„Wszystko ma swój czas". Patrystyczna egzegeza Księgi Eklezjastesa 3,1-8
Mariusz Szram
Instytut Historii Kościoła i Patrologii KUL , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-8646-6295
Abstrakt
Z wczesnochrześcijańskich dzieł egezegetycznych dotyczących Księgi Eklezjastesa zachowały się nieliczne fragmenty komentarza Orygenesa, obszerna część komentarza Dydyma Ślepego, homilie św. Grzegorza z Nyssy, krótki komentarz literalny przypisywany św. Janowi Chryzostomowi, komentarz o charakterze umiarkowanie alegorycznym św. Hieronima i komentarz Grzegorza z Agrigentum, biskupa Sycylii z przełomu VI i VII wieku. Analiza zawartego w powyższych dziełach komentarza do wersetów Koh 3, 1-8 ujawnia dwojaki charakter patrystycznej egzegezy tego biblijnego tekstu: uniwersalny i indywidualny. Z jednej strony autorzy odnoszą tekst Koh 1-3 do czasu w wymiarze powszechnym, obejmującego historię zbawienia ludzkości i związanego z działalnością Opatrzności Bożej, czuwającej nad przebiegiem procesu dziejowego. Z drugiej strony interpretują ten passus w odniesieniu do życia duchowego każdego chrześcijanina, jego głębokiej relacji do Boga, procesu doskonalenia wewnętrznego, walki z wadami i nabywania cnót. Oba wymiary czasowe się przenikają: indywidualna droga człowieka do doskonałości wpisuje się w zaplanowane przez Boga dzieje zbawienia ludzkości. Każda czynność, zarówno w wymiarze indywidualnym, jak i uniwersalnym, ma swój właściwy czas wyznaczony przez Boga.
Słowa kluczowe:
Księga Eklezjastesa, czas, Dydym Ślepy, Grzegorz z Nyssy, HieronimBibliografia
Źródła
Ambrosius, De officiis ministrorum, ed. M. Testard: Saint Ambroise, Les devoirs. Introduction, Livre I (Paris: Les Belles Lettres 1984).
Ambrosius, Explanatio super psalmos (ed. M. Petschenig) (CSEL 64, Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften 1919).
Ambrosius, Expositio de Psalmo CXVIII (ed. M. Petschenig) (CSEL 62, Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften 1913).
Ambrosius, Exameron (ed. K. Schenkl) (CSEL 32/1; Wien: Österreichische Akademie der Wissenschaften 1897) 3-261
Didymus Caecus, Commentarii in Ecclesiasten, ed. M. Gronewald, Didymos der Blinde, Kommentar zum Ecclesiastes (Tura-Papyrus), 2. Komm. zu Eccl. Kap. 3 – 4, 12 (Papyrologische Texte und Abhandlungen 22; Bonn: Habelt 1977).
Didymus Caecus, Commentarii in Zacchariam (ed. L. Doutreleau) (SCh 83-85; Paris: Cerf 1962) I-III.
Gregorius Agrigentinus, In Ecclesiasten libri X (PG 98,741-1181).
Gregorius Nyssenus, In Ecclesiasten homiliae (PG 44,616-753); tłum. M. Przyszychowska: Grzegorz z Nyssy, Homilie do Eklezjastesa (Źródła Myśli Teologicznej 51; Kraków: Wydawnictwo WAM 2009).
Hermas, Pastor (ed. R. Joly) (SCh 53 bis, Paris: Cerf 1986).
Hieronymus, Adversus Iovinianum (PL 23,221-352).
Hieronymus, Commentarius in Ecclesiasten (PL 23,1009-1116; tłum. K. Bardski: Św. Hieronim, Komentarz do Księgi Eklezjastesa (Biblioteka Ojców Kościoła 5; Kraków: Wydawnictwo M 1995).
Ioannes Chrysostomus, Expositiones in Psalmos (PG 55,39-498).
Ioannes Chrysostomus, Homiliae in Ozias (ed. J. Dumortier) (SCh 277; Paris: Cerf 1981).
Ioannes Chrysostomus, In Ecclesiasten (ed. S. Leanza) (CCG 4; Turnhout: Brepols 1978) 67-97.
Ioannes Chrysostomus, In illud: Ego Dominus Deus feci lumen (Iz 45, 7) (PG 56,141-152).
Origenes, Commentarii in Matthaeum, libri X-XVII (ed. E. Klostermann, E. Benz) (GCS 40; Leipzig: J.C. Hinrichs'sche Buchhandlung 1935).
Origenes, Commentarii in Romanos (PG 14,833-1292).
Origenes, Fragmenta e catenis in Ecclesiasten, ed. S. Leanza, L’esegesi di Origene al libro dell’Ecclesiaste (Reggio Calabria: Edizioni Parallelo 38 1975).
Origenes, Fragmenta e catenis in Genesim (PG 12,92-145).
Tertullianus, De virginibus velandis (ed. E. Dekkers) (CCL 2; Turnhout: Brepols 1954) 1209-1226.
Tertullianus, Adversus Marcionem (ed. A. Kroymann) (CCL 1; Turnhout: Brepols 1954) 441-726.
Opracowania
Bardski K., „Poemat o czasie właściwym (Koh 3, 1-8) w starożytnej interpretacji judaistycznej i chrześcijańskiej”, Jak śmierć potężna jest miłość (Pnp 8, 6), księga pamiątkowa ku czci Księdza Profesora Juliana Warzechy SAC (1944-2009) (red. W. Chrostowski) (Ząbki Apostolicum: 2009) 25-32.
Bonifazi R., L’esegesi di Gregorio Nisseno nelle omelie sull’Ecclesiaste (dissertazione di laurea inedita; Perugia 1988).
Ettlinger G.H., „The form and the method of the Commentary on Ecclesiastes by Gregory of Agrigentum”, Studia Patristica 18/1 (1985) 317-320.
Gennaro S., „Influssi di scrittori greci nel Commento sull’Ecclesiaste di Gregorio di Agrigento”, Miscellanea di Studi di Letteratura Cristiana antica (Catania: Centro di studi sull’antico cristianesimo, Università di Catania 1951) III, 162-184.
Holm-Nielsen S., „On the Interpretation of Qoheleth in Early Christianity”, Vetus Testamentum 24 (1974) 168-177. (Crossref)
Kaoka K., Aretologia Dydyma Aleksandryjskiego (mps rozprawy doktorskiej; Lublin 2014).
Kramer J., „Einige Bemerkungen zum dritten Band des Ekklesiastes-Kommentars des Didymos”, Zeitschrift für Papyrologie und Epigraphik 7 (1971) 188-192.
Layton R.A., Didymus the Blind and His Circle in Late-Antique Alexandria (Urbana-Chicago: University of Illinois Press 2004).
Leanza S., „Introduzione”, Gregorio di Nissa, Omelie sull’Ecclesiaste (Roma: Città nuova 1990) 7-35.
Leanza S., „Ancora sull’esegesi origeniana dell’Ecclesiaste”, Studi in onore di Anthos Ardizzoni (red. G.A. Privitera – E. Livrea) (Roma: Edizioni dell’Ateneo & Bizzarri 1978) I, 493-506.
Leanza S., „Commentario all’Ecclesiaste di Gregorio di Agrigento”, Il cristianesimo in Sicilia dalle origini a Gregorio Magno. Atti del convegno di studi, Caltanissetta 28-29 ottobre 1985 (red. V. Messana – S. Pricoco) (Caltanisetta: Edizioni del Seminario 1987) 191-220.
Leanza S., L’Ecclesiaste nell’interpretazione dell’antico cristianesimo (Messina: EDAS 1978).
Leanza S., „Le Omelie di Gregorio di Nissa e l’interpretazione cristiana antica dell’Ecclesiaste”, Gregory of Nyssa, Homilies on Ecclesiastes. An English version with supporting studies. Proceedings of the Seventh International Colloquium on Gregory of Nyssa (St Andrews, 5-10 September 1990) (ed. S.G. Hall) (Berlin-New York: W. de Gruyter 1993) 337-359.
Leanza S., „La classificazione dei libri salomonici e i suoi reflessi sulla questione dei rapporti tra Bibbia e scienze profane da Origene agli scrittori medioevali”, Augustinianum 14 (1974) 651-666. (Crossref)
Leanza S., „Sul Commentario all’Ecclesiaste di Didimo d’Alessandria”, Studia Patristica 17/1 (1982) 300-316.
Leanza S., „Sul Commento all’Ecclesiaste di Girolamo. Il problema esegetico”, S. Jerome entre l’Occident et l’Orient: XVIe centenaire du départ de saint Jérôme de Rome et son installation à Bethléem. Actes du Colloque de Chantilly (septembre 1986) (red. Y.M. Duval) (Paris: Études augustiniennes 1988) 267-282.
Leanza S., „Sulle fonti del Commentario all’Ecclesiaste di Girolamo”, Annali di Storia dell’Esegesi 3 (1986) 173-199.
Mosshammer A.A., „Time for all and a moment for each. The Sixth Homily of Gregory of Nyssa on Ecclesiastes”, Gregory of Nyssa, Homilies on Ecclesiastes. An English version with supporting studies. Proceedings of the Seventh International Colloquium on Gregory of Nyssa (St Andrews, 5-10 September 1990) (ed. S.G. Hall) (Berlin-New York: W. de Gruyter 1993) 249-276.
Nieścior L., „Rozeznawanie myśli (di£krisij) i spór z nimi (¢nt…rrhsij) według Ewagriusza z Pontu”, Droga doskonalenia chrześcijańskiego w epoce patrystycznej. Zagadnienia wybrane (red. F. Drączkowski, J. Pałucki, M. Szram) (Lublin: Polihymnia 1997) 31-56.
Simonetti M., „Lettera e allegoria nell’esegesi veterotestamentaria di Didimo”, Vetera Christianorum 20 (1983) 341-389.
Simonetti M., Między dosłownością a alegorią. Przyczynek do dziejów egzegezy patrystycznej (tłum. T. Skibiński) (Kraków: Wydawnictwo WAM 2000).
Starowieyski M., „Księga Eklezjastesa w starożytności chrześcijańskiej”, Warszawskie Studia Teologiczne numer specjalny (2017) 270-305 (przedruk za: Vox Patrum 10/19 (1990) 771-806).
Szram M., Cnota pokory w nauczaniu greckich Ojców Kościoła IV wieku (Lublin: Wydawnictwo KUL 2014).
Szram M., Duchowy sens liczb w alegorycznej egzegezie aleksandryjskiej (II-V w.) (Lublin: Wydawnictwo KUL 2001).
Taranto S., „L’esegesi morale di Gregorio Nisseno nelle Omelie sull’Ecclesiaste (VI-VIII)”, Annali di studi religiosi 5 (2004) 441-462.
Tigcheler J., Didyme l’Aveugle et l’exégèse allégorique. Étude sémantique de quelques termes exégétiques importants de son commentaire sur Zacharie (Nijmegen: Dekker & Van de Vegt 1977).
Tsamalikos P., Origen: Cosmology and Ontology of Time (Leiden–Boston: Brill 2006). (Crossref)
Instytut Historii Kościoła i Patrologii KUL
Ks. Mariusz Szram, prezbiter archidiecezji warmińskiej, profesor nauk teologicznych, kierownik Katedry Patrologii Greckiej i Łacińskiej w Instytucie Historii Kościoła i Patrologii na Wydziale Teologii KUL, wykładowca patrologii i języków klasycznych, specjalista w zakresie teologii patrystycznej. Najważniejsze ostatnie monografie książkowe: Ciało zmartwychwstałe w myśli patrystycznej przełomu II i III wieku (Lublin: Wydawnictwo KUL 2010), Cnota pokory w nauczeniu greckich Ojców Kościoła IV wieku (Lublin: Wydawnictwo KUL 2014).
https://orcid.org/0000-0002-8646-6295Licencja
Autor/Autorzy udziela/ją Licencjobiorcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji, zgodnie z postanowieniami załącznika: LICENCJA NA KORZYSTANIE Z UTWORU
