Wileński socjolekt rzemieślniczy XVI–XVIII wieku w świetle badań pogranicza językowego. Zarys problematyki
Alicja Pihan-Kijasowa
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-7104-8154
Abstrakt
Działające w Wilnie od XV wieku organizacje zrzeszające rzemieślników jednej bądź kilku podobnych profesji – cechy rzemieślnicze – stworzyły warunki sprzyjające ukonstytuowaniu się właściwej dla tej grupy społecznej odmiany językowej – socjolektu. Ponieważ wytworzył się on i funkcjonował na terenie etnicznie, kulturowo i językowo mieszanym, wobec tego wchłonął elementy języków tych nacji, które do cechów należały. Językiem urzędowym do końca XVII wieku był na kresach północno-wschodnich język polski, więc on stanowił podstawę socjolektu rzemieślniczego. Ale obserwujemy w nim elementy także (biało)ruskie i niemieckie. Dokumenty cechów wileńskich XVI–połowy XVIII wieku, które są podstawą rozważań, to teksty pisane w językach: łacińskim, polskim i białoruskim, przy czym w dokumentach polskojęzycznych obserwujemy liczne wpływy ruskie, zaś w dokumentach białoruskich – wpływy języka polskiego. Są więc te dokumenty efektem skomplikowanej sytuacji językowej na tym terenie.
Słowa kluczowe:
kresy północno-wschodnie, cechy rzemieślnicze, socjolekt rzemieślniczy, interferencje językoweBibliografia
Akty cechów wileńskich 1495–1759. Zebrał i przygotował do druku H. Łowmiański przy współudziale M. Łowmiańskiej, S. Kościałkowskiego. Przedmową i skorowidzami opatrzył J. Jurkiewicz. 2006. Poznań: Wyd. Poznańskie.
Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku. 1981 t. 1. Red. A. Mączak. Warszawa: Wyd. Wiedza Powszechna.
Grabias Stanisław. 1997. Język w zachowaniach społecznych. Wydanie drugie poprawione. Lublin: Wyd. UMCS.
Grabias Stanisław. 2001. Środowiskowe i zawodowe odmiany języka – socjolekty. W: Współczesny język polski. Red. J. Bartmiński. Lublin: Wyd. UMCS.
Morzy Józef. 1959. Geneza i rozwój cechów wileńskich do końca XVII w. „Zeszyty Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu” nr 24: Historia z. 4. Poznań.
Pihan-Kijasowa Alicja. 2009. Akty cechów wileńskich z lat 1495–1759. Komentarz językowy. W: W kręgu języka: materiały konferencji „Słowotwórstwo – słownictwo – polszczyzna kresowa” poświęcona pamięci profesor Zofii Kurzowej, Kraków 16–17 maja 2008. Red. M. Skarżyński, M. Szpiczakowska. Seria Biblioteka „LingVariów” t. 2. Kraków: Księgarnia Akademicka: 175–185.
Pihan-Kijasowa Alicja. 2010. Wileńskie słownictwo rzemieślnicze XVI–XVIII wieku. Rekonesans badawczy. W: Językowe i kulturowe dziedzictwo Wielkiego Księstwa Litewskiego. Millenium Litwy 1009–2009. Red. J. Mędelska, Z. Sawaniewska-Mochowa, Bydgoszcz: Wyd. UKW: 334–341.
Pihan-Kijasowa Alicja. 2015. Polszczyzna Kresów Wschodnich – efekt pogranicza językowego. W: Pogranicza słowiańskie w opisach językoznawczych. W 110 rocznicę urodzin Profesora Władysława Kuraszkiewicza (1905–1995). Red. F. Czyżewski, M. Olejnik, A. Pihan-Kijasowa. Lublin–Włodawa: Wyd. Polihymnia: 97–105.
Pihan-Kijasowa Alicja. 2018. Polszczyzna północnokresowa wobec koncepcji centrum i peryferii. W: Centrum a peryferie w opisach językoznawczych. Red. F. Czyżewski, M. Olejnik, H. Pelcowa. Lublin: Wyd. Polihymnia: 97–108.
Wilkoń Aleksander. 1987. Typologia odmian językowych współczesnej polszczyzny. Katowice: Wyd. UŚ.
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu https://orcid.org/0000-0002-7104-8154
