Napoli 1963.
Lenel O., Palingenesia Iuris Civilis, t. 1, Leipzig 1889 (Nachdruck Graz 1960).
Liebermann W.-L., s.v. Ausonius, w: Brills’s Enciclopaeddia of the Ancient World. New Pauly, t. 2, red. H. Schneider, H. Cancik, Leiden–Boston 2003.
Maffei A., Influssi del Rinascimento nei giuristi napoletani, Napoli 1940.
Maffei D., Alessandro d’Alessandro. Giureconsulto umanista (1461–1523), Milano 1956.
Maffei D., Gli inizi dell’umanesimo giuridico, Milano 1956.
Mantke J., s.v. Ausonius, w: Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, wyd. 3, Warszawa 2001.
Mantke J., s.v. Isidorus Hispalensis, w: Słownik pisarzy antycznych, red. A. Świderkówna, wyd. 3, Warszawa 2002.
Manzo A., L. Acilius (praet. 197), w: Scriptores iuris Romani (direzione di Aldo Schiavone), t. 3. Antiquissima Iuris Sapientia, Saec. VI–III a.C., Roma 2019.
Marx F., s.v. Ausonius Nr 3, w: Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, t. 2, Stuttgart 1896.
Mommsen Th., Römisches Staatsrecht, t. 2.1, Leipzig 1887 (Nachdruck Graz 1952).
Monteverdi D., La questione decemvirale. Itinerari e risultati di una complessa vicenda storiografica, Milano 2019.
Morgese S., Appunti su Gaio ‘Ad legem duodecim tabularum’, w: Il modello di Gaio nella formazione del giurista (Atti del Convegno Torinese in onore del Prof. Silvio Romano), Milano 1981.
Möller von E., Aymar du Rivail. Der erste Rechtshistoriker, Berlin 1907.
Oldendorp J., Εἰσαγωγή iuris naturalis sive introductio iuris naturae, gentium et civilis, Coloniae 1539.
Otto J., s.v. Hotman (Hotomannus) François, w: Juristen. Ein biographisches Lexikon. Von der Antike bis zum 20. Jahrhundert, red. M. Stolleis, München 1995.
Otto J., s.v. Oldendorp Johann, w: Juristen. Ein biographisches Lexikon. Von Antike bis zum 20. Jahrhundert, red. M. Stolleis, München 1995.
Olszewski H., s.v. Hotman François, w: H. Olszewski, Słownik twórców idei, Poznań 1998.
Owidiusz, ‘Fasti’. Kalendarz poetycki, przeł. i oprac. E. Wesołowska, Wrocław 2008.
Riccobono S., Fontes Iuris Romani Antejustiniani, t. 1, Florentiae 1941.
Rivallius A., Civilis historiae Iuris sive in XII Tab. Leges commentariorum libri quinquae. Historiaae Iuris Pontifici liber Singularis, Valentiae 1515.
Rotondi G., Leges publicae populi Romani, Milano 1912.
Savigny von F.C., Geschichte des römischen Rechts im Mittelalter, t. 6, wyd. 2, Heidelberg 1850 (Nachdruck Darmstadt 1956).
Schanz M., Hosius C., Geschichte der römischen Literatur bis zum Gesetzgebungswerk des Kaisers Justinian, t. 1, wyd. 4; t. 4.1, wyd. 2, München 1927 (Nachdruck München 1959).
Scherillo G., Il sistema civilistico, w: Studi in onore di Vincenzo Arangio-Ruiz nel XLV anno del suo insegnamento, t. 4, Napoli 1953.
Schöll R., Legis Duodecim Tabularum Reliquiae, Lipisae 1886.
Schulz F., History of Roman Legal Science, Oxford 1946.
Sini F., A quibus iura civibus praescribebantur. Ricerche sui giuristi del III secolo a.C., Torino 1995.
Sondel J., Słownik łacińsko-polski dla prawników i historyków, Kraków 1997.
Sójka-Zielińska K., ‘Ius publicum’ – ‘ius privatum’ w systematyce prawa XVI w., Czasopismo Prawno-Historyczne 1985, t. 37, z. 2.
Stintzing R., Geschichte der deutschen Rechtswissenschaft, t. 1, München–Leipzig 1880. (Crossref)
Strzelecki L., De legum XII Tabularum memoria apud Festum servata, Eos 1966, t. 56.
Wieacker F., Privatrechtsgeschichte der Neuzeit, wyd. 2, Göttingen 1967.
Wieacker F., Römische Rechtsgeschichte, t. 1, München 1988.
Vogel W., Franz Hotmann und die Privatrechtswissenschaft seiner Zeit, Münster 1960.
Voigt M., Die XII Tafeln. Geschichte und System des Cvil- und Criminalrechtes wie –Prozesses der XII Tafeln, t. 1, Leipzig 1883 (Neudruck Leipzig 1966).
Wolf E., Große Rechtsdenker der deutschen Geistesgeschichte, Tübingen 1939.
Zabłocka M., ‘Ius sacrum’ w rekonstrukcji XII Tablic Oldendorpa, w: Pro bono Reipublicae. Księga jubileuszowa Profesora Michała Pietrzaka, red. P. Borecki, A. Czohara, T.J. Zieliński, Warszawa 2009.
Zabłocka M., Leges duodecim tabularum secundum Hotomanum reconstructae, Czasopismo Prawno-Historyczne 1997, t. 49, z. 1–2.
Zabłocka M., Odsakralizowany Gaius, Zeszyty Prawnicze 2022, z. 22.2. (Crossref)
Zabłocka M., Pierwsza palingenezja Ustawy XII Tablic, Prawo Kanoniczne 1993, t. 36, nr 3–4. (Crossref)
Zabłocka M., Regulae iuris Romani ad «Leges Divinarum Tabularum Decem», w: Łacińskie paremie w europejskiej kulturze prawnej i orzecznictwie sądów polskich, red. W. Wołodkiewicz, J. Krzynówek, Warszawa 2001.
Zabłocka M., Ustawa XII Tablic – rekonstrukcje doby Renesansu, Warszawa 1998.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.
Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:
a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;
c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.
