Aksjologiczne problemy związane z najnowszą literaturą polską. Casus prozy Jakuba Żulczyka
Dorota Kulczycka
Abstrakt
Autorka artykułu stawia śmiałą tezę, że współczesna literatura polska w wielu przypadkach (a na pewno w przypadku omawianej tu prozy i scenariuszy pisanych przez Jakuba Żulczyka) nie diagnozuje jedynie sytuacji obyczajowej, ale również stwarza pewne wzorce zachowania. Używając pojęcia „przemocy symbolicznej” (ukonstytuowanego przez Pierre’a-Félixa Bourdieu), twierdzi, że takie pisarstwo generuje również patologiczne i szkodliwe społecznie zachowania. Szczególnie niebezpiecznym moralnie zjawiskiem jest narastająca w literaturze wulgaryzacja języka. Jest to w istocie błędne koło: społeczeństwo podpowiada pewne wulgarne środki wyrazu; pisarz, nagminnie je stosując, daje przyzwolenie by właśnie tak, a nie inaczej wysławiać się i postępować. Uczenie się niewłaściwych zachowań zachodzi dzięki procesom, które psychologia nazywa torowaniem (ang. priming), modelowaniem i budowaniem skryptów (ang. scripts). Opisywane w artykule zjawiska, chociaż dotyczą przede wszystkim prozy polskiej, mają charakter uniwersalny. Zainteresowanie czytelnika z zagranicy mogą wzbudzić zwłaszcza psychologiczne konsekwencje odbioru literatury popularnej przejawiającej wymienione przez autorkę tendencje.
Słowa kluczowe:
proza polska, aksjologia, recepcja dzieła literackiego, modelowanie, torowanie umysłu, skryptyBibliografia
„Gazeta Międzyszkolna”, 8 sierpnia 2016, http://www.gazetamiedzyszkolna.pl/2016/08/08/czytelnictwo-az-86-mlodych-ludzi-czyta-ksiazki/, [dostęp: 2018-04-05].
„Newsweek Polska”, 21 kwietnia 2017. Zob.: http://www.newsweek.pl/styl-zycia/raport-czytelnictwa-w-polsce-ile-ksiazek-czytaja-polacy-,artykuly,409201,1.html, [dostęp: 2018-04-05].
Belcer A., Promowanie czytelnictwa i bibliotek z pomysłem: przegląd wybranych akcji czytel-niczych, „Podkarpackie Studia Biblioteczne”, Nr 4 (2015), http://psb.ur.edu.pl/sites/default/files/pdf/promowanie_czytelnictwa_i_bibliotek_z_pomyslem.pdf, [dostęp: 2018-06-21].
Biblia Wujka – Pismo święte Starego i Nowego Testamentu, w przekładzie polskim W.O. Ja-kuba Wujka S.J., tekst poprawili oraz wstępami i krótkim komentarzem opatrzyli: ks. S. Styś S.J., ks. W. Lohn S.J., Kraków 1962.
Bronk A. SVD, Krajobraz postmodernistyczny, „Ethos” Rok 9, 1996 nr 1-2 (33-34), s. 79-100.
Chrońmy dzieci i młodzież przed pornografią, http://www.citizengo.org/pl/157711-do-ministra-cyfryzacji-szanowny-panie-ministrze-w-obliczu-ogolnej-dostepnosci-internetu-bez, [dostęp: 2018-03-10].
Dzięki odstawieniu używek odzyskałem pracę (https://www.youtube.com/watch?v=YRLbV947O7s - dostęp: 2018-05-11).
Farnicka M., Liberska H., Niewiedział D., Psychologia agresji, wybrane problemy, Warszawa 2016.
Farnicka M., Przemiany realizacji zadań rozwojowych. Ewolucja czy rewolucja?, Zielona Góra 2011.
Godlewska P., Świecki seksuolog: pornografia może doprowadzić do końca Kościoła!, [wy-wiad z Bogdanem Stelmachem], aktualizacja 18.12.2017, [dostęp: 2018-06-20].
Gołaszewska M., Kim jest artysta?, Warszawa 1986.
Gołaszewska M., Estetyka i antyestetyka, Warszawa 1984.
Gołaszewska M., Kryzys estetyki?, Kraków 1983.
Grzegorczyk A., Anioł po katastrofie, Warszawa 1995.
Horubała A., Cienka zupka Gretkowskiej, „Do Rzeczy. Tygodnik Lisickiego”, nr 35/237, 28 sierpnia – 3 września 2017, s. 40-42.
Horubała A., Żulczyk rządzi!, „Do Rzeczy. Tygodnik Lisickiego”, nr 19/221, 8-14 maja 2017, s. 42-44 – recenzja książki, Wzgórze psów.
http://bibliotekachojnice.pl/hasla-promujace-czytanie-ksiazek/; https://zsgsiedlec.wordpress.com/2016/05/03/nagrodzone-hasla-reklamujace-biblioteke-i-czytanie/; [dostęp: 2018-06-21].
Jazownik L., Wyzwolić moc lektury. Aksjologiczno-dydaktyczny sens dzieła literackiego, Zie-lona Góra 2004.
Kahneman D., Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym, tł. P. Szymczak, Poznań 2002.
Kobieta śmierdząca człowiekiem, [z Jakubem Żulczykiem] rozmawiały A. Drotkiewicz i A. Dziewit-Meller, „Wysokie Obcasy”, 30 listopada 2008, http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/1,96856,5992077,Kobieta_smierdzaca_czlowiekiem.html, [dostęp: 2018-05-06].
Koch S., Psychologia wobec przejawiających się koncepcji jednolitej wiedzy, tłum. R. Sta-chowski, w: Behawioryzm i fenomenologia, red. T.W. Wann, (różni tłumacze), Kraków 2002, s. 11-62.
Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, wydanie jedenaste, Wie-dza Powszechna, Warszawa 1980.
Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojęzycznych, wydanie jedenaste, War-szawa 1980.
Koszewska A., Koncepcja antropologiczna zawarta w rozprawie Osoba i czyn Karola Wojtyły jako podstawa refleksji o twórczości artystycznej, w: Kultura nie tylko literacka. W kręgu myśli Karola Wojtyły –Jana Pawła II, część 2, „Scripta Humana” t. 10, redakcja naukowa D. Kulczycka i A. Seul, Zielona 2018.
Krahé B., Agresja, przekł. J. Suchecki, Gdańsk 2005.
Lorenz K., Odwrotna strona zwierciadła. Próba historii naturalnej ludzkiego poznania, tłum. K. Wolicki, seria Biblioteka Myśli Współczesnej, http://www.objawienia.pl/sub/lorenz/lorenz0.html, [dostęp: 2018-04-18].
Lyotard J.-F., Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy, przeł. M. Kowalska i J. Mi-gasiński, Warszawa 1997.
Mądrzycki T., Psychologiczne prawidłowości kształtowania się postaw, Warszawa 1977.
Mead G. H., Umysł, osobowość i społeczeństwo, przeł. Z. Wolińska, wstępem opatrzyła A. Kłoskowska, Warszawa 1975.
Niwińska A., Ocalić od porno, „Do Rzeczy. Tygodnik Lisickiego”, nr 2/255, z 8-14 stycznia 2018 r., s. 36-37. Bogdan Stelmach, seksuolog: Pornografia powoduje przewlekłą chorobę mózgu, 10 lutego 2017, http://telewizjarepublika.pl/bogdan-stelmach-seksuolog-pornografia-powoduje-przewlekla-chorobe-mozgu,44417.html, [dostęp: 2018-06-20].
O wartościowaniu w badaniach literackich, pod red. S. Sawickiego, W. Panasa, Lublin 1986.
Sawicki S., Chrześcijańskie wartości poezji Norwida, Lublin 1986.
Sawicki S., Wartość - sacrum - Norwid, Lublin 1994.
Shattuck R., Wiedza zakazana. Od Prometeusza do pornografii, przekład M. Borowska, Kra-ków 1999.
Skinner B. F., Poza wolnością i godnością, przeł. W. Szelenberger, przedmową opatrzył J. Szacki, Warszawa 1978.
Skinner B. F., Pół wieku behawioryzmu, tłumaczenie Jerzy Siuta, w: Behawioryzm i fenome-nologia…, s. 99-135.
Słowacki J., Beniowski, oprac. A. Kowalczykowa, BN seria I nr 13/14, Wrocław 1996.
Stróżewski W., W kręgu wartości, Kraków 1992.
Szahaj A., Co to jest postmodernizm?, „Ethos” Rok 9, 1996 nr 1-2 (33-34), s. 63-78.
Tavris C., Wade C., Psychologia. Podejścia oraz koncepcje, przekł. J. Gilewicz, Warszawa 1999.
Taylor Ch., Etyka autentyczności, przekład A. Pawelec, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków 1996.
Wóycicki K., Rozbiór literacki w szkole. Podręcznik dla nauczycieli, Warszawa 1921.
Wysocki G., Nie jestem polskim Kingiem ani Tarantino. Jak to w ogóle brzmi?, [wywiad z Jakubem Żulczykiem], 10 listopada 2017, https://magazyn.wp.pl/artykul/jakub-zulczyk-nie-jestem-polskim-kingiem-ani-tarantino-jak-to-w-ogole-brzmi, [dostęp: 2018-03-12].
Żulczyk J., Instytut, Kraków 2010.
Żulczyk J., Radio Armageddon, Warszawa 2015.
Żulczyk J., Ślepnąc od świateł, Warszawa 2015.
Żulczyk J., Wzgórze psów, Warszawa 2017. Żulczyk J., Zmorojewo. Powieść fantastyczno-przygodowa, Warszawa 2011.
Żulczyk J., Zrób mi jakąś krzywdę, Warszawa 2018.
Licencja
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Od numeru 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
Teksty opublikowane w numerach od 3/2018 do 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych CC BY-NC-ND 4.0.
Z utworów opublikowanych w niniejszym czasopiśmie przed nr 3/2018 można korzystać w ramach dozwolonego użytku zgodnie z art. 23-35 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
