Reception of the Pentateuch in the Medieval Polish Apocrypha of the New Testament

Dorota Rojszczak-Robińska

Adam Mickiewicz University , Poland
https://orcid.org/0000-0003-4449-8659


Abstract

The purpose of this article is to analyze the translation and reception of the Pentateuch in medieval Poland by examining the Old Polish (vernacular) apocrypha of the New Testament. It analyses, for example, passages in which a verse from the Pentateuch is quoted or paraphrased, in which a quotation from the Books of Moses is omitted by an evangelist, as well as all passages in which the names of various figures and heroes of the Old Testament Pentateuch, are invoked. It turned out that in medieval Polish-language biblical apocryphal narratives the Pentateuch functions differently from other biblical and patristic sources. It is not used as freely as the Gospels or the Psalms. It is used to characterize the Jewish world and the precepts of the Law. Quotes from the books of Moses rarely function as prophecies. The Pentateuch in Old Polish apocrypha functions as a reservoir of stories, a collection of catchphrases to be evoked. This is because while the heroes of the Old Testament were prominent in preaching, art, and language, the text of the Torah was not frequently translated into the Polish language.

Keywords:

Old Polish language, Pentateuch, Torah, Old Polish apocrypha of the New Testament, translation, Middle Ages



Primary literature

Staropolskie apokryfy Nowego Testamentu [Old Polish Apocrypha of the New Testament], apocrypha.amu.edu.pl (access 30.09.2022).

Secondary literature

Adamczyk, D., Starotestamentalne cytaty w Ewangelii według świętego Mateusza i ich zastosowanie w aktualnych polskich podręcznikach do katechizacji. Studium biblijno-katechetyczne (Kielce: Jedność 2006).

Adamczyk, D., “Wspólne cytaty z Pięcioksięgu w Ewangeliach synoptycznych,” Kieleckie Studia Teologiczne 8 (2009) 233–256.

Adamczyk, M., Biblijno-apokryficzne narracje w literaturze staropolskiej do końca XVI wieku (Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 1980).

Adamczyk, M., “‘Przeklęty jeszcze w matce…’. Jedna ze staropolskich wersji biografii Judasza,” Roczniki Humanistyczne 45/1 (1997) 69–84.

Bajerowa, I., “Swoistość języka religijnego i niektóre problemy jego skuteczności,” Łódzkie Studia Teologiczne 3 (1994) 12–17.

Bernacki, L., “Karta z ‘Rozmyślania o życiu Pana Jezusa,’” Pamiętnik Literacki 10/1/4 (1911) 470–477.

Borowiec, K., “O języku dwóch redakcji polskiej Ewangelii Nikodema z kodeksu Wawrzyńca z Łaska (1544). Rekonesans,” Język staropolskich apokryfów. Pytania, problemy, perspektywy (eds. D. Rojszczak-Robińska – A. Deskur – W. Stelmach; Poznań: Wydawnictwo Poznańskie Studia Polonistyczne 2023) 53–90.

Brückner, A., Literatura religijna w Polsce średniowiecznej. Pismo Święte i apokryfy (Warszawa: Gebethner & Wolff 1903).

Deptuchowa, E., Odpowiedniki czeskiego aorystu w Biblii królowej Zofii (Kraków: Lexis 2008).

Dobrzeniecki, T., “Rozmyślania dominikańskie na tle średniowiecznej literatury pasyjnej,” Rozmyślania dominikańskie (eds. K. Górski – W. Kuraszkiewicz; Wrocław: Ossolineum 1965) XXXIX–XLII.

Górski, K. “Znaczenie Rozmyślań dominikańskich dla kultury polskiej przełomu XV i XVI wieku,” Pogranicza i konteksty literatury polskiego średniowiecza (ed. T. Michałowska; Wrocław: Ossolineum 1989) 203–207.

Izydorczyk, Z. – Wydra, W., A Gospel of Nicodemus preserved in Poland (Turnhout: Brepols 2007).

Janów, J., “Trzy przyczynki do historii piśmiennictwa staropolskiego,” Sprawozdania z Czynności i Posiedzeń Polskiej Akademii Umiejętności 47/2 (1946) 33–43.

Kaliszuk, J., “The Three Kings in Popular Piety in Poland in the late Middle Ages,” Religion und Magie in Ostmitteleuropa. Spielräume theologischer Normierungsprozesse in Spätmittelalter und Früher Neuzeit (ed. T. Wünsch; Berlin: Lit 2006) 239–255.

Kleszczowa, K., “Kategoria stopnia staropolskich przymiotników,” Studia linguistica Danutae Wesołowska oblata (eds. H. Kurek – J. Labocha; Kraków: Universitas 2004) 85–92.

Kopania, K., “Słowo – Obraz – Teatr. Uwagi na temat Rozmyślań dominikańskich,” Biuletyn Historii Sztuki 66/1–2 (2004) 7–48. DOI: https://doi.org/10.11588/artdok.00001679.

Kotlarska, I. – Stelmach, W., “Motyw Dobrego Łotra w staropolskich apokryfach Nowego Testamentu na tle dziewiętnastowiecznych bajek ludowych,” Literatura Ludowa 66/4 (2023) 45–60. DOI: https://doi.org/10.12775/LL.4.2022.003. (Crossref)

Koziara, S., Tradycyjne biblizmy a nowe polskie przekłady Pisma Świętego (ujęcie filologiczno-normatywne) (Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego 2009).

Krzak-Weiss, K. – Meller, K. – Wydra, W. (eds.), Drukowane teksty polskie sprzed 1543 roku (Poznań: Poznańskie Studia Polonistyczne 2019).

Kuźmicki, M., “Czynnik pamięciowy w powstawaniu tekstu średniowiecznego,” Polonica 35 (2015) 115–129. DOI: https://doi.org/10.17651/POLON.35.10 (Crossref)

van Liere, F., An Introduction to the Medieval Bible (Cambridge: Cambridge University Press 2014). (Crossref)

Masłej, D. – Mika, T., “Glosy jako integralny składnik średniowiecznego tekstu. W poszukiwaniu adekwatnych procedur badawczych,” LingVaria 29 (2020) 121–133. DOI: https://doi.org/10.12797/LV.15.2020.29.08. (Crossref)

Mika, T., Maryja, Jezus, Bóg w „Rozmyślaniu przemyskim”. O nazywaniu osób (Poznań: WiS 2002).

Nicklas, T., “The Influence of Jewish Scriptures on Early Christian Apocrypha,” The Oxford Handbook of Early Christian Apocrypha (eds. A. Gregory et al.; Oxford: Oxford University Press 2015) 141–152. DOI: https://doi.org/10.1093/oxfordhb/9780199644117.013.8, (Crossref)

Puda-Blokesz, M., “Formuły i formuliczność jako wyznaczniki stylu biblijnego,” Polszczyzna biblijna – między tradycją a współczesnością (eds. S. Koziara – W. Przyczyna; Tarnów: Biblos 2009) I, 35–52.

Reczek, J. – Twardzik, W., “List Lentulusa w staropolskim przekładzie,” Prace Filologiczne 20 (1970) 343–355.

Rojszczak-Robińska, D., Jak pisano „Rozmyślanie przemyskie” (Poznań: Rys 2012).

Rojszczak-Robińska, D., “‘Karta Rogawskiego’. Zapomniany zabytek języka staropolskiego,” Slavia Occidentalis 74 (2017) 119–134. DOI: https://doi.org/10.14746/so.2017.74.7. (Crossref)

Rojszczak-Robińska, D., “Kontekst patrologiczny Rozmyślania przemyskiego. Wokół Judasza,” Poznańskie Studia Teologiczne 18 (2005) 261–277.

Rojszczak-Robińska, D., “Łacińskie źródła Rozmyślania przemyskiego. Pytania, problemy perspektywy,” Staropolskie Spotkanie Językoznawcze. I. Jak badać teksty staropolskie (eds. T. Mika – D. Rojszczak-Robińska – O. Stramczewska; Poznań: Rys 2015) 135–154.

Rojszczak-Robińska, D., Staropolskie pasje: Rozmyślanie przemyskie, Sprawa chędoga, Karta Rogawskiego. Źródła – język – fabuła (Poznań: Rys 2016).

Rojszczak-Robińska, D., “Strategies for Quoting the Holy Scriptures in the OldPolish Biblical-Apocryphal Narrations,” Scrinium 16 (2020) 271–291. DOI: https://doi.org/10.1163/18177565-00160A26. (Crossref)

Rojszczak-Robińska, D., “Translation of the Psalms in the Old Polish Biblical-Apocryphal Narrative Texts: The Beginnings of Vernacular Religious Language,” The Bible Translator 74/1 (2023) 126–147. DOI: https://doi.org/10.1177/20516770221151156. (Crossref)

Rojszczak-Robińska, D., “Trudne miejsca ‘Rozmyślania przemyskiego’. Problem glos,” Zbliżenie. Literatura – kultura – język – translatoryka (ed. I. Fijałkowska-Janiak; Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 2011) 213–219.

Rojszczak-Robińska, D., “W poszukiwaniu nieznanej staropolskiej pasji. Tłumaczenie Ewangelii Nikodema w polskojęzycznych tekstach średniowiecznych,” Słowo z perspektywy językoznawcy i tłumacza. V. Polszczyzna w tekstach przekładu (eds. A. Pstyga – M. Milewska-Stawiany; Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 2016) 35–46.

Rojszczak-Robińska, D., “Writings and the Authority of the Church Fathers in Old Polish Apocryphal Texts,” Scrinium (2023) 1–25. DOI: https://doi.org/10.1163/18177565-bja10075. (Crossref)

Smoleń, W., “Ołtarz Mariacki Wita Stwosza w Krakowie na tle polskich źródeł literackich,” Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne 5 (1962) 211–343. (Crossref)

Smoleń, W., “Rozmyślanie przemyskie jako źródło ikonograficzne kwatery Ofiarowania Maryi Ołtarza Mariackiego Wita Stwosza w Krakowie,” Pamiętnik Literacki 51/3 (1960) 123–143.

Starowieyski, M., “‘Rozmyślanie przemyskie’ na tle apokryfów Nowego Testamentu,” Rozmyślanie przemyskie. Świadectwo średniowiecznej kultury religijnej (eds. J. Bartmiński – A. Timofiejew; Przemyśl: San Set 2016) 25–34.

Stelmach, W., “Grzech Adama w staropolskich apokryfach Starego i Nowego Testamentu (na przykładzie «Historyi barzo cudnej o stworzeniu nieba i ziemie» oraz «Rozmyślania przemyskiego»),” Język – Szkoła – Religia 17 (2022) 144–155. DOI: https://doi.org/10.26881/jsr.2022.17.11. (Crossref)

Stelmach, W., “Szeregi składniowe w staropolskich apokryfach Starego i Nowego Testamentu (na przykładzie Historyi barzo cudnej o stworzeniu nieba i ziemie i Rozmyślania przemyskiego),” LingVaria 31/1 (2021) 157–168. DOI: https://doi.org/10.12797/LV.16.2021.31.12. (Crossref)

Stelmach, W. – Zarkova, D., “Język apokryfów z kręgu kultur cerkiewnosłowiańskiej i łacińskiej na przykładzie Słowa o Adamie i Ewie oraz Historyi barzo cudnej o stworzeniu nieba i ziemie. Rekonesans,” Kwartalnik Językoznawczy 3 (2016) 28–39. DOI: https://doi.org/10.14746/kj.2016.3.3.

Viljoen, F.P., “The Foundational Statement in Matthew 5:17–20 on the Continuing Validity of the Law,” In die Skriflig 45/2–3 (2011) 385–407. (Crossref)

Wanicowa, Z., “Vere scire est per causas scire, czyli jak znajomość przyczyn pozwala lepiej rozumieć staropolszczyznę. Biblia królowej Zofii a czeskie tłumaczenia biblijne,” Z. Wanicowa, Ignota, dubia, reperta. Czytać i rozumieć staropolszczyznę (Kraków: Lexis 2009) 76–93.

Wisnovsky, R. et al., “Introduction,” Vehicles of Transmission, Translation, and Transformation in Medieval Textual Culture (eds. R. Wisnovsky et al.; Turnhout: Brepols 2011) 1–22. (Crossref)

Wójcik, R., “Ars memorativa w Polsce późnego średniowiecza na tle Europy Środkowej,” Mnemonika i pamięć kulturowa epok dawnych (eds. M. Prejs – A. Jakóbczyk-Gola; Warszawa: Neriton 2013) 109–132.

Wójcik, R. (ed.), Culture of Memory in East Central Europe in the Late Middle Ages and the Early Modern Period (Poznań: Biblioteka Uniwersytecka 2008).

Wydra, W., “Historische und kodikologische Beschreibung der Handschrift,” Rozmyślanie przemyskie. Transliteracja, transkrypcja, podstawa łacińska, niemiecki przekład (eds. F. Keller – W. Twardzik; Freiburg i. Br.: Weiher 1998) XIX–XXXVII.

Wydra, W., “O kodeksie Wawrzyńca z Łaska (1544 rok) i Ewangelii Nikodema w nim zawartej,” Z dziejów literatury i kultury staropolskiej. Studia o książkach i tekstach (eds. W. Wydra – W.R. Rzepka; Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2017) 83–96.

Wydra, W., Polskie dekalogi średniowieczne (Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax 1973).

Wydra, W. – Wójcik, R. – Krzak-Weiss, K. (eds.), Żywot Pana Jezu Krysta Baltazara Opeca (Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2014).

Ziółkowska, O., Specyfika języka „Rozmyślań dominikańskich” w świetle składni i leksyki (Poznań: Rys 2016).

Żurowska-Górecka, W., – Kyas, V. (eds.), Mamotrekty staropolskie (Wrocław: Ossolineum 1977–1980) I–III.

Download

Published
2023-12-19


Rojszczak-Robińska, D. (2023). Reception of the Pentateuch in the Medieval Polish Apocrypha of the New Testament. Verbum Vitae, 41(4), 1067–1093. https://doi.org/10.31743/vv.16671

Dorota Rojszczak-Robińska  dorroj@amu.edu.pl
Adam Mickiewicz University

Employment:

associate professor at the Department of the History of the Polish Language

Institute of Polish Philology at Adam Mickiewicz University in Poznań (Poland);

The head of the National Science Center grant: The beginnings of the Polish language and religious culture in the light of medieval New Testament apocrypha. Universal tool for studying Polish apocryphal texts (project No. 2017/26/E/HS2/00083) (2018-2023).

 

Scholarly and research achievements:

My academic written output is composed of three books (two individually written scholarly books and one popular-scientific) as well as 46 articles (full list: http://zhjp.amu.edu.pl/o-nas/dorota-rojszczak-robinska). The basic fields of my research activity comprise linguistic stylistics and textology. With the exception of several early articles devoted to the literature of Young Poland and the contemporary literature the majority of my writings treated of the mediaeval Polish language. The published texts dealt with literature as well as language and also sources and theology. Since the very beginning my research into medieval texts has been conducted across the boundaries of different fields.

https://orcid.org/0000-0003-4449-8659



License

Creative Commons License

This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NoDerivatives 4.0 International License.

The author(s) grant (s) to the Licensee a non-exclusive and royalty-free license in accordance with the provisions of the Appendix: LICENSE TO USE THE WORK