Maryja jako grecko-rzymski ideał kobiety
Robert Krzysztof Zawadzki
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-6964-1736
Abstrakt
Artykuł stanowi omówienie moralnego, religijnego i literackiego podłoża kultury grecko-rzymskiej, na którym przejawiał się i rozwijał kult Maryi. Tekst zawiera przegląd tytułów Maryi, takich jak: Matka Boża, Dziewica, Wspomożycielka, Matka Bolesna, Madonna z Dzieciątkiem, rozpatruje związek tych nazw z pewnymi aspektami grecko-rzymskiej kultury, analizuje reakcję pogan na ujawnienie się licznych godności Maryi, wskazuje, że miały one precedensy w kulturze Greków i Rzymian, którzy cechowali się swoistym przygotowaniem na przyjęcie kultu Maryi. Artykuł przedstawia najwcześniejszy etap rozwoju kultu maryjnego, ze szczególnym uwzględnieniem kontekstu kultury grecko-rzymskiej.
Słowa kluczowe:
kult maryjny, tytuły Maryi, kultura grecko-rzymska, mariologia, chrześcijaństwoBibliografia
Achilleus Tatios, Opowieść o Leukippe i Klejtofoncie (opr. R.K. Zawadzki) (Częstochowa: Wydawnictwo WSP 2002).
Apollodor, Biblioteka opowieści mitycznych (tł. T. Mojsik) (Biblioteka Antyczna 60; Wrocław: ISKŚiO UWr 2018).
Arystofanes, Komedie (tł. K. Ławińska-Tyszkowska) (Biblioteka Antyczna; Warszawa: Prószyński i S-ka 2001–2003) I–II.
Beinert, W. – Petri, H. (red.), Handbuch der Marienkunde (Regensburg: Pustet 1984).
Benko, S., The Virgin Goddess. Studies in the Pagan and Christian Roots of Mariology (Leiden – Boston, MA: Brill 2004). (Crossref)
Bieżuńska-Małowist, I., Kobiety antyku, talenty, ambicje, namiętności (Warszawa: PWN 1993).
Bosak, P.C., Leksykon wszystkich postaci biblijnych (Kraków: Petrus 2015).
Bracha, F., „Zarys historii mariologii polskiej”, Gratia plena. Studia teologiczne o Bogurodzicy (red. B. Przybylski) (Poznań: Wydawnictwo Polskiej Prowincji Dominikanów 1965) 457–486.
Brown, R.E. – Fitzmyer, J.A. – Murphy, R.E. (red.), Katolicki komentarz biblijny (Warszawa: Vocatio 2013).
Caius Musonius Rufus, C. Musonii Rufi reliquiae (red. O. Hense) (Whitefish, MT: Kessinger 2010).
Carrol, M.P., The Cult of the Virgin Mary. Psychological Origins (Princeton, NJ: Princeton University Press 1986). (Crossref)
Cytowska, M. – Szelest, H., Literatura rzymska. Okres augustowski (Warszawa: PWN 1990).
Ćwik, K., „Kształtowanie się dogmatów chrystologicznych na soborach pierwszych wieków”, Collectanea Theologica 84/3 (2014) 31–47. (Crossref)
Denzinger, H. – Schönmetzer, A., Enchiridion symbolorum, definitionum et declarationum de rebus fidei et morum, wyd. 36 (Freiburg im Br.: Herder 1976) (= DS).
Dupuis, J., Chrześcijaństwo i religie. Od konfrontacji do dialogu (Kraków: WAM 2003).
Dworacki, S., „Romans grecki”, Literatura Grecji starożytnej. II. Proza historyczna, krasomówstwo, filozofia i nauka, literatura chrześcijańska (red. H. Podbielski) (Lublin: TN KUL 2005) 295–322.
Dzielska, M., „Kierunki badań nad historią religii greckiej i hellenizmu oraz nowsza literatura przedmiotu”, T. Zieliński, Religia starożytnej Grecji (Wrocław: Ossolineum 1991) 277–296.
Esler, Ph.F., „The Mediterranean Context of Early Christianity”, The Early Christian World (red. Ph.F. Esler) (London: Routledge 2002) 3–26. (Crossref)
Euripides, Ion, tł. J. Łanowski: Eurypides, „Ijon”, Eurypides, Tragedie (Warszawa: Prószyński i S-ka 2007) II.
Fernández, D., „Aktualność i wartości mariologii Ojców Kościoła”, Częstochowskie Studia Teologiczne 11 (1983) 73–91.
Fusillo, M., Naissance du Roman (Paris: Éditions du Seuil 1991).
Gambero, L., Mary and the Fathers of the Church. The Blessed Virgin Mary in Patristic Thought (San Francisco, CA: Ignatius Press 1999).
Grimal, P., Miłość w Rzymie (tł. J.R. Kaczyński) (Warszawa: PIW 1990).
Hägg, T., The Novel in Antiquity (Oxford: Blackwell 1983).
Haręzga, S., „Magnificat”, Nowy słownik teologii biblijnej (red. H. Witczyk) (Lublin: TN KUL – Kielce: Jedność 2017) 490–493.
Helm, R., Der antike Roman (Berlin: Wissenschaftliche Editionsgesellschaft 1948).
Hezjod, Narodziny Bogów (Theogonia), Prace i dni, Tarcza (tł. J. Łanowski) (Biblioteka Antyczna; Warszawa: Prószyń-ski i S-ka 1999).
Homerus, Iliados, tł. F.K. Dmochowski: Homer, Iliada (Biblioteka Klasyki polskiej i Obcej; Kraków: Wydawnictwo Literackie 1974).
Homerus, Odyssea, tł. L. Siemieński: Homer, Odyseja (Warszawa: Paprocki i S-ka 1895).
Horacy, Dzieła (tł. S. Gołębiowski) (Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej; Warszawa: Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza 1980) I–II.
Hyginus, Hygini fabulae (red. P.K. Marshall) (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana; Berlin: De Gruyter 2002).
Iustinus, Iustini Martyris Dialogus cum Tryphone (red. M. Marcovich) (Berlin: De Gruyter 1997).
Jan Paweł II, „Encyklika Redemptoris Mater”, Encykliki Ojca Świętego Jana Pawła II (Kraków: Wydawnictwo M 1996) I, 259–317.
Jeffers, J.S., The Greco-Roman World of the New Testament Era. Exploring the Background of Early Christianity (Downers Grove, IL: IVP Academic 1999).
Johnson, L.T., Among the Gentiles. Greco-Roman Religion and Christianity (New Haven, CT: Yale University Press 2009).
Jurewicz, O. – Winniczuk, L., Starożytni Grecy i Rzymianie w życiu prywatnym i państwowym (Warszawa: PWN 1973).
Katechizm Kościoła katolickiego (Poznań: Pallottinum 1994).
Komornicka, A.M., Poezja starożytnej Grecji. Wybrane gatunki literackie (Łódź: Wydawnictwo UŁ 1987).
Komornicka, A.M., Studia nad Pindarem i archaiczną liryką grecką. W kręgu pojęć prawdy i fałszu (Łódź: Wydawnictwo UŁ 1979).
Kręcidło, J., „Świat pogański wobec rodzącego się chrześcijaństwa. Dlaczego chrześcijanie nie byli lubiani w starożytnym świecie?”, Ex oriente Lux. Księga pamiątkowa dla Księdza Profesora Antoniego Troniny w 65. rocznicę urodzin (red. W. Chrostowski) (Warszawa: Verbinum 2010) 82–291.
Kumaniecki, K., Historia kultury starożytnej Grecji i Rzymu (Warszawa: PWN 1988).
Kuźmak, K., „Imię Maryja. III. Bractwa”, Encyklopedia katolicka (red. S. Wielgus et al.) (Lublin: TN KUL 1997) VII, 67–68.
Leon-Dufour, X. (red.), Słownik teologii biblijnej (tł. i opr. K. Romaniuk) (Poznań: Pallottinum 1994).
Maciołka, M., „Imię Maryja. II. W liturgii”, Encyklopedia katolicka (red. S. Wielgus et al.) (Lublin: TN KUL 1997) VII, 67.
Malina, A., „Kobiety w genealogii Jezusa (Mt 1,1-17)”, Verbum Vitae 19 (2011) 109–129.
Marcus Aurelius, Meditationes, tł. B. Pawlak – M. Reiter: Marek Aureliusz, Rozmyślania (Gliwice: Helion 2016).
Martin, L.H., „Graeco-Roman Philosophy and Religion”, The Early Christian World (red. Ph.F. Esler) (London: Routledge 2002) 53–79. (Crossref)
Mazurkiewicz, R., Z dawnej literatury maryjnej. Zarysy i zbliżenia (Kraków: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Pedagogicznego 2011).
Musiał, D., Antyczne korzenie chrześcijaństwa (Warszawa: Trio 2001).
O’Carroll, M., Theotokos. A Theological Encyclopedia of the Blessed Virgin Mary (Eugene, OR: Wipf & Stock 1982). (Crossref)
Ordon, H., „Kobiety w genealogii Jezusa (Mt 1,1-17) a sytuacja Kościoła Mateuszowego”, „Niewiastę dzielną kto znajdzie?” (Prz 31, 10). Rola kobiet w historii zbawienia (red. A. Kubiś – K. Napora) (Analecta Biblica Lublinensia 14; Lublin: Wydawnictwo KUL 2016) 247–256.
Origenes, Contra Celsum, tł. H. Chadwick: Origen, Contra Celsum (Cambridge: Cambridge University Press 1980). (Crossref)
Ovidius, Fasti (ed. J.G. Frazer) (Loeb Classical Library 253; Cambridge, MA: Harvard University Press 1931). (Crossref)
Ovidius, Metamorphoses (red. R. Ehwald) (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana; Leipzig: Teubner 1915).
Ovidius, Tristia (red. R. Merkel) (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana; Leipzig: Teubner 1911).
Pelikan, J., Mary Through the Centuries. Her Place in the History of Culture (New Haven, CT: Yale University Press 1998).
Peters, F.E., The Harvest of Hellenism. A History of the Near East from Alexander the Great to the Triumph of Christianity (London: Allen & Unwin 1972).
Pindar, Pindari carmina cum fragmentis (red. B. Snell – H. Maehler) (Leipzig: Teubner 1989).
Plato, Symposium. Greek Text with Commentary by Kenneth J. Dover (Cambridge Greek and Latin Classics; Cambridge: Cambridge University Press 1980).
Platon, Dialogi (tł. W. Witwicki) (Libri Mundi; Warszawa: Verum 1993).
Platon, Państwo, Prawa (tł. W. Witwicki) (Komorów: Antyk 2001).
Plinius, Historia naturalis (red. C. Mayhoff) (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana; Leipzig: Teubner 1892–1909) I–VI.
Podbielski, M., „Platon”, Literatura Grecji starożytnej. Prace historyczne, krasomówstwo, filozofia i nauka, literatura chrześcijańska (red. H. Podbielski) (Lublin: TN KUL 2005) 597–611.
Polaszek, E., Antyczny romans grecki (Wrocław: Ossolineum 1986).
Rahner, H., „Die Marienkunde in der lateinischen Patristik”, Katholische Marienkunde (red. P. Sträter) (Paderborn: Schöningh 1947) 137–182.
Reinsberg, C., Obyczaje seksualne starożytnych Greków (tł. B. Wierzbicka) (Gdynia: Uraeus 1998).
Rohde, E., Der griechische Roman und seine Vorläufer (Leipzig: Breitkopf & Härtel 1914).
Rosen, H.B. (red.), Herodotus (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana; Leipzig: Teubner 1987–1997) I–II.
Rubin, M., Mother of God. A History of the Virgin Mary (New Haven, CT: Yale University Press 2010).
Ryś, G., Błogosławiona między niewiastami. Księga Judyty (Kraków: Salwator 2015).
Ryś, G., Rut Moabitka krewna Boga (Kraków: eSPe 2013).
Santorski, A., „Maryja w nauce Ojców Kościoła. (Główne ukierunkowania)”, Vox Patrum 15 (1988) 927–937.
Starowieyski, M., „Maryja w pierwszych wiekach Kościoła”, W Drodze 179 (1988) 3–13.
Starowieyski, M., „Najstarszy opis mariofanii”, Vox Patrum 15 (1988) 735–744.
Starowieyski, M., „Tytuł Theotokos w świadectwach przedefeskich”, Analecta Cracoviensia 16 (1984) 409–449. (Crossref)
Varro Terentius M., De lingua Latina X (red. D.J. Taylor) (Appleton, WI: Benjamins 1996).
Varro Terentius M., De re rustica, tł. W.D. Hooper – H.B. Ash: Cato, Varro, On Agriculture (Loeb Classical Library 283; Cambridge, MA: Harvard University Press 1934). (Crossref)
Vassilaki, M., Images of the Mother of God. Perceptions of the Theotokos in Byzantium (Aldershot: Cambridge University Press 2005).
Vergilius, Aeneis (red. W. Janell) (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana; Leipzig: Teubner 1936).
Winniczuk, L., Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu (Warszawa: PWN 1983).
Winniczuk, L., Twórczość poetek greckich (Warszawa: PWN 1956).
Wipszycka, E., Kościół w świecie późnego antyku (Warszawa: PIW 1994).
Xenophon, Oeconomicus, tł. D. Tymura: Ksenofont, Ekonomik (Warszawa: PIW 2020).
Zawadzki, A., „Kim jest oblubieniec w przypowieści o dziesięciu pannach (Mt 25,1-13)? Między tradycyjnymi a współczesnymi próbami zrozumienia”, The Biblical Annals 9/2 (2019) 355–396. (Crossref)
Zieliński, T., Hellenizm a judaizm (Warszawa: Mortkowicz 1927) I–II.
Zieliński, T., Literatura starożytnej Grecji epoki niepodległości (Warszawa: Mortkowicz 1923).
Zieliński, T., Religia starożytnej Grecji. Zarys ogólny. Religia hellenizmu (Wrocław: Ossolineum 1991).
Życiński, W., Matka, która pozostała dziewicą (Kraków: Scriptum 2017).
Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy im. Jana Długosza w Częstochowie
Robert K. Zawadzki, prof. dr hab., pracownik Instytutu Literaturoznawstwa Uniwersytetu Humanistyczno-Przyrodniczego im. Jana Długosza w Częstochowie, zajmuje się literaturą antyczną, staropolską i nowołacińską. Publikacje dotyczące m.in. starożytnej powieści, retoryki, teorii literatury, średniowiecznej i renesansowej nauki polskiej.
https://orcid.org/0000-0001-6964-1736Licencja
Autor/Autorzy udziela/ją Licencjobiorcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji, zgodnie z postanowieniami załącznika: LICENCJA NA KORZYSTANIE Z UTWORU
