Księdza Profesora Jana Szymczyka narracja socjologiczna o wartościach
Abstrakt
..
Ksiądz Jan Szymczyk prowadził swoje badania nad życiem społecznym z perspektywy socjologiczno-aksjologicznej. Idąc tropem jego rozważań, spróbujemy od strony teoretycznej zaprezentować jego socjologiczne rozumienie wartości, przedstawić teoretyczne aspekty modelu badawczego orientacji wartościujących oraz w skrócie zarysować koncepcję transformacji wartości w społeczeństwie polskim. Wartości rozumie się jako duchowe, moralne przekonania podstawowe, kierujące postawami i wzorami zachowań jednostek. Jeżeli zmieniają się wartości, zmieniają się również zależne od nich postawy i wzory zachowań. Wartości mają charakter bardziej ogólnych i trwałych orientacji, określających perspektywy życia codziennego, jego sens i znaczenie, a także wyznaczają pośrednio normy określające konkretne działania. Wartości pojmowane jako cele działań funkcjonują w świadomości jednostek, są uruchamiane i aktualizowane w określonych kontekstach i sytuacjach, kiedy pojawiają się odpowiednie racje, motywacje czy wyzwania. Odgrywają one szczególną rolę w systemie przekonań każdej osoby. Coś jest wartością dla kogoś albo coś ma wartość dla kogoś. Ostatecznie wartość jest wynikiem relacji doznającego i aktywnego podmiotu wobec pewnych przedmiotów świata zewnętrznego.
Perspektywa aksjologiczna, którą przyjmuje ks. Jan Szymczyk, stanowi jedno z najbardziej istotnych pojęć badawczych, umożliwiających oglądy i konstruowanie obrazów konkretnych podmiotów i fenomenów życia społecznego. Zastosowanie (aplikacja) tej perspektywy sprawia, że badania socjologiczne prowadzone z punktu widzenia wartości (ich deklarowanie, a zwłaszcza uznawanie i internalizowanie), dostarczają wielu cennych informacji na temat jakości i kondycji różnych form i struktur życia publicznego. Akceptowany zbiór czy układ wartości niejednokrotnie przekłada się na afirmowany styl życia, mentalność oraz określoną tożsamość społeczną i strategię działań jednostek i różnych aktorów społecznych. Często zamierzeniem badacza nie jest bezpośrednia charakterystyka wartości jako wartości, ale raczej odkrywanie ich w sposobach myślenia o polityce, gospodarce, życiu publicznym, w kulturze, czyli przy okazji omawiania zasadniczych kwestii, stanowiących przedmiot teoretycznych analiz i badań socjologicznych.
Perspektywa psychospołeczna czy relacjonistyczna, którą przyjmuje w swoich badaniach socjologicznych nad wartościami Jan Szymczyk, pozwala mu na relatywnie zintegrowany ogląd zróżnicowanych postaw, jakie podmioty (jednostki) zajmują wobec wartości. Wartości mogą być ujmowane jako istniejące w przedmiotach materialnych i niematerialnych (rozumienie przedmiotowe). Po drugie, utożsamia się je z działaniami, czyli związane są z samą relacją, jaka dokonuje się pomiędzy podmiotem a przedmiotem (rozumienie „pośrednie”). Po trzecie, kategorie aksjologiczne sytuują się w doświadczeniu człowieka (rozumienie podmiotowe).
Słowa kluczowe:
wartości, taksonomia wartości, model badawczy orientacji wartościujących, wartości uznawane przez młodzieżBibliografia
Baniak J., Kondycja współczesnej rodziny polskiej – jaka ona jest naprawdę i co jej zagraża?, w: Między nakazem a wyborem. Dylematy moralne małżeństw i rodzin w Polsce, red. Józef Baniak, Zakład Wydawniczy NOMOS, Kraków 2012, s. 7–28.
Dobrogowska M., Pabich A., Bibliografia publikacji ks. dr hab. Jana Szymczyka, prof. KUL, „Zeszyty Naukowe KUL” 2021, nr 1–2(64), s. 21–35.
Jabłoński A., Jana Szymczyka rozumienie aksjologicznego wymiaru polskiej socjologii, „Zeszyty Naukowe KUL” 2021, nr 1–2 (64), s. 21–35. (Crossref)
Jabłoński A., Szymczyk J., Elements of the Application of the Complementarity Principle. Issues of the Sociology of Subjectivity and Social Structures, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2014.
Mariański J., Moralność w kontekście społecznym, Zakład Wydawniczy NOMOS, Kraków 2014.
Mariański J., Socjologia i moralność. Czym jest i dokąd zmierza socjologia moralności?, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2019.
Mariański J., Socjologia moralności, Wydawnictwo KUL, Lublin 2006.
Motyka K., W służbie wartości. Ks. prof. Jan Szymczyk (1963–2020), „Zeszyty Naukowe KUL” 2021, nr 1–2 (64), s. 5–20. (Crossref)
Piwowarski W., ABC katolickiej nauki społecznej, część 1 (Wprowadzenie, podstawy, kierunki), Wydawnictwo Diecezjalne, Pelplin 1993.
Segmenty aktywności społecznej a wartości. Idee i praktyka, red. J. Szymczyk, Wydawnictwo KUL, Lublin 2012.
Szymczak W., Szymczyk J., Socjologia partycypacji społecznej i Nowych Ruchów Społecznych, w: 100 lat socjologii w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim Jana Pawła II. Idee ‒ teorie ‒ badania, red. W. Szymczak, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2018, s. 291–315.
Szymczyk J., Odkrywanie wartości. Z problematyki socjologiczno-aksjologicznej, Wydawnictwo POLIHYMNIA, Lublin 2004.
Szymczyk J., Pomiędzy marzeniami a faktami. Szkice socjologiczne, Wydawnictwo Norbertinum, Lublin 2005.
Szymczyk J., Przedmowa, w: J. Mariański, Aforyzmy, myśli, sentencje i refleksje socjologiczne (Religia – Kościół – moralność – wartości – godność ludzka – sens życia), Wyższa Szkoła Nauk Społecznych z siedzibą w Lublinie, Lublin 2020, s. 7–9.
Szymczyk J., Przemiany wartości i więzi we współczesnym społeczeństwie polskim, w: Odpowiedzialność społeczna w innowacyjnej gospodarce, red. P. Kawalec, A. Błachut, Wydawnictwo KUL, Lublin 2011, s. 299–319.
Szymczyk J., Przemiany wartości Polaków. Wybrane aspekty i tendencje, w: Społeczne i etyczne aspekty rozwoju społecznego, red. W. Jedynak, J. Kinal, Wydawnictwo Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów 2015, s. 7–34.
Szymczyk J., Ruchy społeczne, w: Encyklopedia katolicka, t. 17, red. E. Gigiliewicz, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2012, kol. 535–538.
Szymczyk J., Socjolog na ambonie [Refleksje nad Logosem]. Refleksje, homilie, rozważania, wywiady, Wydawnictwo Diecezjalne i Drukarnia Sandomierz, bmr [2023].
Szymczyk J., Socjologiczne rozumienie wartości w aspekcie relacjonistycznym, „Zeszyty Naukowe KUL” 2019, nr 3, s. 35–54. (Crossref)
Szymczyk J., Specyfika nowych ruchów społecznych, w: Wartości ‒ interesy ‒ struktury społeczne. Uwarunkowania ludzkiej kreatywności i partycypacji w życiu społecznym, red. J. Szymczyk, Wydawnictwo Norbertinum, Lublin 2010, s. 33–82.
Szymczyk J., Wartości a zachowania i działania społeczne, w: Segmenty aktywności społecznej a wartości. Idee i praktyka, red. J. Szymczyk, Wydawnictwo KUL, Lublin 2012, s. 9–35.
Szymczyk J., Wokół wartości i więzi społecznych Polaków. Wybrane aspekty i tendencje, „Zeszyty Naukowe KUL” 2010, nr 4, s. 3–22.
Szymczyk J., Zamiast wprowadzenia. O Katedrze Socjologii Makrostruktur i Ruchów Społecznych, w: Wartości ‒ interesy ‒ struktury społeczne. Uwarunkowania ludzkiej kreatywności i partycypacji w życiu publicznym, red. J. Szymczyk, Wydawnictwo Norbertinum, Lublin 2010, s. 5–15.
Wartości ‒ interesy ‒ struktury społeczne. Uwarunkowania ludzkiej kreatywności i partycypacji w życiu publicznym, red. J. Szymczyk, Wydawnictwo Norbertinum, Lublin 2010.
Zagała Z., Ogrodnik w świecie demiurgów i barbarzyńców. O aksjologii posługi słowa ks. prof. Jana Szymczyka, „Zeszyty Naukowe KUL” 2021, nr 1–2(64), s. 107–119. (Crossref)
Katolicki Uniwersytet Lubelski https://orcid.org/0000-0002-0620-8000
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Teksty opublikowane w tomach 3/2018 - 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych 4.0 Międzynarodowe.
Od tomu 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
