Postrzeganie dzietności rodziny na podstawie badań porównawczych z 2013 i 2021. Wskazania dla katolickiego duszpasterstwa rodzin
Julia Gorbaniuk
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-7732-7819
Małgorzata Szyszka
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-1965-3821
Jacek Goleń
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-9724-6936
Abstrakt
Liczebność rodziny jest jednym z aspektów różnicujących jej postrzeganie. Niniejszy artykuł podejmuje problem postrzegania rodzin mało- i wielodzietnych przez różne grupy wiekowe w kontekście katolickiego duszpasterstwa rodzin. Podstawą analiz są badania własne z lat 2013 i 2021, przeprowadzone wśród 506 respondentów pogrupowanych w trzy kategorie wiekowe (młodszą, średnią i starszą). Dokonane analizy koncentrowały się na ukazaniu różnic i przemian w sposobie definiowania rodziny małej i dużej oraz postrzeganiu tych typów rodziny. Omówienie wyników badań jest poprzedzone wprowadzeniem w terminologię mało- i wielodzietności oraz zaprezentowaniem próby badawczej pod kątem zmiennych demograficznych. Analiza danych empirycznych wykazała zmianę w definiowaniu rodzin. Rodzina małodzietna, zdaniem badanych, to rodzina z dwójką dzieci, zaś wielodzietna – z czwórką dzieci. Natomiast przemiany w postrzeganiu rodzin ukazują bardziej zróżnicowany obraz rodziny wielodzietnej, a novum jest zwrócenie uwagi badanych na zdrowotne możliwości poczęcia dziecka, warunkujące liczebność rodziny. Artykuł zwieńczają wnioski i wskazania pastoralne dla duszpasterstwa rodzin wzmacniającego szacunek dla życia ludzkiego.
Słowa kluczowe:
postrzeganie rodziny, dzietność, przemiany rodziny, postawy wobec dzietności, rodzina małodzietna, rodzina wielodzietna, duszpasterstwo rodzinBibliografia
Balcerzak-Paradowska, B. (red.), Rodziny wielodzietne w Polsce. Teraźniejszość i przyszłość (Warszawa: Instytut Pracy i Spraw Socjalnych 1997).
Balcerzak-Paradowska, B., „Uwarunkowania dzietności w Polsce”, Perspektywy demograficzne jako wyzwanie dla polityki ludnościowej Polski (red. J. Hrynkiewicz – A. Potrykowska; Warszawa: Rządowa Rada Ludnościowa 2016) 77–91.
Bieńko, M., „Rodziny wielodzietne w badaniach socjologicznych”, Rodziny wielodzietne – aktualny stan badań i najważniejsze wyzwania. Perspektywa polska i niemiecka. Raport 2021 (Warszawa: Związek Dużych Rodzin „Trzy Plus” 2021) 8–31, https://www.3plus.pl/pl/
aktualnosci/1290,Rodziny-wielodzietne-aktualny-stan-badan-i-najwazniejsze-wyzwania (dostęp 12.01.2022).
Bochniarz, A., Postawy rodzicielskie a funkcjonowanie społeczne jedynaków (Lublin: Wydawnictwo UMCS 2010).
Bonisławska, E.A., Wielodzietność we współczesnych rodzinach polskich (Poznań – Opole: Wydawnictwo Naukowe Scriptorium 2010).
Budzyński, Ł., „Postrzeganie rodziny wielodzietnej przez studentów Państwowej Wyższej Szkoły Zawodowej w Gorzowie Wielkopolskim”, Społeczeństwo i Rodzina 3(36) (2013) 129–143.
Bukojemska, J., „Matki wielodzietne w ponowoczesnym świecie – poczucie spełnienia czy braku perspektyw?”, Wielość spojrzeń na małżeństwo i rodzinę (red. A. Kwak – M. Bieńko; Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2012) 225–259.
Cierniak-Piotrowska, M. – Dąbrowska, A. – Stelmach, K., Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym w 2020 r. (Warszawa: GUS 2021) https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/ludnosc-stan-i-struktura-ludnosci-oraz-ruch-naturalny-w-przekroju-terytorialnymstan-w-dniu-31-12-2020,6,29.html (dostęp 12.01.2022).
Cierniak-Piotrowska, M. et al., Sytuacja demograficzna Polski do 2018 roku. Tworzenie i rozpad rodzin (Warszawa: GUS 2019) https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/sytuacja-demograficzna-polski-do-2018-roku-tworzenie-i-rozpad-rodzin,33,2.html (dostęp 12.01.2022).
Cierniak-Piotrowska, M. et al., Sytuacja demograficzna Polski do 2020 r. Zgony i umieralność (Warszawa: GUS 2021) https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/sytuacja-demograficzna-polski-do-2020-roku-zgony-i-umieralnosc,40,1.html (dostęp 12.01.2022).
Forma, P., Rodzina wielodzietna jako środowisko wychowawczo-edukacyjne. Diagnoza i możliwości wsparcia (Kielce: Impuls 2011).
Forma, P., Socjalizacja dziecka z rodziny wielodzietnej. Studium teoretyczno-empiryczne (Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego 2012).
Forma, P., Wokół problematyki rodzicielstwa wielodzietnego. Wielowymiarowość ujęć pedagogicznych (Kielce: Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego 2020).
Franciszek, Adhortacja Amoris laetitia (2016).
Franciszek, Adhortacja Gaudete et exultate (2018).
Goleń, J., „Marital Satisfaction and a Sense of Life’s Meaning Among Couples Struggling with Infertility. A Theological-Pastoral Take,” Verbum Vitae 38/2 (2020) 237–252. DOI: https://doi.org/10.31743/vv.10290. (Crossref)
Goleń, J. – Kobak, J., „Pastoral Care for Families Suffering from Infertility”, Catholic Family Ministry. The Scientific Reflection and the Practical Ministry of the Church (red. J. Goleń – R. Kamiński – G. Pyźlak; Lublin: Wydawnictwo KUL 2018) 397–408.
Gorbaniuk, J., „Cultural Globalization and Its Consequences on Marital – Family Life”, The Situation of the Family in Contemporary Society – Experiences of Middle-Eastern Europe (red. J. Gorbaniuk; Lublin: Wydawnictwo KUL 2007) 7–14.
Gorbaniuk, J. (red.), The Situation of the Family in Contemporary Society – Experiences of Middle-Eastern Europe (Lublin: Wydawnictwo KUL 2007).
Graniewska, D., „Rodziny wielodzietne w Polsce. Sytuacja społeczno-demograficzna”, Problemy Rodziny 19/1 (1980) 34–43.
Griese, H.M., Socjologiczne teorie młodzieży (Kraków: Impuls 1996).
Hrynkiewicz, J., „Polityka społeczna wobec rodzin wielodzietnych”, Sytuacja rodzin wielodzietnych w Polsce a polityka rodzinna. Opinie i Ekspertyzy (red. J. Krynicka – J. Rudzka; Warszawa: Biuro Informacji i Dokumentacji Kancelarii Senatu 2006) 1–6, http://ww2.senat.pl/
k6/agenda/seminar/a/060718.pdf (dostęp 12.01.2022).
Jan Paweł II, Adhortacja Familiaris consortio (1981).
Jan Paweł II, Encyklika Evangelium vitae (1995).
Kamiński, R., „Normatywny i praktyczny wymiar refleksji teologicznopastoralnej”, Roczniki Pastoralno-Katechetyczne 3(58) (2001) 321–332.
Kamiński, R., „Duszpasterstwo rodzin jako refleksja naukowa”, Duszpasterstwo rodzin. Refleksja naukowa i działalność pastoralna (red. R. Kamiński – G. Pyźlak – J. Goleń; Lublin: Bonus Liber 2013) 23–44.
Karmolińska-Jagodzik, E., Dialogi międzygeneracyjne. Komunikacja młodzieży z rodzicami (Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM 2019).
Karteczka, K., „Funkcjonowanie społeczne jedynaków w grupie rówieśniczej”, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 1/7 (2011) 39–43.
Kawula, S., „Problemy rodzin wielodzietnych”, Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze 10 (1980) 292–300.
Kaźmierczak-Kałużna, I., „Wielodzietność po polsku –między nadzieją a poczuciem niemocy”,
Przemiany społeczne w Polsce i ich konsekwencje. Perspektywa socjologiczna (red. J. Grotowska- Leder – E. Rokicka; Łódź: Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 2015) 67–93. DOI: http://dx.doi.org/10.18778/7969-481-5.05. (Crossref)
Kaźmierczak-Kałużna, I., „W orbicie «500+». Funkcjonowanie ubogich rodzin wielodzietnych w warunkach zmiany polityki rodzinnej w Polsce”, Kultura i Społeczeństwo 63/4 (2019) 125–149. DOI: https://doi.org/10.35757/KiS.2019.63.4.7. (Crossref)
Kobak, J., Stosunek małżonków do rodzicielstwa. Studium z duszpasterstwa rodzin w świetle badań w diecezji rzeszowskiej (Dysertacja doktorska; KUL; Lublin 2021).
Konferencja Episkopatu Polski, Dyrektorium duszpasterstwa rodzin (2003).
Konferencja Episkopatu Polski, Służyć prawdzie o małżeństwie i rodzinie (2009).
Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Donum vitae (1987).
Kotlarska-Michalska, A., „Więź w rodzinach wielodzietnych”, Roczniki Socjologii Rodziny 14 (2002) 57–70.
Kowal, J., „Środowisko rodzinne a wyniki w nauce uczniów jedynaków szkół podstawowych województwa śląskiego”, Nauczyciel i Szkoła 1–2(26–27) (2005) 90–103.
Kożuchowska, M., „Dzieci jedyne oraz z rodzin wielodzietnych”, Remedium 1 (2015) 10–12.
Litwińska, K., „Jedynaczki i jedynacy w świetle badań psychologicznych”, Rozwojowe i wychowawcze aspekty życia rodzinnego (red. T. Rostowska – A. Jarmołowska; Warszawa: Difin 2010) 168–181.
Mariański, J., Małżeństwo i rodzina w świadomości młodzieży maturalnej – stabilność i zmiana (Toruń: Marszałek 2012).
Mikułowski-Pomorski, J., „Pokolenie jako pojęcie socjologiczne”, Studia Socjologiczne 3–4(30–32) (1968) 267–281.
Nowak, L., „Statystyczny obraz sytuacji ekonomicznej rodzin wielodzietnych”, Sytuacja rodzin wielodzietnych w Polsce a polityka rodzinna. Opinie i Ekspertyzy (red. J. Krynicka – J. Rudzka) (Warszawa: Biuro Informacji i Dokumentacji Kancelarii Senatu 2006) 1–6, http://ww2.senat.pl/k6/agenda/seminar/a/060718.pdf (dostęp 12.01.2022).
Ossowska, M., „Koncepcja pokolenia”, Studia Socjologiczne 2(9) (1963) 47–51.
Papieska Rada ds. Rodziny, Rodzina a ludzka prokreacja (2006).
Paweł VI, Encyklika Humanae vitae (1968).
Podstawowe informacje o rozwoju demograficznym Polski do 2013 roku (Warszawa: GUS, Departament Badań Demograficznych i Rynku Pracy 2021) https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/ludnosc/ludnosc/podstawowe-informacje-o-rozwoju-demograficznym-
polski-do-2013-roku,12,4.html (dostęp 12.01.2022).
Połomski, P., „Problematyka jedynactwa w świetle badań empirycznych”, Małżeństwo i Rodzina 4 (2002) 16–21.
Połomski, P., „Jedynactwo w perspektywie XXI wieku”, Rodzinne, edukacyjne i psychologiczne wyznaczniki rozwoju (red. M. Bogdanowicz – M. Lipowska; Kraków: Impuls 2008) 97–113.
Preferowane i realizowane modele życia rodzinnego (Komunikat z Badań CBOS 46; Warszawa: CBOS 2019).
Przygoda, W., „Paradygmaty metodologiczne we współczesnej teologii pastoralnej”, Teologia Praktyczna 10 (2009) 31–43. (Crossref)
Rodziny wielodzietne – aktualny stan badań i najważniejsze wyzwania. Perspektywa polska i niemiecka.
Raport 2021 (Warszawa: Związek Dużych Rodzin „Trzy Plus” 2021) https://www.3plus.pl/pl/aktualnosci/1290,Rodziny-wielodzietne-aktualny-stan-badan-i-najwazniejsze-wyzwania (dostęp 12.01.2022).
Rogulska, B., Sytuacja polskich rodzin – oceny i postulaty (Komunikat z Badań CBOS 53; Warszawa: CBOS 2000).
Sobór Watykański II, Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym Gaudium et spes (1965).
Sztompka, P., Socjologia. Analiza społeczeństwa (Kraków: Znak 2002).
Szymczak, W., “Interdisciplinarity in Pastoral Theology. An Example of Socio-Theological Research”, Verbum Vitae 38/2 (2020) 503–527. (Crossref)
Szyszka, M., „Rodzina mało- czy wielodzietna? O przemianach modelu rodziny w Polsce”, Rodzina polska. Wybrane aspekty funkcjonowania (red. M. Szyszka; Lublin: Instytut Sądecko-Lubelski 2013) 13–29.
Szyszka, M., „Wielodzietność w Polsce – społeczne postrzeganie i pomoc państwa”, Rodzina wobec wyzwań współczesności. Wybrane problemy (red. I. Taranowicz – S. Grotowska; Wrocław: Arboretum 2015) 177–192.
Śledzianowski, J., Rodzina w diecezji kieleckiej – studium socjologiczno-pastoralne (Kielce: Kuria Diecezjalna w Kielcach 1988).
Świadczenia na rzecz rodziny w 2019 r. (Warszawa: GUS 2020) https://stat.gov.pl/obszary-tematyczne/dzieci-i-rodzina/rodzina/swiadczenia-na-rzecz-rodziny-w-2019-roku,4,3.html (dostęp 12.01.2022).
Świątek, K., „Społeczny odbiór wielodzietności w opiniach matek posiadających liczne potomstwo”, Wielość spojrzeń na małżeństwo i rodzinę (red. A. Kwak – M. Bieńko; Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego 2012) 199–224.
Wielodzietni w Polsce. Raport (Ipsos Polska, Związek Dużych Rodzin „Trzy Plus” 2016) https://www.3plus.pl/assets/file/1741,raport%20wielodzietni%202016.pdf (dostęp 12.01.2022).
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Dr hab. Julia Gorbaniuk, prof. KUL – pracownik Katedry Psychologii Emocji i Motywacji Instytutu Psychologii w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II. Prowadzi badania naukowe z zakresu psychologii wychowawczej i rodziny, psychologii społecznej i międzykulturowej. Jest autorką i współautorką wielu monografii naukowych opartych o badania empiryczne prowadzone na terenie Polski, Ukrainy, Białorusi, Niemiec i USA. Realizowała granty badawcze finansowane przez Ministerstwo Edukacji Narodowej oraz Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, programów RITA oraz FAMI. Jest członkiem-założycielem ogólnokrajowego Stowarzyszenia Familologicznego oraz Akademickiego Stowarzyszenia Studentów Polonijnych KUL. Od roku 2008 związana jest z Duszpasterstwem Akademickim KUL jako doradca życia rodzinnego.
https://orcid.org/0000-0001-7732-7819Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Dr Małgorzata Szyszka – asystent w Katedrze Teorii Społecznych i Socjologii Rodziny Instytutu Nauk Socjologicznych Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego Jana Pawła II. Prowadzi badania naukowe z zakresu socjologii rodziny. Jej zainteresowania naukowe dotyczą przemian współczesnej rodziny, kondycji demograficznej rodzin, polityki rodzinnej, rodziny migracyjnej, ról kobiecych. Realizowała grant badawczy finansowany przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej, badania dla Archidiecezji Lubelskiej (monografia we współautorstwie z J. Plewko, Parafia jako źródło wsparcia społecznego. Zasoby i potrzeby parafii Archidiecezji Lubelskiej, Lublin 2021), ponadto badania jakościowe z pracownikami socjalnymi (w ramach zespołu INS KUL). Jest przewodniczącą zarządu Oddziału Lubelskiego Polskiego Towarzystwa Socjologicznego oraz sekretarzem Sekcji Socjologii Życia Rodzinnego i Intymności.
https://orcid.org/0000-0003-1965-3821Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Ks. Jacek Goleń - prezbiter diecezji rzeszowskiej, doktor habilitowany nauk teologicznych w zakresie teologii pastoralnej (duszpasterstwo rodzin), profesor KUL, kierownik Katedry Duszpasterstwa Rodzin; konsultor Rady ds. Rodziny Konferencji Episkopatu Polski; autor publikacji z zakresu duszpasterstwa rodzin, w tym książek: Wychowanie seksualne w rodzinie. Studium pastoralne (Rzeszów 2006), Motywy zawarcia małżeństwa sakramentalnego. Studium z duszpasterstwa rodzin w świetle badań narzeczonych (Lublin 2013); współautor i współredaktor monografii dotyczących wskazań adhortacji Amoris laetitia dla duszpasterstwa rodzin; redaktor naczelny monografii Catholic Family Ministry. The Scientific Reflection and the Practical Ministry of the Church (Lublin 2018); zainteresowania naukowe: podstawy naukowe i zadania duszpasterstwa rodzin, badania interdyscyplinarne i empiryczne w teologii praktycznej, teologia małżeństwa i rodziny, psychologia rodziny, ludzka seksualność, wychowanie seksualne.
https://orcid.org/0000-0001-9724-6936Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Autor/Autorzy udziela/ją Licencjobiorcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji, zgodnie z postanowieniami załącznika: LICENCJA NA KORZYSTANIE Z UTWORU
