Bóg Izraela – wojownik czy miłośnik pokoju?
Grzegorz Szamocki
Uniwersytet Gdański, Wydział Historyczny , PolskaAbstrakt
Literackie ujęcie teologicznej refleksji nad dawnymi dziejami świata i Izraela, zaprezentowane w starotestamentowej historiografii, przedstawia obraz Boga opierając się często na wyobrażeniach i określeniach znanych potencjalnym adresatom biblijnych wypowiedzi. Dla dzisiejszego czytelnika Biblii niektóre z nich mogą być jednak trudne do zrozumienia i wzajemnego uzgodnienia. Niniejszy artykuł próbuje rozwiązać problem pogodzenia obrazu Boga JHWH jako wojownika z Jego przedstawieniem jako miłośnika i dawcy pokoju. Analizy zostały przeprowadzone zasadniczo w dwóch etapach, z których pierwszy skupia się na interpretacji określenia „JHWH wojownik”, a drugi na zrozumieniu wyrażenia „JHWH pokój”. Ich rezultatem jest konkluzja, że ów obraz „JHWH wojownika” jest literackim środkiem w teologicznym przesłaniu o obecności Boga JHWH w życiu człowieka, Jego wszechmocy i wierności. Jako taki jest on jednak podporządkowany koncepcji Boga miłującego pokój i pragnącego obdarzać tym pokojem swój lud.
Słowa kluczowe:
JHWH wojownik, święta wojna, wojna JHWH, pokój, historiografia biblijna, Biblia HebrajskaBibliografia
Albright W.F., Yahweh and the Gods of Canaan. A Historical Analysis of Two Contrasting Faiths (School of Oriental and African Studies: Jordan Lectures in Comparative Rreligion 7; London: Athlone Press 1968).
Auld A.G., Joshua, Judges, and Ruth (The Daily Study Bible Series. Old Testament; Philadelphia, PA: The Westminster Press 1984).
Ausloos H., „Exod 23,20-33 and the ‘War of YHWH”, Biblica 80 (1999) 555-563.
Bluedorn W., Yahweh versus Baalism: A Theological Reading of the Gideon–Abimelech Narrative (Journal for the Study of the Old Testament. Supplement Series 329; Sheffield: Sheffield Academic 2001).
Boda M.J., „Judges”, Numbers-Ruth (red. T. Longman III – D.E. Garland) (The Expositor’s Bible Commentary. Revised Edition; Grand Rapids, MI: Zondervan, 2012) 1045-1288.
Bovati P., Il Libro del Deuteronomio (1-11) (Roma: Città Nuova 1994).
Budd P.J., Numbers (Word Biblical Commentary 5; Grand Rapids, MI: Zondervan 1984).
Butler T.C., Joshua (Word Biblical Commentary 7; Dallas, TX: Word Books Publisher 1983).
Butler T.C., Judges (Word Biblical Commentary 8; Neshville, TN: Thomas Nelson 2009).
Childs B.S., The Book of Exodus. A Critical, Theological Commentary (The Old Testament Library; Louisville, KY: The Westminster Press 1974).
Craigie P.C., „Yahweh Is a Man of War”, Scottish Journal of Theology 22 (1969) 183-188. (Crossref)
Cross F.M., Canaanite Myth and Hebrew Epic. Essays in the History of the Religion of Israel (Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press 1973 [repr. 1980]). (Crossref)
Dahmen U., Leviten und Priester im Deuteronomium. Literarkritische und redaktionsgeschichtliche Studien (Bonner Biblische Beiträge 110; Bodenheim: Philo 1996).
Davies E.W., Numbers (The New Century Bible Commentary; London: Marshall Pickering 1995).
Durham J.I., Exodus (Word Biblical Commentary 3; Grand Rapids, Michigan: Zondervan 1987).
Enns P., The NIV Application Commentary: Exodus (Grand Rapids, Michigan: Zondervan 2000).
Fabry H.-J., „Mythos ‘Schilfmeer’”, Mythos im Alten Testament und seiner Umwelt (Fs. H.-P. Müller; red. A. Lange – H. Lichtenberger – D. Römheld) (Beihefte zur Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft 278; Berlin: de Gruyter 1999) 88-106.
Freedman D.N., „Strophe and Meter in Exodus 15”, A Light unto My Path. Old Testament Studies in Honor of Jacob M. Myers (red. H.N. Bream i in.) (Gettysburg Theological Studies 4; Philadelphia, Pennsylvania: Temple University Press 1974) 163-203.
Gerleman G., „~lv šlm genug haben”, Theologisches Handwörterbuch zum Alten Testament (red. E. Jenni – C. Westermann) (Gütersloh: Kaiser 41993) II, 919-935.
Ginsberg H.L. (tł.), „Ugaritic Myths, Epics, and Legends”, Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament (red. J.B. Pritchard) (Princeton: Princeton University Press, New Jersey 31969) 129-142.
Grayson A.K. (tł.), „Akkadian Myths and Epics”, Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament (red. J.B. Pritchard) (Princeton: Princeton University Press, New Jersey 31969) 501-503.
Grisanti M.A., „Deuteronomy”, Numbers-Ruth (red. T. Longman III – D.E. Garland) (The Expositor’s Bible Commentary Revised Edition 2; Grand Rapids: Zondervan 2012) 457-814.
Hanson P.D., „War and Peace in the Hebrew Bible”, Interpretation 38 (1984) 341-362. (Crossref)
Hemelsoet B., „Friede”, Bibel-Lexikon (red. H. Haag) (Einsiedeln: Benzinger Verlag 21968) 495-497.
Hiebert T., „Warrior, Divine”, The Anchor Bible Dictionary (red. D.N. Freedman) (New York, NY: Doubleday 1992) VI, 876-880. (Crossref)
Houtman C., Exodus, Vol. 2: Chapters 7:14-19:25 (Historical Commentary on the Old Testament; Kampen: Kok 1996).
Jones G.H., „‘Holy War’ or ‘Yahweh War’”, Vetus Testamentum 25/3 (1975) 642-658. (Crossref)
Kaiser Jr W.C., „Exodus”, Genesis-Leviticus (red. T. Longman III – D.E. Garland) (The Expositor’s Bible Commentary Revised Edition 1; Grand Rapids, Michigan: Zondervan 2008) 334-562.
Kang S.M., Divine War in the Old Testament and in the Ancient Near East (Beihefte zur Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft 177; Berlin – New York: W. de Gruyter 1989). (Crossref)
Koehler L. – Baumgartner W., Hebräisches und Aramäisches Lexikon zum Alten Testament (Leiden: Brill 31995) I.
Lemański J., Księga Wyjścia. Wstęp, przekład z oryginału, komentarz (Nowy Komentarz Biblijny. Stary Testament 2; Częstochowa: Edycja Świętego Pawła 2009).
Léon-Dufour X., „Pokój”, Słownik teologii biblijnej (red. X. Léon-Dufour) (Poznań – Warszawa: Pallottinum 1982) 700-705.
Levine B.A., Leviticus (The JPS Torah Commentary; Philadelphia, PA: Jewish Publication Society, 1989).
Lohfink N., „~r,xe, ḥerœm”, Theologisches Wörterbuch zum Alten Testament (red. G.J. Botterweck – H. Ringgren – H-J. Fabry) (Stuttgart: Kohlhammer 1978) III, 198-211.
Longman T. III, „Divine Warrior”, New International Dictionary of Old Testament Theology & Exegesis (red. W.A. VanGemeren) (Grand Rapids, MI: Zondervan 1997) IV, 544-548.
Nel P.J., „~lev' (šālēm I)”, New International Dictionary of Old Testament Theology & Exegesis (red. W.A. VanGemeren) (Grand Rapids, MI: Zondervan 1997) II, 130-135.
Niditch S., Judges: A Commentary (Old Testament Library; Louisville, KY: Westminster John Knox 2008).
Oppenheim A.L. (tł.), „Babylonian and Assyrian Historical Texts”, Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament (red. J.B. Pritchard) (Princeton, NJ: Princeton University Press 31969) 265-317.
Pikor W., „Święta wojna w Biblii: ludzka ideologia czy Boża wola?”, Studia Bobolanum 2 (2005) 21-44.
Rad G. von, Der heilige Krieg im alten Israel (Göttingen: Vandenhoeck & Ruprecht 41965).
Sarna N.M., Exodus (The JPS Torah Commentary 2; Philadelphia, PA: The Jewish Publication Society 1991).
Scharbert J., Genesis 12-50 (Die Neue Echter Bibel. Altes Testament 16; Würzburg: Echter 1986).
Scharbert J., Numeri (Die Neue Echter Bibel. Altes Testament 27; Würzburg: Echter 1992).
Scullion J.J., Genesis. A Commentary for Students, Teachers, and Preachers (Old Testament Studies 6; Collegeville, MN: The Liturgical Press 1992).
Smend R., Yahweh War and Tribal Confederation: Reflections upon Israel’s Earliest History (Nashville, TN: Abingdon Press 1970).
Speiser E.A. (tł.), „Akkadian Myths and Epics”, Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament (red. J.B. Pritchard) (Princeton, NJ: Princeton University Press 31969) 60-72.
Szamocki G., „Aktywność Boga przed stworzeniem? Kolejna próba interpretacji Rdz 1,1-2”, Collectanea Theologica 73/4 (2003) 31-52.
Szamocki G., „Symbolika ołtarza w Joz 22,9-34”, Studia Gdańskie 37 (2015) 19-35.
Szamocki G., „Tora i Prorocy Wcześniejsi, czyli ‘wielkie dzieło historyczne’ Starego Testamentu”, Studia Gdańskie 25 (2009) 51-76.
Szamocki G., „Tożsamość biblijnego Izraela a postawy tolerancyjne w świetle Starego Testamentu”, Studia Gdańskie 29 (2011) 63-77.
Szamocki G., Przejście Izraelitów przez Jordan (Joz 3,1-5,1). Historiografia, teologia, pareneza (Gdańsk: Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego 2011).
Trimm Ch., „YHWH fights for them!” The Divine Warrior in the Exodus Narrative (Gorgias dissertations. Gorgias Biblical Studies 58; Piscataway, NJ: Gorgias Press 2014). (Crossref)
Tronina A., „Jahwe – wojownik czy Bóg pokoju?”, Ethos 18/3-4 (2015) 193-201.
Van Seters J., „Joshua's Campaign of Canaan and Near eastern Historiography”, Scandinavian Journal of the Old Testament 2 (1990) 1-12. (Crossref)
Van Seters J., The Life of Moses: The Yahwist as Historian in Exodus-Numbers (Contributions to Biblical Exegesis and Theology 10; Kampen: Kok Pharos 1994).
Vermeylen J., „’Sacral War’ and ‘Divine Warrior’ in Ancient Israel. Its Reception and the Present State of the Question”, Deuterocanonical and Cognate Literature Yearbook (2010) 1-34. (Crossref)
Weippert M., „‘Heiliger Krieg’ in Israel und Assyrien”, Zeitschrift für die alttestamentliche Wissenschaft 84 (1972) 460-493. (Crossref)
Wilson J.A. (tł.), „Egyptian Historical Texts”, Ancient Near Eastern Texts Relating to the Old Testament (red. J.B. Pritchard) (Princeton, NJ: Princeton University Press 31969) 227-264.
Wright Ch.J.H., „Leviticus”, New Bible Commentary: 21st Century Edition (red. D.A Carson et al.) (Downers Grove, IL: InterVarsity 1994) 120-156.
Younger K.L., Ancient Conquest Accounts. A Study in Ancient Near Eastern and Biblical History Writing (Journal for the Study of the Old Testament. Supplement Series 98; Sheffield: JSOT Press 1990).
Zenger E., „Tradition und Interpretation in Exodus XV 1-21”, Congress Volume – Vienna 1980 (red. J.A. Emerton) (Supplements to Vetus Testamentum 23; Leiden: Brill 1981) 425-483.
Uniwersytet Gdański, Wydział Historyczny
Ks. Grzegorz Szamocki, dr hab. nauk teologicznych w zakresie teologii biblijnej, lic. nauk
biblijnych, profesor w Instytucie Historii Wydziału Historycznego w Uniwersytecie Gdańskim, rektor Gdańskiego Seminarium Duchownego; ul. Bpa Edmunda Nowickiego 3, 80-330 Gdańsk; g.szamocki@ug.edu.pl.
Licencja
Autor/Autorzy udziela/ją Licencjobiorcy niewyłącznej i nieodpłatnej licencji, zgodnie z postanowieniami załącznika: LICENCJA NA KORZYSTANIE Z UTWORU
