Polemiczny charakter wykorzystania greckiego słownictwa misteryjnego przez tłumaczy Septuaginty
Paweł Adam Lasek
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttp://orcid.org/0000-0002-6498-9132
Abstrakt
Celem artykułu jest analiza występowania słownictwa misteryjnego obecnego w tłumaczeniu Septuaginty. W czasie, kiedy to tłumaczenie powstawało, greckie kulty misteryjne były bardzo popularne. Pewna ich część pozostawała tajemnicą, ale słownictwo, symbolika i część ich ideologii były szeroko znane, także izraelskiej wspólnocie żyjącej w diasporze aleksandryjskiej. Nie jest zatem niczym dziwnym, że w tekście LXX spotykamy słowa związane z kultami misteryjnymi. Tym, co jest zaskakujące i co zachęca do podjęcia badań nad tym zagadnieniem jest to, że w LXX są miejsca, gdzie greckie słowa związane z kultami misteryjnymi tłumaczą słowa hebrajskie w sposób niewłaściwy oraz zmieniają znaczenie i wymowę tłumaczonego tekstu. Z taką sytuacją mamy do czynienia np. w księdze Ozeasza, gdzie spotykamy misteryjne słowa „światło” i „wiedza”, podczas gdy tekst hebrajski przedstawia obrazy rolnicze, oraz w księdze Zachariasza, gdzie hebrajskie słowo „mirt” jest tłumaczone jako „góra”, a słowo „bocian” jako „dudek”. Artykuł podejmuje analizę takiego postępowania tłumaczy LXX oraz motywów ich działania. Możemy tu zaobserwować polemikę z kultami misteryjnymi, prowadzona na dwa sposoby: 1) przez prezentowanie kultów misteryjnych i ich uczestników w złym świetle; 2) przez unikanie możliwych skojarzeń kultu prawdziwego Boga z symboliką misteryjną.
Słowa kluczowe:
Septuaginta, kulty misteryjne, mirt, bocian, dudek, Hi 17,6, Hi 31,5, Oz 4,12, Oz 10,12, Ezd 2,63, Neh 7,65,, Za 1,8, Za 5,9Bibliografia
Abramowiczówna, Z. (red.), Słownik grecko-polski. I. Α-Δ. II. Ε-Κ. III. Λ-Π. IV. Ρ-Ω (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1957–1966).
Altmann, P., Banned Birds. The Birds of Leviticus 11 and Deuteronomy 14 (Archeology and Bible 1; Tübingen: Mohr Siebeck 2019). (Crossref)
Aristophanes, Aves, tł. pol. A. Sandauer: Arystofanes, Komedie wybrane (red. R. Turasiewicz) (Biblioteka Klasyki Polskiej i Obcej; Kraków: Wydawnictwo Literackie 1977).
Banek, K., „Misteryjne kulty”, Religia. Encyklopedia PWN (red. T. Gadacz – B. Milerski) (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 2003) VII, 76–78.
Brzegowy, T., Księga Izajasza. III. Rozdziały 40–66 (Deutero-Izajasz i Trito-Izajasz) (Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament 22/3; Częstochowa: Edycja Świętego Pawła 2019).
Bultmann, R., „γινώσκω κτλ”,, Theological Dictionary of the New Testament (red. G. Friedrich) (Grand Rapids, MI: Eerdmans 1972) I, 689–719.
Burkert, W., Starożytne kulty misteryjne, wyd. 3 (Kraków: Tyniec 2014).
Conzelmann, H., „φῶς κτλ”, Theological Dictionary of the New Testament (red. G. Friedrich) (Grand Rapids, MI: Eerdmans 1972) IX, 310–358.
Doroszewski, F., Orgie słów. Terminologia misteriów w Parafrazie Ewangelii wg św. Jana Nonnosa z Panopolis (Monografie Fundacji na rzecz Nauki Polskiej; Toruń: Wydawnictwo Naukowe UMK 2016).
Driver, S.R. – Gray, G.B., A Critical and Exegetical Commentary on the Book of Job (International Critical Commentary; Edinburgh: Clark 1921).
Drozd, J., „Księga Ozeasza”, Księgi proroków mniejszych: Ozeasza, Joela, Amosa, Abdiasza, Jonasza, Micheasza: wstęp, przekład z oryginału, komentarz (red. S. Łach) (Pismo Święte Starego Testamentu 12/1; Poznań: Pallottinum 1968) 29–117.
Harper, W.R., A Critical and Exegetical Commentary on Amos and Hosea (International Critical Commentary; Edinburgh: Clark 1905).
Harvey, A.E., „The Use of the Mistery Language in the Bible”, The Journal of Teological Studies 31 (1980) 320–336. (Crossref)
Hauck, F., „βέβηλος κτλ”, Theological Dictionary of the New Testament (red. G. Friedrich) (Grand Rapids, MI: Eerdmans 1972) I, 604–605.
Hauck, F., „μιαίνω κτλ”, Theological Dictionary of the New Testament (red. G. Friedrich) (Grand Rapids, MI: Eerdmans 1972) IV, 644–647.
Homa, K., „Misteria eleuzyńskie według Arnobiusza z Sicca. Wersja orficka, homerycka czy afrykańska?”, Littera Antiqua 4 (2012) 113–139.
Homerski, J., „Księga Zachariasza”, Księgi proroków mniejszych: Nahuma, Habakuka, Sofoniasza, Aggeusza, Zachariasza, Malachiasza: wstęp, przekład z oryginału, komentarz (red. S. Łach) (Pismo Święte Starego Testamentu 12/2; Poznań: Pallottinum 1968) 237–459.
Kerényi, K., Eleusis. Archetypowy obraz matki i córki (Kraków: Homini 2014).
Koehler, L. – Baumgartner, W. – Stamm, J.J., Wielki słownik hebrajsko-polski i aramejsko-polski Starego Testamentu. I. Słownik hebrajsko-polski א-ע . II. Słownik hebrajsko-polski פ-ת , słownik aramejsko-polski (Warszawa: Vocatio 2008) (= HALOT)
Kolankiewicz, L., „Eleusis: oczy szeroko zamknięte”, Między teatrem a literaturą (red. A. Juzwenko – J. Miodek) (Wrocław: Towarzystwo Przyjaciół Ossolineum 2004) 31–91.
Laskowski, Ł., „Niektóre aspekty polemiki Septuaginty z kultami misteryjnymi”, Biblical Annals 4 (2014) 331–354.
Lengauer, W., „«Hieroi logoi»: tajne nauki starożytnych Greków?”, Ars Regia 1(1993) 13–34.
Lurker, M., Słownik obrazów i symboli biblijnych (Poznań: Pallottinum 1989).
Mitchell, H.G. – Smith, J.M.P. – Bewer, J.A., A Critical and Exegetical Commentary on Haggai, Zechariah, Malachi and Jonah (International Critical Commentary; Edinburgh: Clark 1912).
Muraoka, T., A Greek-Hebrew/Aramaic Two-way Index to the Septuagint (Louvain – Paris – Walpole, MA: Peeters 2010).
Nowaszczuk, J., „W kręgu religijności antycznej – misteria eleuzyjskie. Od mitu do kultu”, Colloquia Theologica Ottoniana 1 (2014) 177–202.
Packer, J.I. – Tenney, M.C. (red.), Słownik tła Biblii (Warszawa: Vocatio 2007).
Paganini, M.C.D., „Greek and Egyptian Associations in Egypt: Fact or Fiction?”, Hellenism and the Local Communities of the Eastern Mediterranean: 400 BCE-250 CE (red. B. Chrubasik – D. King) (Oxford: Oxford University Press 2017) 131–154.
Rengstorf, K.H., „γελάω κτλ”, Theological Dictionary of the New Testament (red. G. Friedrich) (Grand Rapids, MI: Eerdmans 1972) I, 658–662.
Schneider, S., Rzut oka na dzieje orfiki w starożytności i w nowszych czasach (Kraków: Akademia Umiejętności 1904).
Sfameni Gasparro, G., Misteri e teologie: per la storia dei culti mistici e misterici nel mondo antico (Cosenza: Giordano 2009).
de Sousa, E., „O mirto em Eleusis”, Humanitas 3 (1950–1951) 293–299.
Strzałkowska, B., „Księga Ozeasza w Septuagincie”, Collectanea Theologica 86 (2016) 77–102. (Crossref)
Świderkówna, A., Bogowie zeszli z Olimpu. Bóstwo i mit w greckiej literaturze świata hellenistycznego (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 1991).
Świercz, P., Jedność wielości. Świat, człowiek, państwo w refleksji nurtu orficko-pitagorejskiego (Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego 2008).
Tronina, A., Księga Hioba (Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament 15; Częstochowa: Święty Paweł 2013).
Trzcionkowski, L., „Orfizm”, Religia. Encyklopedia PWN (red. T. Gadacz – B. Milerski) (Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe 2003) VII, 437–439.
Trzcionkowski, L., „Z archeologii symbolu: «Symbola» orfików”, Pamiętnik Literacki 106/4 (2015) 113–131. (Crossref)
Trzcionkowski, L. – Wójtowicz, H., „Misteria”, Encyklopedia katolicka (red. E. Ziemann et al.) (Lublin: Towarzystwo Naukowe KUL 2008) XII, 1262–1264.
Wojciechowski, M., Wpływy greckie w Biblii (Kraków: WAM 2012).
Zarewicz, D., „O treści tabliczek i misteriów orfickich”, Humanistyka i Przyrodoznawstwo 16 (2010) 145–166. (Crossref)
Zarewicz, D., „Muzaios, Orfeusz, wyrocznie, misteria w Eleusis – wybrane aspekty”, Humanistyka i Przyrodoznawstwo 19 (2013) 375–385. (Crossref)
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
Ks. Paweł Lasek, prezbiter diecezji sandomierskiej; absolwent Katolickiego Uniwersytetu Lubelskigo Jana Pawła II i rzymskiego Biblicum, doktor teologii biblijnej (KUL, 2010); członek Stowarzyszenia Biblistów Polskich; wykłada w Wyższym Seminarium Duchownym w Sandomierzu; główny obszar zainteresowań to Listy Nowego Testamentu oraz historyczne i kulturowe tło wydarzeń biblijnych.
http://orcid.org/0000-0002-6498-9132
Licencja
Autor/Autorzy udziela/ją Licencjobiorcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji, zgodnie z postanowieniami załącznika: LICENCJA NA KORZYSTANIE Z UTWORU
