VIS COGITATIVA JAKO PODMIOTOWA RACJA POZNANIA ISTNIENIA JEDNOSTKOWYCH RZECZY
Paulina Sulenta
Abstrakt
Prowadzone w artykule analizy wpisują się w badania nad problematyką zdolności człowieka do poznania tego, co jednostkowe i konkretne. Celem rozważań jest przedstawienie podmiotowego uzasadnienia możliwości ujęcia istnienia jednostkowej rzeczy, które sprowadza się do wskazania w człowieku odpowiedniej władzy-podmiotu. Na gruncie metafizyki klasycznej za rację tę zwykło się uważać rozum szczegółowy, zwany także władzą kogitatywną (vis cogitativa). Autorka prezentuje interpretację władzy kogitatywnej, jakiej na podstawie wypowiedzi św. Tomasza z Akwinu dokonał M.A. Krąpiec w pracy Realizm ludzkiego poznania. W pierwszej części uwaga koncentruje się na dwóch porządkach poznania złożonego z istoty i istnienia bytu. Mimo pozornej dwutorowości procesu poznania, obserwuje się ścisłą współpracę w działaniu władz zmysłowych i intelektualnych, która skutkuje całościowym ujęciem istniejącego indywiduum. W drugiej części scharakteryzowano, czym jest i w jaki sposób działa vis cogitativa, porównując ją z władzą instynktu u zwierząt (vis aestimativa). W funkcjonowaniu zmysłów zwierzęcych i ludzkich nie ma różnicy pod względem przemiany, jaka zachodzi w organie i władzy pod wpływem działania zewnętrznych bodźców. Różnica dotyczy natomiast przedstawienia rzeczy, które kształtuje się w tych podmiotach. Specyfika funkcji rozumu szczegółowego wyraża się przede wszystkim w syntezie elementów poznania zmysłowego i intelektualnego, dzięki której możliwe staje się odczytanie istniejącego indywiduum jako realizacji pewnej ogólnej natury, czyli istniejącego w sobie podmiotu. Tym samym władza kogitatywna, będąca miejscem wydawania sądów egzystencjalnych o rzeczach materialnych, przedstawia się jako główny czynnik fundujący od strony podmiotu realizm poznawczy.
Słowa kluczowe:
władza kogitatywna, rozum szczegółowy, poznanie, poznawczy realizm, św. Tomasz z Akwinu, M.A. KrąpiecBibliografia
Kiereś B., Podmiotowe racje poznania rzeczy jednostkowej, w: św. Tomasz z Akwinu, Dysputy problemowe. O ideach. O wiedzy Boga. Przekład – studia – komentarz, tłum. A. Białek, red. A. Maryniarczyk, Lublin 2006, s. 251–261.
Krąpiec M.A., Cogitativa vis, w: Powszechna encyklopedia filozofii, red. nacz. A. Maryniarczyk, t. 2, Lublin 2001, s. 231–236.
Krąpiec M.A., Desiderium naturale, w: Powszechna encyklopedia filozofii, red. nacz. A. Maryniarczyk, t. 2, Lublin 2001, s. 497–498.
Krąpiec M.A., Realizm ludzkiego poznania, Lublin 1995.
Mazur P.S., O nazwach intelektu, Lublin 2004. S. Thomae Aquinatis, In Libros De anima, w: Opera omnia, cum. hypertextibus in CD-Rom, ed. R. Bussa, Thomistica 1997.
S. Thomae Aquinatis, Summa Theologiae, w: Opera omnia cum. hypertextibus in CD-Rom, ed. R. Bussa, Thomistica 1997 (św. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, przekład zbiorowy pod red. S. Bełcha, t. 1–34, Londyn 1975–1986).
Św. Tomasz z Akwinu, Dysputy problemowe. O ideach. O wiedzy Boga. Przekład – studia – komentarz, tłum. A. Białek, red. A. Maryniarczyk, Lublin 2006.
Literatura pomocnicza:
Arystoteles, O duszy, w: tenże, Dzieła wszystkie, tłum. P. Siwek, t. 3, Warszawa 1992.
Arystoteles, Metafizyka, tekst pol. oprac. M.A. Krąpiec, A. Maryniarczyk na podstawie tłum. T. Żeleźnika, t. 1, Lublin 1996.
Duma T., Poznawać czy myśleć – spór o rozumienie poznania filozoficznego w świetle studiów Mieczysława A. Krąpca, „Studia Ełckie” 2008, 10, s. 41–62.
Duma T., The Role of Existential Judgments in Knowing the Existence of Beings, „Espíritu” 2014, vol. 63, s. 317–331.
Gondek A., Egzystencjalny sąd, w: Powszechna encyklopedia filozofii, red. nacz. A. Maryniarczyk, t. 3, Lublin 2002, s. 45–52.
Krąpiec M.A., Metafizyka. Zarys teorii bytu, Lublin 1978.
Maryniarczyk A., Racjonalność i celowość świata osób i rzeczy, Lublin 2000.
Sulenta P., Ogół czy konkret przedmiotem ludzkiego poznania? Rozważania na podstawie q. 2 a. 6 Quaestiones disputatae De veritate – De scientia Dei, „Rocznik Tomistyczny” 2013, R. 2, s. 113–136.
S. Thomae Aquinatis, Summa contra gentiles, w: Opera Omnia, cum. hypertextibus in CD-Rom, ed. R. Bussa, Thomistica 1997. S. Thomae Aquinatis, Quaestiones disputatae De veritate, w: Opera omnia, cum. hypertextibus in CD-Rom, ed. R. Bussa, Thomistica 1997 (św. Tomasz z Akwinu, Dysputy problemowe. O prawdzie. Przekład – studia – komentarz, tłum. A. Białek, red. A. Maryniarczyk, Lublin 2001).
Św. Tomasz z Akwinu, Komentarz do księgi Boecjusza O Trójcy kwestie V i VI, tłum. A. Białek, w: A. Maryniarczyk, Metoda metafi zyki realistycznej. Wraz z tekstem komentarza św. Tomasza z Akwinu do 5. i 6. kwestii Boecjusza „De Trinitate” w przekł. A. Białka, Lublin 2005, s. 143–246.
Licencja
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Od numeru 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
Teksty opublikowane w numerach od 3/2018 do 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych CC BY-NC-ND 4.0.
Z utworów opublikowanych w niniejszym czasopiśmie przed nr 3/2018 można korzystać w ramach dozwolonego użytku zgodnie z art. 23-35 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
