KULTURA A POZNANIE
Tomasz Duma
Abstrakt
Artykuł podejmuje problem relacji między kulturą a poznaniem. Autor ukazuje najważniejsze przejawy kryzysu współczesnej kultury, zaliczając do nich technicyzację życia, depersonalizację człowieka oraz relatywizację kultury. Głównej przyczyny takiego stanu rzeczy upatruje w oderwaniu kultury od natury, a zwłaszcza od naturalnych dyspozycji bytu ludzkiego, pośród których naczelne miejsce zajmuje rozum. Chodzi przede wszystkim o autonomizację kultury względem poznania, które w ostatnich czasach znacznie uległo relatywizmowi, tak iż jedyną sferą dostępną poznawczo człowiekowi pozostała jego własna twórczość. Konsekwencją tego jest zamknięcie się rozumu w sobie samym, skazujące kulturę na wyczerpanie. Jako powód autonomizacji kultury względem poznania autor wskazuje zagubienie trzech podstawowych aspektów poznania, wyróżnionych już przez Arystotelesa – teoretycznego, praktycznego i pojetycznego. Powrót do tego rozróżnienia uważa za konieczny warunek przywrócenia racjonalności zarówno samemu poznaniu, jak i kulturze. Analizując poszczególne aspekty poznania, wykazuje, iż poznanie teoretyczne jest realną podstawą wszelkiej racjonalnej aktywności człowieka, bez której nie może powstać żadna kultura. W poznaniu praktycznym natomiast podkreśla przyporządkowanie działania ludzkiego dobru, będącego jego jedynym i ostatecznym motywem, z czego wynika, że kulturotwórcze są przede wszystkim te działania, które motywowane są realnym, a nie pozornym dobrem. Odnotowuje również, że poznanie pojetyczne nie może sprowadzać się do dowolnego realizowania się wyobraźni i siły twórczej człowieka, gdyż jest ono rezultatem poznania teoretycznego i praktycznego, wyrażającym się w doskonaleniu świata natury poprzez narzucanie nań praw ducha. W świetle tego, co powiedziano, podstawowym celem tworzonej przez człowieka kultury jest doskonalenie się jego samego w wyżej wymienionych aspektach.
Słowa kluczowe:
dobro, kultura, natura, nauka, moralność, poznanie, prawda, sztukaBibliografia
Cassirer E., Logika nauk o kulturze, tłum. P. Parszutowicz, Kęty 2011.
Dewey J. [et. al], Creative Intelligence. Essays in Pragmatic Attitude, New York 1917.
Gilson É., Vademecum początkującego realisty, w: tenże, Realizm tomistyczny (oprac. zbiorowe), Warszawa 1968, s. 52–59.
Kiereś H., Człowiek i cywilizacja, Lublin 2007.
Kiereś H., Sztuka wobec natury, Lublin 2001.
Krąpiec M.A., Człowiek – kultura – uniwersytet, wyd. 2, Lublin 1998.
Krąpiec M.A., Człowiek i kultura, Lublin 2008.
Krąpiec M.A., Człowiek jako osoba, Lublin 2005.
Krąpiec M.A., Kim jest człowiek, w: tenże [i in.], Wprowadzenie do filozofii, Lublin 1996, s. 269–334. Krąpiec M.A., Metafizyka, wyd. 4, Lublin 1985.
Krąpiec M.A., Realizm ludzkiego poznania, wyd. 2 popr., Lublin 1995.
Krąpiec M.A., Transcendentalia i uniwersalia, w: Tomasz z Akwinu, Dysputy problemowe o prawdzie, tłum. A. Białek, tekst sprawdzili i popr. M.A. Krąpiec, A. Maryniarczyk, Lublin 1999, s. 141–165. Krąpiec M.A., Maryniarczyk A., Byt, w: Powszechna encyklopedia filozofii, red. nacz. A. Maryniarczyk, t. 1, Lublin 2000, s. 746–785.
Löwith K., Historia powszechna i dzieje zbawienia. Teologiczne przesłanki filozofii dziejów, tłum. J. Marzęcki, Kęty 2002.
Maryniarczyk A., Byt a dobro, w: Spór o dobro, red. A. Maryniarczyk, K. Stępień, P. Gondek, Lublin 2012, s. 33–51.
Mead G.H., The Social Foundations and Functions of Thought and Communication, w: tenże, Mind Self and Society from the Standpoint of a Social Behaviorist, Chicago 1934, ed. by Ch.W. Morris, s. 253–260.
Ratzinger J., Wprowadzenie w chrześcijaństwo, tłum. Z. Włodkowa, wyd. 4, Kraków 2012. Rorty R., Filozofia jako polityka kulturalna, tłum. B. Baran, Warszawa 2009.
Thomae Aquinatis, Summa theologica, w: Thomae Aquinatis Opera omnia, cum hypertextibus in CD-Rom, auctore R. Bussa, ed. 2, Milano 1996.
Weber M., Racjonalność, władza, odczarowanie, tłum. M. Holona, Poznań 2004.
Znaniecki F., Społeczne role uczonych, Warszawa 1984.
Licencja
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Od numeru 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
Teksty opublikowane w numerach od 3/2018 do 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych CC BY-NC-ND 4.0.
Z utworów opublikowanych w niniejszym czasopiśmie przed nr 3/2018 można korzystać w ramach dozwolonego użytku zgodnie z art. 23-35 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
