The Role of the Rational Soul in the Spiritual Anthropology of Origen

Źródła

Aristoteles, De anima (red. D. Ross; Oxford: Clarendon 1961); tł. pol.: Arystoteles, „O duszy”, Arystoteles, O duszy. Krótkie rozprawy psychologiczno-biologiczne. Zoologia. O częściach zwierząt (tł. P. Siwek; Dzieła Wszystkie 3; Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN 1992) 7–146.

Clemens Alexandrinus, Excerpta ex Theodoto, w: Clément d’Alexandrie, Extraits de Théodote (red. F.-M. Sagnard; Sources Chrétiennes 23; Paris: Cerf 1970); tł. pol.: Klemens Aleksandryjski, Wypisy z Theodota (tł. P. Siejkowski; Źródła Myśli Teologicznej 22; Kraków: WAM 2001).

Clemens Alexandrinus, Stromata (red. O. Stählin – L. Früchtel; Die griechishen christlichen Schriftsteller 52 (15), Klemens Werke 2; wyd. 3; Berlin: Akademie-Verlag 1960) I–VI; tł. pol.: Klemens Aleksandryjski, Kobierce zapisków filozoficznych dotyczących prawdziwej wiedzy (tł. J. Niemirska-Pliszczyńska; Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX 1994) I–II.

Hieronymus, Adversus Joannem Hierosolymitanum liber, w: Patrologiae Cursus Completus. Series Latina (red. J.-P. Migne; Paris: Migne 1845) 23, 355–396.

Joannes Chrysostomus, In epistulam ad Galatas commentarius, w: Patrologiae Cursus Completus. Series Graeca (red. J.-P. Migne; Paris: Migne 1862) 61, 611–682; tł. pol.: Jan Chryzostom, Komentarz do Listu św. Pawła do Galatów (tł. J. Iluk; Źródła Myśli Teologicznej 47; Kraków: WAM 2008).

Origenes, Commentarii in Canticum canticorum, w: Origène, Commentaire sur le Cantique des Cantiques (red. L. Brésard – H. Crouzel – M. Borret; Sources Chrétiennes 375–376; Paris: Cerf 1991–1992); tł. pol.: Orygenes, Komentarz do Pieśni nad pieśniami. Homilie o Pieśni nad pieśniami (tł. S. Kalinkowski; Kraków: WAM 1994) 7–189.

Origenes, Commentarii in epistulam ad Romanos I–II, w: Origène, Commentaire sur l’Épître aux Romains (red. I.L. Brésard – M. Fédou; Sources Chrétiennes 532; Paris: Cerf 2009) I; III–V, w: Origène, Commentaire sur l’Épître aux Romains (red. I.L. Brésard – M. Fédou;

Sources Chrétiennes 539; Paris: Cerf 2010) II; VI–VIII, w: Origène, Commentaire sur l’Épître aux Romains (red. I.L. Brésard – M. Fédou; Sources Chrétiennes 543; Paris: Cerf 2011) III; tł. pol.: Orygenes, Komentarz do Listu św Pawła do Rzymian (tł. S. Kalinkowski; Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy 57/1–2; Warszawa: ATK 1994).

Origenes, Commentarii in evangelium Joannis I–V, w: Origène, Commentaire sur saint Jean (red. C. Blanc; Sources Chrétiennes 120 bis; Paris: Cerf 1996) I; XIII, w: Origène, Commentaire sur saint Jean (red. C. Blanc; Sources Chrétiennes 222; Paris: Cerf 1975) III; XIX–XX,

w: Origène, Commentaire sur saint Jean (red. C. Blanc; Sources Chrétiennes 290; Paris: Cerf 1982) IV; tł. pol.: Orygenes, Komentarz do Ewangelii według św. Jana (tł. S. Kalinkowski; Źródła Myśli Teologicznej 27; Kraków: WAM 2003).

Origenes, Commentarium in evangelium Matthaei XII–XVII (red. E. Klostermann – E. Benz; Die griechishen christlichen Schriftsteller 40, Origenes Werke 10; Leipzig: Hinrichs 1935); tł. pol.: Orygenes, Komentarz do Ewangelii według św. Mateusza (tł. K. Augustyniak; Źródła Myśli Teologicznej 10; Kraków: WAM 1998).

Origenes, Contra Celsum III–IV, w: Origène, Contre Celse (red. M. Borret; Sources Chrétiennes 136; Paris: Cerf 1968) II; V–VI, w: Origène, Contre Celse (red. M. Borret; Sources Chrétiennes 147; Paris: Cerf 1969) III; VII–VIII, w: Origène, Contre Celse (red. M. Borret; Sources

Chrétiennes 150; Paris: Cerf 1969) IV; tł. pol.: Orygenes, Przeciw Celsusowi (tł. S. Kalinkowski; Warszawa: ATK 1986).

Origenes, De principiis I–II, w: Origène, Traité des principes (red. H. Crouzel – M. Simonetti; Sources Chrétiennes 252–253; Paris: Cerf 1978) I–II; III–IV, w: Origène, Traité des principes (red. H. Crouzel – M. Simonetti; Sources Chrétiennes 268–269; Paris: Cerf 1980) III–IV; tł. pol.: Orygenes, O zasadach (tł. S. Kalinkowski; Źródła Myśli Teologicznej 1; Kraków: WAM 1996).

Origenes, Dialogus cum Heraclide, w: Origène, Entretien d’Origène avec Héraclide (red. J. Scherer; Sources Chrétiennes 67; Paris: Cerf 1960); tł. pol.: Orygenes, „Dyskusja z Heraklidesem” [tł. A. Zajkowski], Studia Theologica Varsaviensia 5/2 (1967) 148–180.

Origenes, Fragmenta in 1 Epistulam ad Corinthios, w: The Journal of Theological Studies 9 (1908) 231–247, 353–372, 500–514.

Origenes, Homiliae in Exodum, w: Origène, Homélies sur l’Exode (red. M. Borret; Sources Chrétiennes 321; Paris: Cerf 1985); tł. pol.: Orygenes, Homilie o Księdze Rodzaju. Homilie o Księdze Wyjścia (tł. S. Kalinkowski; Źródła Myśli Teologicznej 64; Kraków: WAM 2012) 169–301.

Origenes, Homiliae in Ezechielem, w: Origène, Homélies sur Ézéchiel (red. M. Borret; Sources Chrétiennes 352; Paris: Cerf 1989); tł. pol.: Orygenes, Homilie o Księgach Izajasza i Ezechiela (tł. S. Kalinkowski; Źródła Myśli Telogicznej 16; Kraków: WAM 2000) 69–214.

Origenes, Homiliae in Genesim, w: Origène, Homélies sur Genèse (red. H. de Lubac – L. Doutreleau; Sources Chrétiennes 7 bis; Paris: Cerf 1996); tł. pol.: Orygenes, Homilie o Księdze Rodzaju. Homilie o Księdze Wyjścia (tł. S. Kalinkowski; Źródła Myśli Teologicznej 64; Kraków: WAM 2012) 21–165.

Origenes, Homiliae in Iesu Nave, w: Origène, Homélies sur Josué (red. A. Jaubert; Sources Chrétiennes 71; Paris: Cerf 1960); tł. pol.: Orygenes, Homilie o Księgach Liczb, Jozuego, Sędziów (tł. S. Kalinkowski; Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy 34/2; Warszawa: ATK 1986) 3–137.

Origenes, Homiliae in Leviticum, w: Origène, Homélies sur le Lévitique (red. M. Borret; Sources Chrétiennes 286–287; Paris: Cerf 1981) I–II; tł. pol.: Orygenes, Homilie o Księdze Kapłańskiej (tł. S. Kalinkowski; Źródła Myśli Teologicznej 69; Kraków: WAM 2013).

Origenes, Homiliae in Lucam, w: Origène, Homélies sur S. Luc (red. H. Crouzel – F. Fornier – P. Perichon; Sources Chrétiennes 87; Paris: Cerf 1962); tł. pol.: Orygenes, Homilie o Ewangelii św. Łukasza (tł. S. Kalinkowski; Pisma Starochrześcijańskich Pisarzy 36; Warszawa: ATK 1986).

Philo Alexandrinus, De opificio mundi (red. R. Arnaldez; Les oeuvres de Philon d’Alexandrie 1; Paris: Cerf 1961); tł. pol.: Filon Aleksandryjski, „O stworzeniu świata”, w: Filon Aleksandryjski, Pisma (tł. L. Joachimowicz; Warszawa: Instytut Wydawniczy PAX 1986) I, 31–81.

Philo Alexandrinus, Quaestiones in Exodum (red. A. Terian; Les oeuvres de Philon d’Alexandrie 34 C; Paris: Cerf 1992).

Plato, Phaedrus (red. H. Yunis; Cambridge: Cambridge University Press 2011); tł. pol.: Platon, Fajdros (tł. L. Regner; Warszawa: PWN 1993).

Plato, Respublica (red. S.R. Slings; Oxford: Oxford University Press 2003); tł. pol.: Platon, Państwo (tł. W. Witwicki; Warszawa: Akme 1991) I–II.

Plato, Timaeus, w: Platon, Oeuvres Complètes, X. Timée. Critias (red. A. Rivaud; Paris: Les Belles Lettres 1925); tł. pol.: Platon, „Timajos”, Plato, Timajos. Kritias albo Atlantyk (tł. P. Siwek; Warszawa: PWN 1986) 19–128.

Tatianus, Oratio ad Graecos (red. M. Marcovich; Patristische Texte und Studien 43; Berlin – New York: De Gruyter 1995); tł. pol.: Tacjan Syryjczyk, „Mowa do Greków”, Pierwsi apologeci greccy (tł. L. Misiarczyk; Biblioteka Ojców Kościoła 24; Kraków: Wydawnictwo „M” 2004) 311–366.

Tertullianus, De anima (red. J.H. Waszink; Corpus Christianorum Series Latina 2; Turnhout: Brepols 1954) 779–869.

Opracowania

Armstrong, A.H., “Dualism: Platonic, Gnostic and Christian”, Neoplatonism and Gnosticism (red. R.T. Wallis – J. Bregman; Albany, NY: State University of New York Press 1992) 33–37.

Bianchi, U., „L’anima in Origene e la questione della metensomatosi”, Augustinianum 26/1–2 (1986) 33–50. DOI: https://doi.org/10.5840/agstm1986261/22.

Bianchi, U., „Origen’s Treatment of the Soul and the Debate over Metensomatosis”, Origeniana Quarta. Die Referate des 4. Internationalen Origeneskongress (Innsbruck, 2.–6. September 1985) (red. L. Lies; Innsbrucker Theologische Studien 19; Innsbruck – Wien: Tyrolia-Verlag 1987) 270–281.

Blanc, C., „Dieu est pneuma. Le sens de cette expression d’après Origène”, Studia Patristica 16 (1985) 224–241.

Blanc, C., „L’attitude d’Origène à l’égard du corps et de la chair”, Studia Patristica 17/2 (1986) 843–858.

Blosser, B.P., Become Like the Angels. Origen’s Doctrine of the Soul (Washington, DC: Catholic University of America Press 2012).

Bostock, G., „The Sources of Origen’s Doctrine of Pre-Existence”, Origeniana Quarta. Die Referate des 4. Internationalen Origeneskongress (Innsbruck, 2.–6. September 1985) (red. L. Lies; Innsbrucker Theologische Studien 19; Innsbruck – Wien: Tyrolia-Verlag 1987) 259–264.

Crouzel, H. – Simonetti, M., „Commentaires et fragments”, Origène, Traité des principes (Sources Chrétiennes 253, 269; Paris: Cerf 1978, 1980) II, IV.

Crouzel, H., „L’anthropologie d’Origène dans la perspective du combat spirituel”, Revue d’ascétique et de mystique 31 (1955) 364–385.

Crouzel, H., „L’anthropologie d’Origène: de l’arché au telos”, Arché e Telos. L’antropologia di Origene e di Gregorio di Nissa. Analisi storico-religiosa. Atti del colloquio di Milano (17–19 maggio 1979) (red. U. Bianchi – H. Crouzel; Studia Patristica Mediolanensia 12; Milano: Vita e pensiero 1981) 36–49.

Crouzel, H., „La ‘première’ et la ‘seconde’ résurrection des hommes d’après Origène”, Didaskalia 3 (1973) 3–19.

Crouzel, H., „Le coeur selon Origène”, Bulletin de littérature ecclésiastique 85 (1984) 5–16, 99–110.

Crouzel, H., „Mort et immortalité selon Origène”, Bulletin de littérature ecclésiastique 79 (1978) 19–38, 81–96, 181–196.

Crouzel, H., Orygenes (tł. J. Margański; Bydgoszcz: Homini 1996).

Crouzel, H., Théologie de l’image de Dieu chez Origène (Paris: Aubier 1956).

Dattrino, L., L’uomo salvato, via della Chiesa (note di antropologia patristica) (materiały dla studentów; Pontificia Università della Santa Croce; Roma [s.a.]).

Degórski, B., „La creazione dell’essere umano secondo la Prima Omelia di Origene al Libro della Genesi”, Biblica et Patristica Thoruniensia 4 (2011) 237–257.

Dekert, T., Teoria rekapitulacji Ireneusza z Lyonu w świetle starożytnych koncepcji na temat Adama (Kraków: WAM 2007).

Dorival, G., „Origène a-t-il enseigné la transmigration des âmes dans les corps d’animaux? A propos de PArch. I, 8, 4”, Origeniana Secunda. Atti del II Colloquio internazionale di studi origeniani (Bari, 20–23.09.1977) (red. H. Crouzel – A. Quacquarelli; Quaderni di Vetera Christianorum 15; Roma: Edizioni dell’Ateneo 1980) 11–32.

Dupuis, J., L’esprit de l’homme. Étude sur l’anthropologie religieuse d’Origène (Paris: Desclée de Brouwer 1967).

Ferwerda, R., „Two Souls: Origen’s and Augustine’s Attitude toward the Two Souls Doctrine, Its Place in Greek and Christian Philosophy”, Vigiliae Christianae 37 (1983) 360–378.

Grossi, V., Lineamenti di antropologia patristica (Roma: Borla 1983).

Harl, M., „La préexistence des âmes dans l’oeuvre d’Origène”, Origeniana Quarta. Die Referate des 4. Internationalen Origeneskongress (Innsbruck, 2.–6. September 1985) (red. L. Lies; Innsbrucker Theologische Studien 19; Innsbruck – Wien: Tyrolia-Verlag 1987) 238–258.

Harl, M., „Recherches sur l’origenisme d’Origène: la satieté (koros) de la contemplation comme motif de la chute des âmes”, Studia Patristica 8 (1966) 374–405.

Heine, R.E., „Origen’s Alexandrian Commentary on Genesis”, Origeniana Octava: Origen and the Alexandrian Tradition (red. L. Perrone – P. Bernardino – D. Marchini; Leuven: Peeters 2003) 63–73.

Hobbel, A.J., „The ‘Imago Dei’ in the Writings of Origen”, Studia Patristica 21 (1989) 301–307.

Jacobsen, A.L., „Genesis 1–3 as Source for the Anthropology of Origen”, Vigiliae Christianae 62 (2008) 213–232.

José Alviar, J., „Origen’s Theological Anthropology”, The Oxford Handbook of Origen (red. R.E. Heine – K.J. Torjesen; Oxford: Oxford University Press 2022) 373–409.

King, J.Ch., Origen on the Song of Songs as the Spirit of Scripture. The Bridegroom’s Perfect Marriage Song (Oxford: Oxford University Press 2005).

Lauro, E.A.D., The Soul and Spirit of Scripture within Origen’s Exegesis (Boston, MA – Leiden: Brill 2005).

Layton, R.A., „Propatheia: Origen and Didymus on the Origin of the Passions”, Vigiliae Christianae 54 (2000) 262–282.

Le Boulluec, A., „Controverses au sujet de la doctrine d’Origène sur l’âme du Christ”, Origeniana Quarta. Die Referate des 4. Internationalen Origeneskongress (Innsbruck, 2.–6. September 1985) (red. L. Lies; Innsbrucker Theologische Studien 19; Innsbruck – Wien: Tyrolia-Verlag 1987) 223–237.

de Lubac, H., Histoire et Esprit. L’intelligence de l’Écriture d’après Origène (Paris: Aubier 1950).

Martens, P.W., „Origen’s Doctrine of Pre-Existence and the Opening Chapters of Genesis”, Zeitschrift für Antikes Christentum 16 (2013) 516–549. DOI: https://doi.org/10.1515/zac-2012-0030.

Micaelli, C., „L’anima di Cristo nella teologia occidentale tra il Quarto e il Sesto secolo”, Augustinianum 26/1–2 (1986) 261–272.

Osmański, M., Logos i stworzenie. Filozoficzna interpretacja traktatu „De opificio mundi” Filona z Aleksandrii (Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 2001).

Pace, N., Ricerche sulla traduzione di Rufino del „De Principiis” di Origene (Firenze: La Nuova Italia 1990).

Pierre, M.-J., „L’âme dans l’anthtropologie d’Origène”, Proche-Orient Chrétien. Revue oecuménique d’études et d’informations 34 (1984) 21–65.

Pietras, H., „Rdz 1 u Ojców Kościoła”, Początek świata – Biblia a nauka (red. M. Heller – M. Drożdż; Tarnów: Biblos 1998) 83–100.

Pietras, H., „Szatan a początek świata materialnego w koncepcji Orygenesa”, Demonologia w nauce Ojców Kościoła. Hipolit, O Antychryście (Źródła Myśli Teologicznej 17; Kraków: WAM 2000) 55–66.

Poirier, P.-H., „Observations sur les temoignages des Pères de l’Église invoqués en faveur de la réincarnation”, La Réincarnation. Théories, science ou croyance? (Montréal: Éditions Paulines 1992) 51–63.

Rahner, H., „Le début d’une doctrine des cinq sens spirituels chez Origène”, Revue d’ascétique et de mystique 13 (1932) 113–145.

Rahner, H., „Das Menschenbild des Origen”, Eranos Jahrbuch 15 (1947) 197–248.

Ramelli, I.L.E., „Origen and the Platonic Tradition”, Religions 8/2 (2017) 1–20. DOI: https://doi.org/10.3390/rel8020021.

Ramelli, I.L.E., „Origen, Patristic Philosophy, and Christian Platonism Re-Thinking the Christianisation of Hellenism”, Vigiliae Christianae 63/3 (2009) 217–263. DOI: https://doi.org/10.1163/157007208X377292.

Robinson, J.V., „The Tripartite Soul in the ‘Timaeus’”, Phronesis 35/1 (1990) 103–110.

Robinson, T.M., „The Defining Features of Mind-Body Dualism in Plato”, Psyche and Soma. Physicians and Metaphysicians on the Mind-Body Problem from Antiquity to Enligthenment (red. J.P. Wright – P. Potter; Oxford: Clarendon 2002) 37–55.

Roukema, R., „Souls”, The Westminster Handbook to Origen (red. J.A. McGuckin; Louisville, KY – London: Westminster John Knox 2004) 201.

Schnitzer, K.F., Origenes über die Grundlehren der Glaubenswissenschaft. Wiederherstellungsversuch (Stuttgart: Imle und Krauss 1835).

Sfameni Gasparro, G., „Anima”, Origene. Dizionario. La cutura – il pensiero – le opere (red. A. Monaci Castagno; Roma: Citta Nuova 2000) 17–18.

Sfameni Gasparro, G., „Aspetti della controversia origeniana: le traduzioni latine del ‘Peri Archon’”, Augustinianum 26 (1986) 191–205.

Sfameni Gasparro, G., „Corpo”, Origene. Dizionario. La cutura – il pensiero – le opere (red. A. Monaci Castagno; Roma: Citta Nuova 2000) 91.

Sfameni Gasparro, G., „La ‘doppia creazione’ di Adamo e il tema paolino dei ‘due uomini’ nell’esegesi di Origene”, Studia Patristica 17/2 (1982) 897–903.

Sfameni Gasparro, G., „Doppia creazione e peccato di Adamo nel ‘Peri Archon’: fondamenti biblici e presupposti platonici dell’esegesi origeniana”, La „doppia creazione’ dell’uomo negli Alessandrini, nei Cappadoci e nella gnosi (red. U. Bianchi; Roma: Edizioni dell’Ateneo & Bizzarri 1978) 43–82.

Sfameni Gasparro, G., Origene. Studi di antropologia e di storia della tradizione (Nuovi saggi 90; Roma: Edizione dell’Ateneo 1984).

Simonetti, M., „Alle origini di una cultura cristiana in Gallia”, Atti del colloquio sul tema: La Gallia romana (Roma, 10–11 maggio 1971) (Roma: Accademia nazionale dei Lincei 1973) 117–129.

Simonetti, M., „Teologia alessandrina e teologia asiatica al concilio di Nicea”, Augustinianum 13 (1973) 369–398. DOI: https://doi.org/10.5840/agstm197313329.

Składanowski, M., Ciało, dusza, duch: myśl Josepha Ratzingera na tle współczesnej antropologii (Warszawa: Wydawnictwo Sióstr Loretanek 2013).

Składanowski, M., „Myśl Orygenesa. Metodologiczne intuicje dla współczesnych teologów”, Studia Elbląskie 14 (2013) 151–164.

Špidlík, T., Duchowość chrześcijańskiego wschodu. Przewodnik systematyczny (tł. L. Rodziewicz; Kraków: Bratni Zew 2005).

Stroumsa, G.G. – Fredriksen, P., „The Two Souls and the Divided Will”, Self, Soul and Body in Religious Experience (red. A.I. Baumgarten – J. Assman – G.G. Stroumsa; Leiden: Brill 1998) 198–217. DOI: https://doi.org/10.1163/9789004379008_014.

P., „Czy dusza walczy z ciałem? Wybrane aspekty antropologii św. Jana Chryzostoma”, Vox Patrum 63 (2015) 129–141.

Szram, M., Chrystus – Mądrość Boża według Orygenesa (Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1997).

Szram, M., Ciało zmartwychwstałe w myśli patrystycznej przełomu II i III wieku (Lublin: Wydawnictwo KUL 2010).

Szram, M., „Od obrazu do podobieństwa Bożego – dynamiczna koncepcja antropologii teologicznej w II–III wieku (Stanowisko Ireneusza i Orygenesa)”, Vox Patrum 42–43 (2002) 357–376.

Szram, M., „Pełna natura ludzka Chrystusa”, Vox Patrum 38–39 (2000) 107–120.

Szram, M., Wokół osoby i myśli Orygenesa (Lublin: Wydawnictwo KUL 2021).

Thomas, S., „Anthropology”, The Westminster Handbook to Origen (Louisville, KY – London: Westminster John Knox 2004) 53–58.

Torjesen, K.J., „‘Body’, ‘Soul’ and ‘Spirit’ in Origen’s Theory of Exegesis”, Anglican Theological Review 67/1 (1985) 17–30.

Tripolitis, A., The Doctrine of the Soul in the Thought of Plotinus and Origen (Roslyn Heights, NY: Libra Publishers 1978).

Turzyński, P., „Antropologia trychotomiczna Orygenesa”, Vox Patrum 63 (2015) 35–46.

Tzamalikos, P., Origen. Philosophy of History and Eschatology (Leiden: Brill 2007).

Vander Waerdt, P.A., „The Peripatetic Interpretation of Plato’s Tripartite Psychology”, Greek, Roman and Byzantine Studies 26 (1985) 283–302.

Vander Waerdt, P.A., „Peripatetic Soul-Division, Posidonius, and Middle Platonic Moral Psychology”, Greek, Roman and Byzantine Studies 26 (1985) 373–394.

Verbeke, G., L’evolution de la doctrine du pneuma. Du stoïcisme à S. Augustin (Louvain: Éditions de l’Institut Supérieur de Philosophie 1945).

Williams, R., „Origen on the Soul of Jesus”, Origeniana Tertia. The third International Colloque for Origen Studies (University of Manchester, September 7th–11th 1981) (red. R. Hanson – H. Crouzel; Roma: Edizioni dell’Ateneo 1985) 131–137.

Wohrer, C., „Pop Patristic Reincarnation? A Critique of Origen’s Alleged Doctrine of Reincarnation”, Religious Studies and Theology 31/1 (2012) 91–103. DOI: https://doi.org/10.1558/rsth.v31i1.91.

Young, F., „Sexuality and Devotion: Mystical Readings of the Song of Songs”, Theology & Sexuality 7 (2001) 80–96. DOI: https://doi.org/10.1177/135583580100701407.