Proces rzymsko-kanoniczny dla kodyfikacji polskiej procedury sądowej sprzed 500 lat
Franciszek Longchamps de Bérier
Uniwersytet Jagielloński , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-1485-0976
Abstrakt
Skodyfikowana w 1523 r. polska procedura cywilna okazała się zwięzła – na Formula processus złożyło się 111 artykułów, zredagowanych w języku łacińskim na wzór rzymskich kodyfikacji. Średniowieczne prawo procesowe kształtowane było w Europie przez zasady, instytucje i paradygmaty, które wywodziły się z rzymskiego procesu kognicyjnego oraz z prawa kanonicznego. Ze względu na oba te korzenie, klasyczny proces kościelny nazywany jest procesem rzymsko-kanonicznym. Charakteryzujące go trzy zasady: dyspozytywność, kontradyktoryjność i pisemność oraz możliwość wnoszenia apelacji, przyczyniły się do nadania nowoczesnego kształtu polskiej kodyfikacji procesu cywilnego, której dokonano w złotej epoce jagiellońskiej.
Słowa kluczowe:
proces rzymsko-kanoniczny, rzymski proces kognicyjny, procedura cywilna, Formula processus z 1523 r., zasady procesowe, dyspozycyjność, sporność, kontradyktoryjność, pisemność, maksymy prawneBibliografia
Ascheri M., The Laws of Late Medieval Italy (1000–1500). Foundations for a European Legal System, Leiden–Boston 2013. (Crossref)
Bojarski W., ‘In integrum restitutio’ w prawie rzymskim, Roczniki Teologiczno-Kanoniczne 1963, t. 10, z. 4.
Bojarski W., ‘Restitutio in integrum’ od wyroków w Kodeksie justyniańskim i w Kodeksie Jana Pawła II, w: ‘Plenitudo legis dilectio’. Księga pamiątkowa dedykowana prof. dr. hab. Bronisławowi W. Zubertowi OFM z okazji 65. rocznicy urodzin, red. A. Dębiński, E. Szczot, Lublin 2000.
Burczak K., Dębiński A., Jońca M., Łacińskie sentencje i powiedzenia prawnicze, wyd. 3, Warszawa 2018.
Cappelletti M., Procédure orale et procédure écrite, Milano 1971.
Dajczak W., Giaro T., Longchamps de Bérier F., Prawo rzymskie. U podstaw prawa prywatnego, wyd. 3, Warszawa 2018.
Dekodyfikacja prawa prywatnego w europejskiej tradycji prawnej, red. F. Longchamps de Bérier, Kraków 2019.
Dębiński A., Kościół i prawo rzymskie, Lublin 2008.
Dębiński A., Polityka ustawodawcza rzymskich cesarzy chrześcijańskich w sprawach religijnych, Lublin 2020.
Dębiński A., Rzymskie prawo prywatne. Kompendium, wyd. 7, Warszawa 2021.
Dębiński A., Wprowadzenie do obrad: rola i znaczenie prawa rzymskiego w dziejach prawa Europy, w: Prawo rzymskie a kultura prawna Europy, red. A. Dębiński, M. Jońca, Lublin 2008.
Dębiński A., Misztal-Konecka J., Wójcik M., Prawo rzymskie publiczne, Warszawa 2010.
Engelmann A., A History of Continental Civil Procedure, tłum. R. Wyness Millar, Boston 1927.
Gauthier A., Roman Law and Its Contribution to the Development of Canon Law, Ottawa 1996.
Hartmann W., Pennington K., Preface, w: The History of Courts and Procedure in Medieval Canon Law, red. W. Hartmann, K. Pennington, Washington, D.C. 2016. (Crossref)
Helmholz R.H., The Spirit of Classical Canon Law, Athens–London 1996.
Karabowicz A., Anna Jagiellon (1523–1596), w: Law and Christianity in Poland. The Legacy of the Great Jurists, red. F. Longchamps de Bérier, R. Domingo, London–New York 2023. (Crossref)
Kupiszewski H., Prawo rzymskie a współczesność, wyd. 2, red. T. Giaro, F. Longchamps de Bérier, Kraków 2013.
Kutrzeba S., Dawne polskie prawo sądowe w zarysie, wyd. 2, Lwów–Warszawa–Kraków 1927.
Litewski W., Der römisch-kanonische Zivilprozess nach den älteren ordines iudiciarii, t. 1–2, Kraków 1999.
Litewski W., Podstawowe wartości prawa rzymskiego, Kraków 2001.
Litewski W., Rzymski proces karny, Kraków 2003.
Longchamps de Bérier F., Evolution of Roman Law, w: Research Handbook on Legal Evolution, red. W. Załuski, S. Bourgeois-Gironde, A. Dyrda, Cheltenham–Northampton, MA 2024. (Crossref)
Longchamps de Bérier F., Hermogenianus and the Fundaments of Legal Anthropology, Studia et Documenta Historiae et Iuris 2021, t. 87.
Longchamps de Bérier F., Law of Succession. Roman Legal Framework and Comparative Law Perspective, Warszawa 2011.
Longchamps de Bérier F., Nec stultis solere succurri, w: Mélanges de droit romain offerts à Witold Wołodkiewicz, t. 1, red. M. Zabłocka i in., Warszawa 2000.
Longchamps de Bérier F., Posiadanie a własność. Nad uwagami św. Tomasza, Zeszyty Prawnicze UKSW 2002, z. 2.2. (Crossref)
Naworski Z., Formula processus. Geneza, treść, dzieje, znaczenie, Prawo i Więź 2023, t. 3.
Nörr K.W., Romanisch-kanonisches Prozessrecht. Erkenntnisverfahren erster Instanz ‘in civilibus’, Berlin–Heidelberg 2012. (Crossref)
Sójka-Zielińska K., Historia prawa, wyd. 15, Warszawa 2015.
Steinwenter A., Eine kirchliche Quelle des nachklassischen Zivilprozesses, w: Acta Congressus Iuridici Internationalis, t. 2, Romae 1935.
Strauss G., Law, Resistance, and the State. The Opposition to Roman Law in Reformation Germany, Princeton, N.J. 2014.
Uruszczak W., ‘Formula processus iudiciarii’. Kodyfikacja polskiej procedury sądowej z 1523 r., w: Źródła i współczesność polskiej procedury sądowej. 500-lecie konstytucji Formula Processus, red. T. Szanciło, Warszawa 2024.
Uruszczak W., Historia państwa i prawa polskiego 966–1975, wyd. 4, Warszawa 2021.
Wesener G., Prozeßmaximen, w: Handwörterbuch zur deutschen Rechtsgeschichte, t. 4, red. D. Werkmüller, Berlin 1990.
Wojciechowski R., Wyrokowanie w postępowaniu arbitrażowym według nauki procesu rzymsko-kanonicznego XIII–XIV wieku, Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego 2009, t. 12.
Uniwersytet Jagielloński https://orcid.org/0000-0002-1485-0976
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.
Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:
a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;
c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.
