Dlaczego Mojżesz, Homer i Platon nie pisali wprost? Strategia interpretacji tekstów kanonicznych u Filona, Maksyma z Tyru i Numeniusza z Apamei
Tomasz Bednarek
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-7077-2944
Abstrakt
Interpretacja alegoryczna była narzędziem hermeneutycznym często stosowanym w pismach myślicieli z kręgu medioplatonizmu. Pierwotnie powstała w dyskusjach nad spuścizną Homera alegoreza była wykorzystywana także przez interpretatorów Biblii oraz pism filozoficznych. Alegoreci, dostrzegający w interpretowanych tekstach wyrażenia figuratywne, byli świadomi, że przy ich dosłownym odczytaniu, są one niejasne, a czasami nawet nieprawdziwe. Celem artykułu jest analiza strategii obrony wyrażeń figuratywnych (głównie antropomorfizmów i alegorii), podjętej w utworach wybranych myślicieli medioplatońskich: Filona z Aleksandrii (Quod Deus immutabilis sit, De somniis oraz De sacrificiis Abeli et Caini), Maksyma z Tyru (Mowa IV, XVII i XXVI) oraz Numeniusza z Apamei (Fragment 23 i 24). Historyczno-filozoficzna analiza poszczególnych utworów, zawierających interpretacje pism Mojżesza, Homera i Platona, dowodzi, że obrona pism uznawanych za kanoniczne stanowiła ważny element interpretacji przeprowadzanej przez medioplatoników. Zastosowanie metody porównawczej pozwala zaś na dostrzeżenie w argumentacji medioplatońskich interpretatorów zarówno cech specyficznych dla każdego z nich, jak i elementów wspólnych, takich jak sceptyczne podejście do kompetencji intelektualnych i filozoficznych większości ludzi w poszczególnych społeczeństwach oraz przekonanie o pedagogicznej wartości języka figuratywnego i konieczności jego stosowania w komunikacji.
Słowa kluczowe:
Filon z Aleksandrii, Maksym z Tyru, Numeniusz z Apamei, Mojżesz, Homer, Platon, interpretacja alegorycznaBibliografia
Anderson, G., The Second Sophistic. A Cultural Phenomenon in the Roman Empire (London – New York: Routledge 1993).
Banner, N., Philosophic Silence and the ‘One’ in Plotinus (Cambridge: Cambridge University Press 2018). (Crossref)
Brumana, I.S., „Saggio introduttivo”, Massimo di Tiro, Dissertazioni (red. I.S. Brumana) (Firenze – Milano: Bompiani 2019) 9–69.
Buffière, F., Les mythes d’Homère et la pensée grecque (Paris: Les Belles Lettres 1956).
Daouti, P., „Homère chez Maxime de Tyr”, Maxime de Tyr, entre rhétorique et philosophie au IIe siècle de notre ère (red. F. Fauquier – B. Pérez-Jean) (Montpellier: Presses universitaires de la Méditerranée 2016) 59–76.
Dawson, D., Allegorical Readers and Cultural Revision in Ancient Alexandria (Berkeley, CA – Los Angeles, CA – Oxford: University of California Press 1992). (Crossref)
Diels, H. – Kranz, W. (red.), Die Fragmente der Vorsokratiker (Berlin: De Gruyter 1966)(= Diels-Kranz).
Dillon, J.M., The Middle Platonists 80 B.C. to A.D. 220, wyd. 2 (Ithaca, NY: Cornell University Press 1996).
DiMattei, S., „Moses’ Physiologia and the Meaning and Use of Physikôs in Philo of Alexandria’s Exegetical Method”, The Studia Philonica Annual 18 (2006) 3–32.
Domaradzki, M., „Marrying Stoicism with Platonism? Pseudo-Plutarch’s Use of the Circe Episode”, American Journal of Philology 141/2 (2020) 211–239. (Crossref)
Domaradzki, M., „Platońskie inspiracje Filońskiej alegorezy”, Przegląd Filozoficzny – Nowa Seria 61 (2007) 83–93.
Domaradzki, M., „The Beginnings of Greek Allegoresis”, Classical World 110 (2017) 299–321. (Crossref)
Domaradzki, M., Filozofia antyczna wobec problemu interpretacji (Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2013).
Dörrie, H. – Baltes, M., Der Platonismus im 2. und 3. Jahrhundert nach Christus (Stuttgart-Bad Cannstatt: Frommann-Holzboog 1993).
Goldhill, S., „Introduction”, Being Greek under Rome. Cultural Identity, the Second Sophistic and the Development of Empire (red. S. Goldhill) (Cambridge: Cambridge University Press 2001) 1–25. (Crossref)
Jacobson, H., „A Philonic Rejection of Plato”, Mnemosyne 57/4 (2004) 488. (Crossref)
Kamesar, A., „Philo, the Presence of ‘Paideutic’ Myth in the Pentateuch and the ‘Principles’ or Kephalaia of Mosaic Discourse”, The Studia Philonica Annual 10 (1998) 34–65.
Kindstrand, J.F., Homer in der Zweiten Sophistik. Studien zu der Homerlektüre und dem Homerbild bei Dion von Prusa, Maximos von Tyros und Ailios Aristeides (Uppsala: Almqvist & Wiksell 1973).
Lamberton, R., Homer the Theologian. Neoplatonist Allegorical Reading and the Growth of the Epic Tradition (Berkeley, CA – Los Angeles, CA – London: University of California Press 1986).
Lauwers, J., Philosophy, Rhetoric, and Sophistry the High Roman Empire (Leiden – Boston, MA: Brill 2015). (Crossref)
Marrou, H.-I., Historia wychowania w starożytności (Warszawa: PIW 1969).
Matusova, E., „Allegorical Interpretation of the Pentateuch in Alexandria: Inscribing Aristobulus and Philo in a Wider Literary Context”, The Studia Philonica Annual 22 (2010) 1–51.
Maximus Tyrius, Philosphoumena – Διαλέξεις (red. G.L. Koniaris) (Berlin – New York: De Gruyter 1995). (Crossref)
Mrugalski, D., „Bóg niezdolny do gniewu. Obrona apathei Boga w teologii aleksandryjskiej: Filon, Klemens i Orygenes”, Verbum Vitae 33 (2018) 279–314. (Crossref)
Novick, T., „Perspective, Paideia, and Accommodation in Philo”, The Studia Philonica Annual 21 (2009) 49–62.
Numénius, Fragments (red. E. des Places) (Paris: Les Belles Lettres 1973).
Pawłowski, K., Alkinous i średni platonizm (Warszawa: Wydawnictwo Naukowe UKSW 2019).
Pernot, L., „Druga sofistyka. Stan badań i nowe perspektywy”, Theologica Wratislaviensia 1 (2006) 19–31.
Philo Alexandrinus, Opera: Philo in Ten Volumes (red. G.P. Goold; tł. F.H. Colson – G.H. Whitaker) (Loeb Classical Library 226, 227, 247, 261, 275, 289) (Cambridge – London: Harvard University Press 1929–1962) I–VI; tł. pol. S. Kalinkowski: Filon Aleksandryjski, Pisma (Kraków: WAM 1994) II.
Reale, G., Historia filozofii starożytnej (Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL 1999) IV.
Runia, D.T., Philo in Early Christian Literature. A Survey (Assen: Van Gorcum 1993).
Sheridan, M., Language for God in Patristic Tradition. Wrestling with Biblical Anthropomorphism (Downers Grove, IL: InterVarsity 2015).
Simonetti, M., Między dosłownością a alegorią. Przyczynek do historii egzegezy patrystycznej (Kraków: WAM 2000).
Struck, P.T., Birth of the Symbol. Ancient Readers at the Limits of Their Texts (Princeton: Princeton University Press 2004). (Crossref)
Szarmach, M., „Druga sofistyka”, Literatura Grecji starożytnej (red. H. Podbielski) (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2005) II, 323–346.
Szarmach, M., Maximos von Tyros. Eine Literarische Monographie (Toruń: Wydawnictwo UMK 1985).
Van der Horst, P.W., „Philo of Alexandria on the Wrath of God”, Jews and Christians in Their Graeco-Roman Context. Selected Essays on Early Judaism, Samaritanism, Hellenism, and Christianity (red. P.W. van der Horst) (Tübingen: Mohr Siebeck 2006) 128–133.
Zeitlin, F.I., „Visions and Revisions of Homer”, Being Greek under Rome. Cultural Identity, the Second Sophistic and the Development of Empire (red. S. Goldhill) (Cambridge: Cambridge University Press 2001) 195–266. (Crossref)
Zurawski, J., „Mosaic Paideia: The Law of Moses within Philo of Alexandria’s Model of Jewish Education”, Journal for the Study of Judaism 48 (2017) 480–505. (Crossref)
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu
Tomasz Bednarek – magister, absolwent studiów licencjackich filozofii i filologii klasycznej na Uniwersytecie Adama Mickiewicza w Poznaniu (MISHIS), absolwent studiów magisterskich filologii klasycznej na Uniwersytecie Wrocławskim. Obecnie doktorant na Wydziale Filozoficznym UAM, przygotowuje dysertację doktorską dotyczącą medioplatonizmu. Interesuje się filozofią starożytną, egzegezą biblijną oraz literaturą patrystyczną. Pracował jako wykonawca w projekcie badawczym, finansowanym w ramach programu NCN OPUS.
https://orcid.org/0000-0001-7077-2944Licencja
Autor/Autorzy udziela/ją Licencjobiorcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji, zgodnie z postanowieniami załącznika: LICENCJA NA KORZYSTANIE Z UTWORU
