Poronienie bądź martwe urodzenie dziecka a uprawnienia rodziców w polskim systemie prawnym. Stan "de lege lata" i postulaty "de lege ferenda"
Abstrakt
Celem artykułu jest zaprezentowanie stanu de lege lata oraz postulatów de lege ferenda dotyczących uprawnień rodziców w sytuacji martwego urodzenia dziecka bądź poronienia. Wskazano, że przepisy odnoszące się do tych zagadnień, a poddane tu analizie, nie harmonizują ze sobą. Przedmiotem rozważań uczyniono kwestie administracyjne, takie jak rejestracja dziecka w urzędzie stanu cywilnego czy sprawy pracownicze – w szczególności prawo do skorzystania z urlopów. Naświetlono elementy z zakresu zabezpieczenia społecznego, w tym prawo do skorzystania z zasiłków przysługujących po przedwczesnym zakończeniu ciąży. Ponadto omówiono prawo do pochówku dziecka martwo urodzonego lub poronionego. Aktualnie brakuje rozstrzygnięć, czy na potrzeby prawa pracy (w zakresie prawa do urlopu macierzyńskiego) pracodawca winien posiłkować się przepisami o dokumentacji medycznej, czy przepisami prawa o aktach stanu cywilnego. Największy problem stanowi konieczność ustalenia płci dziecka, która determinuje dalsze postępowanie rodziców, a określenie płci dziecka (płodu) nie zawsze jest możliwe. Wskazano, że płeć dziecka nie wpływa jedynie na prawo do zorganizowania jego pochówku. Zaś w przypadku, gdy rodzice podejmą się organizacji pogrzebu, istnieje dowolność odnośnie do jego formy – wyznaniowej (religijnej), czy też bezwyznaniowej.
Metody badawcze wykorzystane w niniejszym opracowaniu to przede wszystkim analiza dogmatyczno-prawna z wykorzystaniem wykładni systemowej, logicznej oraz językowej. Prezentowane wyniki wsparte są odesłaniami do bieżącego orzecznictwa. Pomimo dość licznych przypadków utraty ciąży ustawodawca obecnie pozostaje stosunkowo bierny wobec tego zjawiska. Taka sytuacja stoi w sprzeczności z polityką prorodzinną państwa i naraża organy władzy na niebezpieczeństwo naruszenia zasady ochrony rodziny i jej dobra określonej w art. 18 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Charakterystyka obecnego stanu prawnego prowadzi do wniosku, że brak jest spójnej i kompleksowej regulacji prawnej w tej materii, co stwarza dodatkowe problemy interpretacyjne, a nierzadko prowadzi do błędnej praktyki. Poczynione ustalenia skłaniają do zgłoszenia postulatu wprowadzenia koniecznych zmian w systemie prawa polskiego, których efektem będzie uproszczenie procedur związanych z przedwczesnym zakończeniem ciąży. Obecna dychotomia terminologiczna nie sprzyja klarownej wykładni przepisów prawa.
Słowa kluczowe:
poronienie, martwe urodzenie, uprawnienia rodzicówBibliografia
Bütikofer A., Coy D., Doyle O., Ginja R., The Consequences of Miscarriage on Parental Investments, IZA Discussion Paper No. 16858, https://docs.iza.org/dp16858.pdf [dostęp: 7.01.2025 r.].
Derek M., Status prawny zwłok dziecka martwo urodzonego w prawie polskim, Zeszyty Prawnicze 2015, z. 4.
Gołąb J., Prawo do pogrzebu i jego wykonanie w prawie kanonicznym i polskim, Rzeszów 2004.
Guzdek P., Rozpoznaj swoje dziecko we mnie… Rzecz o poronieniu samoistnym dziecka i jego pogrzebie, Kraków 2017.
Haberko J., Cywilnoprawna ochrona dziecka poczętego a stosowanie procedur medycznych, Warszawa 2010.
Haberko J., Konsekwencje prawne żywego i martwego urodzenia, Prawo i Medycyna 2007, nr 3 (28).
Jaranowska B., Rejestracja dziecka martwo urodzonego, Metryka 2016, nr 1.
Jaroszewska M., Poronienie a urodzenie martwe (zgon płodu) – konsekwencje dla pracodawcy w zakresie udzielenia urlopu macierzyńskiego, Monitor Prawa Pracy 2009, nr 12.
Jaroszewska-Ignatowska I., Rosner-Laskorzyńska Z., Zgon dziecka, poronienie, urodzenie martwego dziecka a prawo do urlopu macierzyńskiego, w: Uprawnienia pracowników-rodziców, red. I. Jaroszewska-Ignatowska, Z. Rosner-Laskorzyńska, Warszawa 2021.
Jończyk A., Jończyk P.K., Prawne aspekty uprawnień przysługujących kobietom w przypadku poronienia i martwego urodzenia – sytneza i wnioski de lege ferenda w oparciu o obowiązujące przepisy prawne, Palestra 2020, nr 11.
Kancelaria Senatu, Biuro Analiz i Dokumentacji, Wybrane zagadnienia polityki prorodzinnej w niektórych państwach Unii Europejskiej, Warszawa 2013.
Karkowska D., Baum E., Izdebski Z., Janik A., Godna prokreacja, ciąża, poród i połóg. Prawa kobiet, Warszawa 2023.
Kłos-Skrzypczak A.J., The Impact of the Loss of a Child in the Prenatal Period on Marital and Family Life and the Religiosity of Women after Miscarriage, Religions 2023, t. 14, nr 11. (Crossref)
Kompendium pastoralne o rodzinnym pogrzebie dziecka martwo urodzonego i towarzyszeniu w żałobie osieroconej rodzinie, oprac. P. Guzdek, Kraków‒Warszawa 2020.
Kumor-Jezierska E., Komentarz do rozporządzenia w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków, w: Prawo zatrudnienia. Komentarz do rozporządzeń, red. K.W. Baran, Warszawa 2024.
Lens J.W., Miscarriage, Stillbirth, & Reproductive Justice, Washington University Law Review 2021, t. 98, nr 4.
Lubowiecki D., Ochrona płodu w systemie Europejskiej Konwencji Praw Człowieka, Przegląd Prawniczy Uniwersytetu Warszawskiego 2016, nr 1.
Niedzielska K., Uprawnienia pracownicze kobiety po poronieniu, Monitor Prawa Pracy 2021, nr 4.
Nowicka U., Prawo do pochowania dziecka utraconego w wyniku poronienia wedle ustawodawstwa polskiego i kanonicznego, Łódzkie Studia Teologiczne 2017, t. 26, z. 4.
Pluta K., Sekcja zwłok dziecka wobec braku zgody rodzica, Studia Prawnoustrojowe 2023, t. 60. (Crossref)
Radzisław A., Tender R., Komentarz do art. 34, w: A. Radzisław, R. Tender, Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Komentarz, wyd. 2, Warszawa 2022.
Rybicka-Ziarko J., Prawo do pogrzebu dziecka poronionego, Kortowski Przegląd Prawniczy 2013, nr 3.
Rzetecka-Gil A., Komentarz do art. 32, w: Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Komentarz, Warszawa 2009.
Sierpowska I., Pochówek dzieci martwo urodzonych – w świetle praw rodziców i zadań gminy, Studia Prawno-Ekonomiczne 2018, t. 106. (Crossref)
Sierpowska I., Postępowanie ze zwłokami i ich ochrona prawna, w: I. Sierpowska, Śmierć w ujęciu prawa administracyjnego, Warszawa 2020.
Smith L.K., Dickens J., Bender Atik R., Bevan C., Fisher J., Hinton L., Parents’ Experiences of Care Following the Loss of a Baby at the Margins Between Miscarriage, Stillbirth and Neonatal Death: A UK Qualitative Study, BJOG – An International Journal of Obstetrics &
Gynaecology 2020, https://www.researchgate.net/publication/338806020_Parents’_experiences_ of_care_following_the_loss_of_a_baby_at_the_margins_between_miscarriage_
stillbirth_and_neonatal_death_a_UK_qualitative_study [dostęp: 7.01.2025 r.].
Sobczyk A., Komentarz do art. 180, w: Kodeks pracy. Komentarz, red. A. Sobczyk, wyd. 6, Warszawa 2023.
Sularz P., Cmentarze w Polsce. Zagadnienia administracyjnoprawne, Warszawa 2022.
Ślązak A., Zasiłek opiekuńczy, w: Meritum. Ubezpieczenia społeczne, red. J. Kuźniar, wyd. 9, Warszawa 2022.
Świątek-Rudoman J., Uprawnienia kobiety po poronieniu i urodzeniu martwego dziecka w oparciu o obowiązujące przepisy prawa, Gdańskie Studia Prawnicze 2017, nr 2.
Włodarczyk M., Komentarz do art. 180, w: Kodeks pracy. Komentarz, t. 2. Art. 94‒3045, red. K.W. Baran, wyd. 6, Warszawa 2022.
Wojtaszek-Mik E., Sekcja zwłok dziecka w świetle art. 31 ustawy o działalności leczniczej – uwagi na tle wyroku Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Polat przeciwko Austrii, Prawo w Działaniu. Sprawy Cywilne 2022, nr 52. (Crossref)
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Autor oświadcza, że utwór jest dziełem oryginalnym i nie narusza jakichkolwiek praw osobistych lub majątkowych osób trzecich oraz, że jego prawa autorskie do utworu nie są ograniczone w zakresie objętym umową podpisywaną z Wydawcą.
Autor publikacji przenosi nieodpłatnie na Wydawcę autorskie prawa majątkowe do składanego do publikacji Utworu (artykułu) bez ograniczeń czasowych i terytorialnych na następujących polach eksploatacji:
a) wytwarzanie, utrwalanie i zwielokrotnianie określoną techniką egzemplarzy Utworu, w tym techniką drukarską, zapisu magnetycznego oraz techniką cyfrową;
b) wprowadzanie do obrotu, użyczenie lub najem oryginału albo egzemplarzy Utworu, oraz rozpowszechnianie w postaci otwartego dostępu, zgodnie z treścią licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa 4.0 Międzynarodowa (zwanej również jako CC BY), dostępnej pod adresem: https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/legalcode.pl;
c) włączenie Utworu w skład utworu zbiorowego;
d) opublikowanie na stronie internetowej czasopisma, publiczne wykonanie, wystawienie, wyświetlenie, odtworzenie oraz nadawanie i reemitowanie, oraz publiczne udostępnianie Utworu w taki sposób, aby każdy mógł mieć do nich dostęp w miejscu i w czasie przez siebie wybranym;
e) wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej na platformy elektroniczne lub inne wprowadzanie Utworu w postaci elektronicznej do Internetu lub innej sieci.
Przeniesienie autorskich praw majątkowych do utworu następuje nieodpłatnie, z chwilą podpisania umowy.
