Jesień życia pracowników nauki. Codzienność i kontakty społeczne emerytowanych nauczycieli akademickich uczelni krakowskich
Łucja Kapralska
Akademia Górniczo-Hutniczna im. Stanisława Staszica w Krakowie , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-3125-0603
Agata Maksymowicz
Akademia Górniczo-Hutniczna im. Stanisława Staszica w Krakowie , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-4542-1760
Abstrakt
Artykuł dotyczy sposobów przeżywania starości przez grupę społeczno-zawodową, jaką są emerytowani pracownicy nauki i opiera się na wywiadach pogłębionych przeprowadzonych wśród 12 uczonych krakowskich w stanie spoczynku. Celem badań było przedstawienie organizacji ich życia codziennego, hobby, zainteresowań oraz relacji społecznych z innymi, uznawanych przez badaczy za podstawę pomyślnego starzenia się. Wyniki wskazują, iż emerytura dostarcza badanym satysfakcji z powodu nieśpiesznego trybu życia i wolności od obowiązków. Dominuje orientacja na rodzinę, relacje z przyjaciółmi oraz hobby i niestereotypowe sposoby spędzania wolnego czasu. Najpopularniejsza czynność polskich emerytów, jaką jest oglądanie telewizji, nie jest wskazywana przez badanych. Uczonych-seniorów odróżnia od innych emerytów przede wszystkim podtrzymywanie swojej życiowej roli społecznej, zarówno poprzez opóźnianie czasu przejścia na emeryturę, jak i podejmowanie w jakimś zakresie zadań związanych z nauczaniem także w jej trakcie. Taka postawa wpisuje się w teorię aktywnej starości/kontynuacji roli i pozwala optymistycznie myśleć o jakości jesieni życia badanych seniorów.
Słowa kluczowe:
uczeni-seniorzy, czas wolny, emerytura, teoria aktywności, kontynuacja roliBibliografia
Banach K., Czas wolny w życiu ludzi starszych (Komunikat z badań), w: Życie w starości, red. B. Bugajska, Wydawnictwo ZAPOL, Szczecin 2007, s. 403–410.
Cahill M., Galvin R., Pettigrew J., Being an Academic Retiree: A Qualitative, Follow-up Study of Women Academics in the Republic of Ireland, „Irish Journal of Occupational Therapy” 2022, nr 1 (50), s. 42–50. (Crossref)
Cahill M., Galvin R., Pettigrew J., The Transition on Retirement Experiences of Academics in ‘Higher Education’: A Meta-Ethnography, „The Gerontologist”, 2019, nr 3 (59), s. e177–e195. (Crossref)
George R., Maguire M., Academics ‘Staying On’ Post Retirement Age in English University Departments of Education: Opportunities, Threats and Employment Policies, „British Journal of Educational Studies” 2020, nr 4 (69), s. 1–18. (Crossref)
Grzywacz R., Zawada J., Aktywność fizyczna seniorów w czasie wolnym jako kluczowy element zdrowia psychofizycznego, w: Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie, red. V. Tanaś, W. Welskop, Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Biznesu i Nauk o Zdrowiu, Łódź 2016, s. 249–265.
Halicka M., Halicki J., Integracja społeczna i aktywność ludzi starszych, w: Polska starość, red. B. Synak, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk 2002.
Halicki J., Społeczne teorie starzenia się, w: Zostawić ślad na ziemi, red. M. Halicka, J. Halicki, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2006, s. 255–277.
Kałużny R., Aktywność edukacyjno-zawodowa seniorów formą zagospodarowania czasu na emeryturze, ,,Edukacja dorosłych” 2014, nr 2, s. 79–90.
Kapralska Ł., Aktywizacja seniorów jako problem społeczny, w: Inkluzja czy ekskluzja? Człowiek stary w społeczeństwie, red. M. Synowiec-Piłat, B. Kwiatkowska, K. Borysławski, Wrocławskie Towarzystwo Naukowe, Wrocław 2015, s. 241–255.
Kirstyn S., Wstęp, w: Uniwersytet Jagielloński. Z naukowcami w tle, Wydawnictwo UJ, Kraków 2016.
Knapińska A., Kobiety w technonauce. Biografie zawodowe profesorek, Ośrodek Przetwarzania Informacji – Państwowy Instytut Badawczy, Warszawa 2022.
Kociszewski P., Turystyka seniorów jako istotny czynnik aktywizacji osób starszych, „Zeszyty Naukowe Uczelni Vistula” 2016, nr 1 (46), s. 217–237.
Komisja Rektorska ds. statusu emerytowanego profesora PW „Professor Emeritus”, https://www.bip.pw.edu.pl/Wladze/Zespoly-Rady-Komisje-Kapituly-Rzecznicy-koordynatorzy/Komisje/Komisje-Rektorskie/Komisja-Rektorska-ds.-statusu-emerytowanego-profesora-PW-Professor-Emeritus (dostęp: 14.11.2024).
Kulas P., Inteligenckość zaprzeczona. Etos i tożsamość młodych inteligenckich elit, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2017.
Lubrańska A., Zawira E., Wolontariat – jako przykład bycia i stawania się w starości, „Exlibris Biblioteka Gerontologii Społecznej” 2021, nr 1 (20), s. 52–69.
Malinowski A, Jesień życia nauczyciela akademickiego – seniora, „Uniwersytet Zielonogórski” 2015, nr 8, s. 12–13, http://miesiecznik.uz.zgora.pl/wydawnictwo/miesiecznik11-2015/07.pdf (dostęp: 14.11.2024).
Męcfal S., Analiza praktyk anonimizacji danych w polskich jakościowych badaniach socjologicznych na tle literatury przedmiotu oraz zasad etyczno-prawnych, „Przegląd Socjologiczny” 2020, nr 3 (69), s. 59–84, https://doi.org/10.26485/PS/2020/69.3/3. (Crossref)
Mičetić-Turk D., Šikić-Pogačar M., Turk Z., Life and Academic Activities of Professors Emeriti and Retired Professors on University of Maribor, „Informatologia” 2021, nr 3/4 (54), s. 171–180. (Crossref)
Minister do spraw Polityki Senioralnej, Informacja o sytuacji osób starszych w Polsce za 2023 r., Warszawa 2024, https://das.mpips.gov.pl/source/2024/Informacja%20o%20sytuacji%20osob%20starszych%20w%20Polsce%20za%202023%20r..pdf (dostęp: 2.06.2024).
Mirczak A., Determinanty wsparcia społecznego wśród starszych mieszkańców wsi, „Labor et Educatio” 2014, nr 2, s. 189–203.
Nicpoń M., Marzęcki R., Pogłębiony wywiad indywidualny w badaniach politologicznych, w: Przeszłość-teraźniejszość-przyszłość. Problemy badawcze młodych politologów, red. D. Mikucka-Wójtowicz, Wydawnictwo Libron – Filip Lehner, Kraków 2010, s. 245–252.
Nowakowski A., Przedwcześni emeryci?, „Forum Akademickie” 2012, nr 4, https://prenumeruj.forumakademickie.pl/fa/2012/04/przedwczesni-emeryci/ (dostęp: 2.06.2024).
PolSenior2. Badanie poszczególnych obszarów stanu zdrowia osób starszych, w tym jakości życia związanej ze zdrowiem, red. P. Błędowski, T. Grodzicki, M. Mossakowska, T. Zdrojewski, Gdański Uniwersytet Medyczny, Gdańsk 2021, s. 931–963, https://polsenior2.gumed.edu.pl/attachment/attachment/82370/Polsenior_2.pdf (dostęp: 2.06.2024).
Różański T., Wybrane problemy czasu wolnego ludzi starszych w Polsce, w: Starość. Poznać, przeżyć, zrozumieć, red. M. Halicka, J. Halicki, E. Kramkowska, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2016, s. 389–400.
Rutkowski D., Emerytowany profesor czy professor emeritus?, „Gazeta AMG” 2017, nr 5, s. 40–41.
Schönbrodt B., Vell K., Zjawisko wycofania społecznego w kontekście „aktywnego starzenia się”: potrzeba działania i przykłady dobrych praktyk w Niemczech, „Problemy polityki społecznej” 2012, nr 18, s. 63–75.
Starość i młodość w nauce. Fundacja na Rzecz Nauki Polskiej, red. H. Samsonowicz, J. Slawiński, M. Ziółkowski, Wydawnictwo Funna, Wrocław 2001.
Stasik A., Gendźwiłł A., Projektowanie badania jakościowego, w: Badania jakościowe, t. 1, red. D. Jemielniak, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012, s. 2–22.
Synak B., Ludzie starzy, w: Encyklopedia Socjologii, t. 2, red. H. Domański i in., Oficyna Naukowa, Warszawa 1998, s. 144–149.
Szatur-Jaworska B., Błędowski P., Dzięglewska M., Podstawy gerontologii społecznej, Oficyna Wydawnicza ASPRA-JR, Warszawa 2006.
Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego, Status profesora emerytowanego SGGW, https://www.sggw.edu.pl/status-profesora-emerytowanego-sggw/ (dostęp: 15.11.2024).
Sztompka P., Podstawy autokontroli nauki, w: Lepsze w nauce, red. W. Dryll, Funna, Wrocław 2000, s. 61–70.
Szukalski P., Zagrożenie czy wyzwanie – proces starzenia się ludności, „Polityka Społeczna” 2006, nr 9, s. 6–10.
Tłokiński W., (Prze)uczona polska starość, „Forum Akademickie” 2009, nr 1, https://prenumeruj.forumakademickie.pl/fa/2009/01/przeuczona-polska-starosc/ (dostęp: 10.04.2024).
Trwanie życia w Polsce w 2021. Analizy statystyczne GUS 2022, red. D. Szałtys, Zakład Wydawnictw Statystycznych, Warszawa 2022.
Wenta K., Przygotowanie nauczycieli akademickich do ról zawodowych, w tym do kompetencji zawodowych, w: Wprowadzenie do pedagogiki szkoły wyższej, red. K.W. Jaskot, Oficyna IN PLUS, Szczecin 2006, s. 321–334.
Woszczyk P., Style życia ludzi starych, czyli co robić z czasem wolnym na emeryturze, w: Małe tęsknoty? Style życia w czasie wolnym we współczesnym społeczeństwie, red. W. Muszyński, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2009, s. 126–139.
Zarządzenie nr 20/R/22 Rektora Uniwersytetu Gdańskiego z dnia 7 lutego 2022 roku w sprawie statusu i uprawnień emerytowanego profesora Uniwersytetu Gdańskiego, https://bip.ug.edu.pl/akty_normatywne/109133/zarzadzenie_nr_20r22_rektora_uniwersytetu_gdanskiego_z_dnia_7_lutego_2022_roku_w_sprawie_statusu_i_uprawnien_emerytowanego_profesora_uniwersytetu (dostęp: 15.11.2024).
Zarządzenie nr 214 Rektora Uniwersytetu Warszawskiego z dnia 23 września 2020 r. w sprawie uprawnień emerytowanego profesora Uniwersytetu Warszawskiego, https://monitor.uw.edu.pl/Lists/Uchway/Attachments/5610/M.2020.405.Zarz.214.pdf (dostęp: 15.11.2024).
Zbonikowski A., Zadworna-Cieślak M., Czas wolny jako przestrzeń ryzykownego doświadczania starości przez seniorów, w: Kultura czasu wolnego we współczesnym świecie, red. V. Tanaś, W. Welskop, Wydawnictwo Naukowe Wyższej Szkoły Biznesu i Nauk o Zdrowiu, Łódź 2016, s. 413–422.
Zwoliński A., Czas wolny ludzi starszych, w: Encyklopedia starości, starzenia się i niepełnosprawności, t. 1, red. A. Zych, Stowarzyszenie Thesaurus Silesiae – Skarb Śląski, Katowice 2017, s. 287–290.
Żarnowski J., Intelektualiści, w: Encyklopedia socjologii, Wydawnictwo Oficyna Naukowa, Warszawa 1998, s. 334–335.
Akademia Górniczo-Hutniczna im. Stanisława Staszica w Krakowie https://orcid.org/0000-0003-3125-0603
Akademia Górniczo-Hutniczna im. Stanisława Staszica w Krakowie https://orcid.org/0000-0002-4542-1760
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Od numeru 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
Teksty opublikowane w numerach od 3/2018 do 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych CC BY-NC-ND 4.0.
Z utworów opublikowanych w niniejszym czasopiśmie przed nr 3/2018 można korzystać w ramach dozwolonego użytku zgodnie z art. 23-35 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
