Jesus’ Intitulation of God as Abba: Its Sources and Impact on the Idea of the Fatherhood of God in the New Testament
Stefan Szymik
The John Paul II Catholic University of Lublin , Polandhttps://orcid.org/0000-0001-9544-2976
Abstract
In the article, the author discusses Jesus’ intitulation of God as Abba and its impact on the idea of God’s fatherhood in the New Testament writings. Responding to the recent criticism of J. Jeremias’s theses (cf. B. Chilton, M.R. D’Angelo), he tries to show that without the initial source, which was Jesus of Nazareth and his public teaching, the dynamic expansion of the idea of God’s fatherhood in the New Testament would not be possible. After a brief presentation of J. Jeremias’s ground-breaking opinion on Jesus’ filial relation to God as Father, encapsulated in the “Abba, Father” cry (Mk 14:36), a second section analyses the texts of the Hebrew Bible and Second Temple Judaism that explore the theological idea of God as Father. The third part focuses on the NT witnesses to God’s fatherhood, i.e. God both as the Father of Jesus Christ and the Father of all believers (υἱοθεσία). In conclusion, the literary evidence preserved in the NT writings and rational arguments point to Jesus of Nazareth as the source and starting point of the NT idea of God’s fatherhood. Jeremias’s study is still valid, and the address “Abba-Father” uttered by the historical Jesus remains the most concise and fullest expression of his filial relation to God.
Keywords:
Abba, Joachim Jeremias, God the Father, the fatherhood of God, the Son of God, adoption to sonship (υἱοθεσία)References
Barr, J., “’ABBĀ isn’t ‘DADDY’,” The Journal of Theological Studies 39 (1988) 28-46. (Crossref)
Beyer, K., Die aramäischen Texte vom Toten Meer (Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 1984).
Chilton, B., “Abba,” Encyclopedia of the Bible and Its Reception. I. Aaron – Aniconism (eds. H.-J. Klauck et al.) (Berlin – New York: de Gruyter 2009) 40-43, DOI: https://doi.org/10.1515/EBR.abba [access 20.04.2020]. (Crossref)
Chilton, B., “God as ‘Father’ in the Targumim, in Non-Canonical Literatures of Early Judaism and Primitive Christianity, and in Matthew,” The Pseudepigrapha and the Early Biblical Interpretation (eds. J.H. Charlesworth – C.A. Evans) (Journal for the Study of the Pseudepigrapha. Supplement Series 14; Sheffield: Sheffield Academic Press 1993) 151-169.
Chrostowski, W., “Bóg jako Ojciec w judaizmie,” «Ty, Panie, jesteś naszym Ojcem» (Iz 64,7). Biblia o Bogu Ojcu (eds. F. Mickiewicz – J. Warzecha) (Rozprawy i Studia Biblijne 5; Warszawa: Vocatio 1999) 205-215.
D’Angelo, M.R., “ABBA and ‘Father’: Imperial Theology and the Jesus Tradition,” Journal of Biblical Literature 111 (1992) 611-630. (Crossref)
D’Angelo, M.R., “Theology in Mark and Q: Abba and ‘Father’ in Context,” Harvard Theological Review 85 (1992) 149-174. (Crossref)
Dalman, G., The Words of Jesus Considered in the Light of Post-Biblical Jewish Writings and the Aramaic Language, Authorised English version (trans. D.M. Kay) (Edinburgh: Clark 1902).
Doering, L., “God as Father in Texts from Qumran,” The Divine Father. Religious and Philosophical Concepts of Divine Parenthood in Antiquity (eds. F. Albrecht – R. Feldmeier) (Themes in Biblical Narrative 18; Leiden: Brill 2014) 107-135. (Crossref)
Dunn, J.D.G., Jesus Remembered (Christianity in the Making 1; Grand Rapids, MI: Eerdmans 2003).
Dunn, J.D.G., The Theology of Paul the Apostle (Grand Rapids, MI: Eerdmans 2006).
Fabry, H.-J., “אָב ’āb,” Theologisches Wörterbuch zu den Qumrantexten (eds. H.-J. Fabry – U. Dahmen) (Stuttgart: Kohlhammer 2011) I, 1-9. (Crossref)
Fitzmyer, J.A., “ABBA and Jesus’ Relation to God,” A cause de l’Évangile. Mélanges offertes à Dom Jacques Dupont (Lectio Divina 123; Paris: Cerf 1985) 14-38.
Flis, J., “Struktura i treść krótszej wersji modlitwy Ojcze nasz (Łk 11,2b-4),” Colloquia Theologica Ottoniana 2 (2013) 21-41.
Gnadt, M.S., “‘Abba isn’t Daddy.’ Aspekte einer feministisch-befreiungstheologischen Revision des ‘Abba Jesu’,” Von der Wurzel getragen. Christlich-Feministische Exegese in Auseinandersetzung mit Antijudaismus (eds. L. Schottroff – M.-Th. Wacker) (Biblical Interpretation Series 17; Leiden – New York – Köln: Brill 1996) 115-131. (Crossref)
Grelot, P., “Une mention inaperçue de «ABBA» dans le Testament araméen de Lévi,” Semitica 33 (1983) 101-108.
Hengel, M., “Abba, Maranatha, Hosanna und die Anfänge der Christologie,” Denkwürdiges Geheimnis. Beiträge zur Gotteslehre. Festschrift für E. Jüngel zum Geburtstag 70 (eds. I.U. Dalferth – J. Fischer – H.-P. Großhans) (Tübingen: Mohr Siebeck 2004) 145-183.
Hofius, O., “Pater, πατήρ,” Theologisches Begriffslexikon zum Neuen Testament, 6th ed. (eds. L. Coenen – E. Beyreuther – H. Bietenhard) (Wuppertal: Brockhaus 1986) II, 1245-1246.
Jankowski, A., “Modlitwa apostolska według św. Pawła,” Ruch Biblijny i Liturgiczny 56/1 (2003) 27-32. (Crossref)
Jeremias, J., “Abba,” Abba. Studien zur neutestamentlichen Theologie und Zeitgeschichte (ed. J. Jeremias) (Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 1966) 15-67.
Jeremias, J., “The Lord’s Prayer in Modern Research,” Expository Times 71 (1959-1960) 141-146. (Crossref)
Jeremias, J., Neutestamentliche Theologie. I. Die Verkündigung Jesu, 4th ed. (Gütersloh: Mohn 1988).
Keener, C., “Luke-Acts and the Historical Jesus,” Jesus Research. New Methodologies and Perceptions. The Second Princeton-Prague Symposium on Jesus Research, Princeton 2007 (J.H. Charlesworth – B. Rhea) (Princeton-Prague Symposia Series on the Historical Jesus 2; Grand Rapids, MI – Cambridge: Eerdmans 2014) 600-623.
Kręcidło, J., “Ewangelie jako prawdziwe świadectwo Słowa Wcielonego,” The Biblical Annals 9/1 (2019) 177-190. (Crossref)
Kudasiewicz, J., “Jezus Chrystus Pośrednikiem objawienia,” Ateneum Kapłańskie 84/3 (1992) 432-447.
Langkammer, H., “Bóg jako Ojciec w Listach św. Pawła. Próba syntezy patroteologii Pawłowej,” Abba Ojcze! (ed. A.J. Nowak) (Homo Meditans 21; Lublin: TN KUL 2000) 155-168.
Łabuda, P., “Paweł jako ojciec i Bóg jako «Abba, Ojciec»,” Verbum Vitae 20 (2011) 171-190.
Mitchell, D.C., “A Dying and Rising Josephite Messiah in 4Q372,” Journal for the Study of the Pseudepigrapha 18/3 (2009) 181-205. (Crossref)
Obeng, E.A., “Abba, Father: The Prayer of the Sons of God,” The Expository Times 99 (1988) 363-366. (Crossref)
Paciorek, A., Q – Ewangelia Galilejska (Lublin: TN KUL 2001).
Philonenko, M., “De la ‘Prière de Jésus’ au ‘Notre Père’ (Abba; targoum du Psaume 89,27; 4Q369,1,2, 1-12; Luc 11,2),” Revue d’Histoire et de Philosophie Religieuses 77 (1997) 133-140. (Crossref)
Pontificia Commissione Biblica, Ispirazione e verità della Sacra Scrittura. La parola che viene da Dio e parla di Dio per salvare il mondo (Roma: Libreria Editrice Vaticana 2014).
Puech, É., “Dieu le Père dans les écrits péritestamentaires et les manuscrits de la Mer Morte,” Revue de Qumrân 20 (2001) 287-310.
Ringgren, H., “אָב ʼābh,” Theological Dictionary of the Old Testament (Grand Rapids, MI: Eerdmans 1977) I, 1-19.
Rosik, M., “Judaistyczne tło Modlitwy Pańskiej (Mt 6,9-13) w świetle idei ojcostwa Bożego w Kazaniu na Górze,” Verbum Vitae 20 (2011) 115-137.
Ruckstuhl, E., “Abba, Vater! Überlegungen zum Stand der Frage,” Freiburger Zeitschrift für Philosophie und Theologie 41 (1994) 515-525.
Rupprecht, K., “Zu Herkunft und Alter der Vater-Anrede Gottes im Gebet des vorchristlichen Judentums,” Die Hebräische Bibel und ihre zweifache Nachgeschichte. Festschrift für Rolf Rendtorff zum 65. Geburtstag (Neukirchen-Vluyn: Neukirchener 1990) 347-355.
Schelbert, G., Abba Vater. Der literarische Befund vom Altaramäischen bis zu den späten Midrasch- und Haggada-Werken in Auseinandersetzung mit den Thesen von Joachim Jeremias (Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 2011). (Crossref)
Schelbert, G., “Abba, Vater! Stand der Frage,” Freiburger Zeitschrift für Philosophie und Theologie 40 (1993) 259-281.
Schelbert, G., “Sprachgeschichtliches zu Abba,” Mélanges Dominique Barthélemy. Études bibliques offertes à l'occasion de son 60e anniversaire (Orbis Biblicus et Orientalis 38; Fribourg – Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 1981) 395-447.
Schenker, A., “Gott als Vater – Söhne Gottes. Ein vernachlässigter Aspekt einer biblischen Metapher,” Freiburger Zeitschrift für Philosophie und Theologie 25 (1978) 3-55.
Schrenk, G. – Quell, G., “πατήρ,” Theologisches Wörterbuch zum Neuen Testament (ed. G. Friedrich) (Stuttgart: Kohlhammer 1966) V, 945-1022
Schuller, E.M., “4Q372 1. A Text about Joseph,” Revue de Qumrân 14 (1990) 349-376.
Schuller, E.M., “The Psalm of 4Q372 1 Within the Context of Second Temple Prayer,” Catholic Biblical Quarterly 54 (1992) 67-79.
Schwarz, G., “Matthäus VI.9-13/Lukas XI.2-4. Emendation und Rückübersetzung,” New Testament Studies 15 (1969) 233-247. (Crossref)
Scott, J.M., Adoption as Sons of God. An Exegetical Investigation into the Background of Yiothesia in the Pauline Corpus (Wissenschaftliche Untersuchungen zum Neuen Testament 2/48; Tübingen: Mohr Siebeck 1992).
Sim, D.C., “The Family of Jesus and the Disciples of Jesus in Paul and Mark. Taking Sides in the Early Church’s Factional Dispute,” Paul and Mark. Comparative Essays. I. Two Authors at the Beginnings of Christianity (eds. O. Wischmeyer – D.C. Sim – I.J. Elmer) (Berlin – Boston, MA: De Gruyter 2014) 73-99. (Crossref)
Spittler, R.P., “Testament of Job,” The Old Testament Pseudepigrapha (ed. J.H. Charlesworth) (Garden City, NY: Doubleday 1983) I, 829-868.
Strotmann, A., “Mein Vater bist Du!” (Sir 51,10). Zur Bedeutung der Vaterschaft Gottes in kanonischen und nichtka¬nonischen frühjüdischen Schriften (Frankfurter theologische Studien 39; Frankfurt am Main: Knecht 1991).
Szymik, S., “Biblijna idea Boga jako Ojca na tle religijnych wierzeń starożytnego Bliskiego Wschodu,” Zeszyty Naukowe KUL 44 (2001) 3-26.
Szymik, S., “Biblijno-religijny kontekst Jezusowej intytulacji Boga jako ‘Abba’,” “To urzeczywistniajcie w Kościele, co w Chrystusie Jezusie” (Flp 2,5). Księga pamiątkowa dla Księdza Profesora Jana Flisa w 70. rocznicę urodzin (eds. P. Goniszewski – C. Korzec) (Szczecin: Volumina.pl 2015) 645-656.
Ternyák, C., “‘Abba’ nel pensiero di Joachim Jeremias,” Folia Theologica [Budapest] 2 (1991) 29-60.
Theobald, M., “Die Passion Jesu bei Paulus und Markus,” Paul and Mark. Comparative Essays. I. Two Authors at the Beginnings of Christianity (eds. O. Wischmeyer – D.C. Sim – I.J. Elmer) (Berlin – Boston, MA: De Gruyter 2014) 243-282. (Crossref)
Theophilos, M.P., “The Roman Connection: Paul and Mark,” Paul and Mark. Comparative Essays. I. Two Authors at the Beginnings of Christianity (eds. O. Wischmeyer – D.C. Sim – I.J. Elmer) (Beihefte zur Zeitschrift für die neutestamentliche Wissenschaft 198; Berlin – Boston, MA: De Gruyter 2014) 45-71. (Crossref)
Thompson, M., The Promise of the Father. Jesus and God in the New Testament (Louisville, KY: Westminster John Knox Press 2000).
Wilk, F., “«Vater...». Zur Bedeutung der Anrede Gottes als Vater in den Gebeten der Jesusüberlieferung,” The Divine Father. Religious and Philosophical Concepts of Divine Parenthood in Antiquity (eds. F. Albrecht – R. Feldmeier) (Themes in Biblical Narrative 18; Leiden: Brill 2014) 201-231.
Wojciechowski, M., Apokryfy z Biblii greckiej (Rozprawy i Studia Biblijne 8; Warszawa: Vocatio 2001).
Wróbel, M.S., “Jezus Janowy jako objawiciel oblicza Ojca,” Verbum Vitae 20 (2011) 191-203.
Wróbel, M.S., “Obraz Boga Ojca,” Teologia Nowego Testamentu. Dzieło Janowe (ed. M. Rosik) (Wrocław: TUM 2008) II, 11-38.
Zimmermann, Ch. Die Namen des Vaters. Studien zu ausgewählten neutestamentlichen Gottesbezeichnungen vor ihrem frühjüdischen und paganen Sprachhorizont (Biblical Studies & Religious Studies 69; Leiden: Brill 2007). (Crossref)
The John Paul II Catholic University of Lublin
Ks. Stefan Szymik, Misjonarz Świętej Rodziny (MSF), profesor nauk teologicznych, specjalistyczne studia biblijne odbył w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim (1982-1987) oraz w Papieskim Instytucie Biblijnym w Rzymie (1991-1994), od 1985 wykładowca pism Nowego Testamentu w WSD MSF w Kazimierzu Biskupim, k. Konina (Wydział Teologiczny UAM w Poznaniu), od 1995 zatrudniony w Instytucie Nauk Biblijnych KUL, obecnie w Katedrze Egzegezy Ewangelii i Pism Apostolskich. Obszar zainteresowań autora obejmuje w szczególności hermeneutykę i metodologię biblijną (zob. S. Szymik, Współczesne modele egzegezy biblijnej, Lublin: Wydawnictwo KUL 2013) oraz aktualizację Biblii w życiu Kościoła.
https://orcid.org/0000-0001-9544-2976License
The author(s) grant (s) to the Licensee a non-exclusive and royalty-free license in accordance with the provisions of the Appendix: LICENSE TO USE THE WORK
