Światło Paschy w liturgii jerozolimskiej pierwszych wieków
Tomasz Bać
Wyższe Seminarium Duchowne w Rzeszowie ,Abstrakt
Artykuł opisuje znaczenie symbolu światła w paschalnej liturgii Jerozolimy pierwszego tysiąclecia chrześcijaństwa. Obrzęd zapalenia światła na początku liturgii Wigilii Wielkanocnej (zwany paschalnym Lucernarium) jest obecny we wszystkich źródłach liturgicznych liturgii jerozolimskiej. Najbardziej znaczące z nich to: Itinerarium Egerii (z końca IV w.), lekcjonarz ormiański (V w.), Wielki Lekcjonarz Kościoła jerozolimskiego tradycji gruzińskiej (VI-VIII w.) oraz Typikon kościoła Anastasis (XII w.). Rozwój obrzędu wielkanocnej liturgii światła, obejmujący zapalenie świecy lub kilku świec wewnątrz edykułu Bożego Grobu, przekazanie światła wszystkim wiernym, modlitwy, śpiew psalmów i antyfon oraz procesje, podkreśla, iż celebracja tajemnicy zmartwychwstania Chrystusa w Jerozolimie miała zawsze wymiar chrystologiczny i eklezjologiczny.
Słowa kluczowe:
Liturgia, światło, Lucernarium, Jerozolima, Wielkanoc, Wigilia Paschalna, Anastasis, Martyrium, Egeria, Lekcjonarz ormiański, Lekcjonarz gruziński, TypikonBibliografia
Bernardus Monachus, „Itinerarium Bernardi monachi Franci”, Itinera Hierosolymitana et descriptiones Terrae Sanctae bellis saris anteriora et lingua latina extracta (red. T. Tobler – A. Molinier) (Genève: Typis J.-G. Fick, 1879) I, 309-320.
Egeria, „Pielgrzymka do miejsc świętych”, Do Ziemi Świętej: najstarsze opisy pielgrzymek do Ziemi Świętej IV-VIII w. (red. P. Iwaszkiewicz) (Kraków: WAM, 2010) 118-199.
Euzebiusz z Cezarei, Życie Konstantyna (red. T. Wnętrzak) (Źródła Myśli Teologicznej 44; Kraków: WAM, 2007).
Kekelidze K.S. (red.), Ierusalimskij kanonar VII vieka. Gruzinskaja versija (Tiflis: Skoropieczat. S. M. Łosaberidze, 1912).
Kohler Ch., „Un Rituel et un Bréviaire du Saint-Sépulchre de Jérusalem (XIIe-XIIIe siècle)”, Revue de l’Orient Latin 8 (1900-1901) 383-500.
Renoux A. (red.), Le codex arménien Jérusalem 121. II. Édition comparée du texte et de deux autres manuscrits (Patrologia Orientalis 36; Turnhout: Brepols, 1971).
Tarchnischvili M. (red.), Le grand lectionnaire de l’Église de Jérusalem (Ve-VIIIe). I-II. (Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium 188-189; Louvain: Secrétariat du Corpu SCO 1959-1960).
Thibaut J.-B., Ordre des Offices de la Semaine Sainte à Jérusalem du IVe au Xe siècle. Études de liturgie et de la topographie palestiniennes (Paris: Bayard, 1926).
Arocena Solano F.M., „Ipsius sunt tempora. Los ritos sobre el cirio pascual entre historia, teología y oración”, Ecclesia Orans 24 (2007) 145-172.
Augé M., „I santuari costantiniani di Palestina e il progressivo struttuarsi del ciclo annuale cristiano”, Rivista Liturgica 100 (2013) 322-343.
Augé M., Rok liturgiczny. To sam Chrystus, który trwa w swoim Kościele (Kraków: Homo Dei, 2013).
Bać T., „Geneza i znaczenie ceremonii Świętego Ognia w bazylice Bożego Grobu na podstawie źródeł liturgii jerozolimskiej do XIII wieku”, Resovia Sacra 21 (2014) 33-57.
Baldi D., „La liturgia del Natale e della Settimana Santa nel Canonario Gerosolimitano del sec. VII”, Liber Annuus 7 (1956-1957) 95-124.
Baldovin J.F., The Urban Character of Christian Worship. The Origins, Development, and Meaning of Stational Liturgy (Orientalia Christiana Analecta 228; Roma: Pontificium Institutum Orientalium Studiorum, 1987).
Bernal Llorente J.-M., La Pascua en la tradcición y en sus fuentes (Biblioteca Litúrgica 41; Barcelona: Centre de Pastoral Litúrgica, 2012).
Bertonière G., The Historical Development of the Easter Vigil and Related Services in the Greek Church (Orientalia Christiana Analecta 193; Roma: Pontificium Institutum Orientalium Studiorum, 1972).
Dondi C., The Liturgy of Canons Regular of the Holy Sepulchre of Jerusalem: A Study and a Catalogue of the Manuscript Sources (Bibliotheca Victorina 16; Turnhout: Brepols, 2004).
Galadza D., „La tradizione liturgica di Gerusalemme e la distruzione dei luoghi santi”, Rivista Liturgica 100 (2013) 396-406.
García del Valle C., Jerusalén, la liturgia de la Iglesia madre (Biblioteca Litúrgica 14; Barcelona: Centre de Pastoral Litúrgica, 2001).
Janeras S., „La luz de Cristo en las liturgias de Oriente”, Phase 46 (2006) 437-448.
Janeras S., „La Settimana Santa nell’antica liturgia di Gerusalemme”, Hebdomadae Sanctae celebratio. Conspectus historicus comparativus (red. A.G. Kollamparampil) (Bibliotheca Ephemerides Liturgicae „Subsidia” 93; Roma: CLV – Edizioni Liturgiche, 1997) 19-50.
Janeras S. , Le Vendredi-Saint dans la tradition liturgique byzantine. Structure et histoire de ses offices (Studia Anselmiana 99; Roma: Pontificio Ateneo S. Anselmo, 1988).
Pinell i Pons J., „La Semana Santa en el antiguo rito hispánico”, Hebdomadae Sanctae celebratio. Conspectus historicus comparativus (red. A.G. Kollamparampil) (Bibliotheca Ephemerides Liturgicae „Subsidia” 93; Roma: CLV – Edizioni Liturgiche, 1997) 237-275.
Regan P., „Paschal Lucernarium: Structure and Symbolism”, Worship 82 (2008) 98-118.
Renoux A., Le codex arménien Jérusalem 121. I. Introducion aux origines de la liturgie hiérosolymitaine. Lumières nouvelles (Patrologia Orientalis 35; Turnhout: Brepols 1969-1970).
Renoux Ch., „La Grand Semaine dans les texte du rite arménien”, Hebdomadae Sanctae celebratio. Conspectus historicus comparativus (red. A.G. Kollamparampil) (Bibliotheca Ephemerides Liturgicae „Subsidia” 93; Roma: CLV – Edizioni Liturgiche, 1997) 51-65.
Rosso S., „Elementi naturali”, Liturgia (red. D. Sartore – A.M. Triacca – C. Cibien) (Cinisello Balsamo: Edizioni San Paolo, 2001) 641-663.
Salvarani R., Il Santo Sepolcro di Gerusalemme. Riti, testi e racconti tra Costantino e l’età delle crociate (Monumenta Studia Instrumenta Liturgica 68; Città del Vaticano: Liberia Editrice Vaticana, 2012).
Seweryniak H., Geografia wiary (Biblioteka „Więzi” 245; Warszawa: Więź, 2010).
Licencja
Autor/Autorzy udziela/ją Licencjobiorcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji, zgodnie z postanowieniami załącznika: LICENCJA NA KORZYSTANIE Z UTWORU
