Wpływ alternatywnych sposobów rozwiązywania sporów na efektywność ochrony prawnej
Renata Świrgoń - Skok
Aneta Arkuszewska
Abstrakt
Zasada efektywności, chociaż nie została wyraźnie wyartykułowana w traktatach, pełni istotną funkcję w systemie unijnej ochrony prawnej. Oczywiście problem efektywności prawa może być rozpatrywany już na etapie jego stanowienia, ale przedmiotem niniejszego opracowania są elementy związane z efektywną ochroną praw podmiotowych. Sprawy z zakresu prawa prywatnego mogą być załatwiane nie tylko przez państwowe organy sądowe, lecz także przez powołane do tego wolą stron sądy polubowne. Jest to możliwe dzięki fundamentalnej dla prawa prywatnego zasadzie autonomii woli, która na gruncie postępowania cywilnego wraża się m.in. poprzez umożliwienie stronom dokonania wyboru, czy zwrócą się o udzielenie ochrony do sądu państwowego, czy skorzystają z innej drogi dochodzenia roszczenia. Sąd arbitrażowy powinien pełnić zatem nie tylko funkcję organu rozstrzygającego spory w trybie orzeczniczym, ale co istotniejsze powinien rozwiązywać te spory przy udziale stron tak, aby możliwe było ich pojednanie lub co najmniej zapobieganie dalszej antagonizacji. Stąd też tak istotne jest zadbanie o sprawność i efektywność postępowań toczących się przed sądem polubownym, i spojrzenie na te kwestie w szerszym aspekcie postępowania cywilnego. Wynika to przede wszystkim z faktu, że chociaż sądownictwo polubowne nie jest częścią składową sądownictwa państwowego, to jednak działając zamiast sądów państwowych i udzielając ochrony prawnej, jako takie realizują zadania, które należą do państwa, zatem państwo sankcjonuje działalność sądów polubownych. Tym samym wiele problemów odnoszących się do przebiegu postępowania przed sądem powszechnym można odnaleźć również w toku postępowania arbitrażowego, choć dzięki mniejszemu formalizmowi to ostatnie z pewnością dysponuje większym zakresem środków, pozwalających na uniknięcie niesprawności i nieefektywności prowadzonych czynności. Oczywiści trudno jest jednoznaczne stwierdzić, czy postępowanie polubowne jest efektywne, decyduje o tym bowiem wiele indywidualnych czynników, jak np. skład sądu polubownego oraz charakter konkretnej sprawy. Ważnym elementem jest przygotowanie sądu polubownego do rozpoznawania spraw o charakterze cywilnym. Z jednej strony ważne jest sporządzenie i stosowanie jak najlepszych procedur (zapewniające szybkość i rzetelność postępowania) rozpoznawania tych spraw w toku postępowania arbitrażowego. Braki w tym względzie, mimo najwyższego stopnia profesjonalizmu zawodowego arbitrów, nie pozwolą na efektywną ochronę prawną strony, która się o nią ubiega przed sądem polubownym. Z drugiej strony istotne jest właściwe podejście składu orzekającego do badanej sprawy, dążenie do jej ugodowego załatwienia, przy czym działanie z należytą starannością. Tak było już w prawie rzymskim, ponieważ rzymska myśl prawna twórczo zaadaptowana do potrzeb kolejnych pokoleń, znajduje swoje zastosowania również wobec wyzwań współczesnego procesu cywilnego. W tym także w odniesieniu do kwestii związanych z potrzebą zapewnienia realizacji prawa dostępu do sądu i prawa do efektywnego procesu cywilnego.
Słowa kluczowe:
alternatywne sposoby rozwiązywania sporów, arbitraż, zapis na sąd polubowny, compromissum, efektywna ochrona prawnaBibliografia
1. Korzan K, Arbitraż i postępowanie arbitrażowe, Warszawa 1980,
2. Bełdowski J., Sześciło S., Stan wymiaru sprawiedliwości w Polsce w świetle międzynarodowych badań porównawczych, http://www.monitorprawniczy.pl/index.php?mod=m_artykuly&cid=53&id=2613, 12.12.2010
3. Błaszczak Ł., Ludwik M., Sądownictwo polubowne (arbitraż), Warszawa 2007,
4. Broniewicz W., Postępowanie cywilne w zarysie, Warszawa 2008,
5. Budniak – Rogala A., Charakter prawny zapisu na sąd polubowny w postępowaniu cywilnym, Wrocław 2015,
6. Dalka S., Sądownictwo polubowne w PRL, Warszawa 1987,
7. Efektywność a sprawiedliwość, red. J. Wilkin, Warszawa 1997,
8. Ereciński T., K. Weitz, Efektywność ochrony prawnej udzielanej przez sądy w Polsce, "Przegląd Sądowy" 2005, nr 10,
9. Ereciński T., Weitz K., Sąd arbitrażowy, Warszawa 2008,
10. Flaga - Gieruszyńska K., Problem sprawności i efektywności postępowania arbitrażowego, "Kwartalnik ADR", 2011, nr 4(16),
11. Góra – Błaszczykowska A., Zasada równości stron w procesie cywilnym, Warszawa 2008, s. 51 i n.; J. Bodio, W. Graliński, Znaczenie zasady równouprawnienia stron w procesie cywilnym, "Studia Iuridica Lublinensia" 2016, t.. XXV, 1,
12. Heumann H., Seckel E., Handlexicion zu den Quellen des römischen Rechts, Graz 1958,
13. Jakubecki A., Naczelne zasady postępowania cywilnego w świetle nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego, Czterdziestolecie kodeksu postępowania cywilnego. Zjazd katedr postępowania cywilnego w Zakopanem (7-9.10.2005r.), Kraków 2006,
14. Kąkolecki A., Praktyki arbitrażu, Księga pamiątkowa 60-lecia Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie, red. J. Okolski, Warszawa 2010,
15. Kierczyński Z., Czy przedsiębiorcy powinni korzystać z sądownictwa polubownego?, Mediacja i arbitraż jako sposoby polubownego rozstrzygania sporów, red. D. Czura-Kalinowska, Poznań 2009,
16. Morek R., Mediacja i arbitraż. Art. 183 1 – 183 15, 1154 – 1217 KPC. Komentarz, Warszawa 2006 ,
17. Morek R., Wyrok sądu polubownego wydany na podstawie ugody stron. Zarys problematyki, Wokół problematyki orzeczeń, red. Ł. Błaszczak, Toruń 2007,
18. Mól A., Pojęcie i znaczenie alternatywnych metod rozstrzygania sporów (ADR), "Przegląd Prawa Handlowego" 2001, nr 12,
19. Nevai L., Efektywność a demokratyzm socjalistycznego procesu cywilnego, "Państwo i Prawo" 1973, nr 7,
20. Nowy słownik języka polskiego, red. E. Sobol, Warszawa 2003,
21. Rajski J., Nowe wyzwania wobec sądów arbitrażowych, "Przegląd Prawa Handlowego" 2001, nr 1,
22. Rajski J., Regulamin ADR Międzynarodowej Izby Handlowej z 2001 roku, "Przegląd Prawa Handlowego" 2001, nr 11,
23. Sawczuk M., O efektywności socjalistycznego postępowania cywilnego, "Studia Cywilistyczne" 1975, t. XXV–XXVI,
24. Skoczylas J. J., Charakter prawny zapisu na sąd polubowny a autonomia regulacji prawnej arbitrażu (po nowelizacji z 2005 roku), Księga pamiątkowa 60-lecia Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie, red. J. Okolski, A. Całus, M. Pazdan, S. Sołtysiński, E. Wardyński, S. Włodyka, Warszawa 2010,
25. Sobolewski P., Mediacja w sprawach cywilnych, "Przegląd Prawa Handlowego" 2006, nr 2,
26. Sondel J., Szczególne rodzaje depozytu w prawie rzymskim, Kraków 1967,
27. Stelmach B., Brożek B., Dziesięć wykładów o ekonomii prawa, Kraków 2007,
28. Strumiłło T., Zasady postępowania arbitrażowego, ''Kwartalnik ADR" 2009, nr 3,
29. Tomaszewski M., Skuteczność ochrony prawnej przed sądami polubownym. Doświadczenia polskie, "Przegląd Sądowy" 2006, nr 1,
30. Tomaszewski M., Umowa o arbitraż, System Prawa Handlowego. Arbitraż handlowy. red. S. Włodyka, A. Szumański, t. 8, Warszawa 2010,
31. Wach A., Alternatywne formy rozwiązywania sporów sportowych, Warszawa 2005,
32. Wardyński T., Kilka uwag o istocie arbitrażu, Księga pamiątkowa 60-lecia Sądu Arbitrażowego przy Krajowej Izbie Gospodarczej w Warszawie, red. J. Okolski, Warszawa 2010,
33. Weitz K., Sądownictwo polubowne a sądownictwo państwowe, "Przegląd Sądowy" 2007, nr 3,
34. Wengerek E., Zasada równości stron w procesie cywilnym, "Państwo i Prawo" 1955, z. 11,
35. Wojciechowski B., Rozpoznanie sprawy w rozsądnym terminie. Uwagi na tle tworzenia europejskiego kodeksu postępowania cywilnego i orzecznictwa Europejskiego Trybunału Praw Człowieka, Teoretycznoprawne problemy integracji europejskiej, red. L. Leszczyński, Lublin 2004,
36. Zedler F., Zapis na sąd polubowny, Umowy w obrocie gospodarczym, red. A. Koch, J. Napierała, Warszawa 2006,
37. Żołnierczuk M., Rzymskie sądownictwo polubowne (okres przedklasyczny i klasyczny), Lublin 1978, ,
Orzecznictwo:
1. Orzeczenie 222/84 Marguerite Johnston υ. Chief Constable of the Royal Ulster Constabulary [1986] ECR 1651, pkt 14
2. Orzeczenie 222/84 Marguerite Johnston υ. Chief Constable of the Royal Ulster Constabulary [1986] ECR 1651, pkt 14
Akty prawne:
1. Ustawa z dnia 17.11.1964r., - Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz. U. z 2016, poz. 1822 ze zm.).
2. Ustawa z dnia 23.09.2016r. o pozasądowym rozwiązywaniu sporów konsumenckich (Dz. U. z 2016r., poz. 1823)
Licencja
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Teksty opublikowane w tomach 3/2018 - 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Od tomu 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
