Schyłek aktywności zawodowej a potrzeby zaspokajane przez pracę. Analiza porównawcza polskich i czeskich pracujących emerytów
Abstrakt
Celem artykułu było przedstawienie wartości i potrzeb, jakie praca zaspokaja u emerytowanych pracowników. W części teoretycznej przedstawiono koncepcję aktywnego starzenia się ludności. Omówiono trzy potrzeby, które zaspokaja wykonywana praca zawodowa (ekonomiczne, społeczne i samorealizacyjne). Odwołano się również do koncepcji zmian systemu wartości Ronalda Ingleharta. Do analizy empirycznej wykorzystano wyniki badań ilościowych przeprowadzonych w 2019 roku w Czechach (Ostrawa) i w Polsce (Katowice) oraz badań jakościowych przeprowadzonych w 2024 roku. Celem badań ilościowych było poznanie strategii życiowych i zawodowych pokolenia w wieku od 55 do 65 lat w dużych miastach (przeprowadzono 169 wywiadów w Polsce i 152 w Czechach. Badania jakościowe polegały na przeprowadzeniu wywiadów pogłębionych (12 w Polsce i 10 w Czechach). Wyniki badań zostały oparte na porównaniu emerytów, którzy nadal pracują z pozostałymi pracującymi w wieku 55 plus. Następnie przedstawiono podobieństwa i różnice potrzeb oraz wartości, jakie zaspokaja wykonywana praca.
Słowa kluczowe:
aktywność zawodowa, potrzeby, praca, polscy i czescy pracujacy emeryci, wartościBibliografia
Abramowicz M., Kawińska M., Połonowski K., Ziółkowska K., Rozwiązania na rzecz utrzymania aktywności zawodowej pracowników w wieku przedemerytalnym i emerytalnym. Model praca-60plus, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa 2023.
Bartkowiak G., Zatrudnianie pracowników wiedzy 65 plus. Perspektywa pracowników i organizacji,Adam Marszałek, Toruń 2016.
Bednarski M., Kukulak-Dolata I., Poliwczak I., Nowi Biedni Emeryci. Czynniki sprzyjające i ograniczającezatrudnianiu osób starszych w opiniach powiatowych urzędów pracy, in: Nowi biedni emeryci. O osobach uzyskujących świadczenia emerytalne niższe niż emerytura minimalna, vol. 2, eds. P. Szukalski, D. Zalewski, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa, 2023, pp. 3–118.
Boudiny K., Active Ageing: From Empty Rhetoric to Effective Policy Tool, “Ageing and Society“, vol. 33, 2013, no. 6, pp. 1077–1098. DOI: 10.1017/S0144686X1200030X.
Český statistický úřad, Počet pracujících důchodců v Česku se za deset let více než zdvojnásobil, 2024, https://csu.gov.cz/produkty/pocet-pracujicich-duchodcu-v-cesku-se-za-deset-let-vice-nez-zdvojnasobil (accessed: 20.12.2024).
Český statistický úřad, Sčítání lidu, domů a bytu, 2024, www.scitani.cz (accessed: 16.12.2024).
Diagnoza obecnej sytuacji kobiet i mężczyzn 50+ na rynku pracy w Polsce, eds. E. Kryńska, J. Kryszkowski, B. Urbaniak, J. Wiktorowicz, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2013.
Encyclopedia of Aging and Public Health, eds. S. Loue, M. Sajatovic, Springer, New York 2008.
Eurostat, Ageing Europe. Looking at the Lives of Older People in the EU. 2023 Edition, https://ec.europa.eu/eurostat/statistics-explained/index.php?title=File:Ageing_Europe_2023.png (accessed: 20.12.2024).
European Values Study, Joint EVS/WVS 2017-2022 dataset, https://europeanvaluesstudy.eu/methodology-data-documentation/survey-2017/joint-evs-wvs/ (accessed: 20.12.2024.)
Foweraker B., Cutcher L., An Ageless Gift: Reciprocity and Value Creation By and For Older Workers, “Work, Employment and Society”, vol. 34, 2020, no. 4, pp. 533–549. DOI:10.1177/0950017019841521.
Główny Urząd Statystyczny, Emeryci i renciści pracujący w gospodarce narodowej w marcu 2023, http://stat.gov.pl (accessed: 16.12.2024).
Havighurst R.J., Successful Aging. “The Gerontologist”, vol. 1, 1961, no. 1, pp. 8–13. DOI: 10.1093/geront/1.1.8.
Hodnoty a postoje v České Republice 1991–2017. Pramenná publikace European Values Study, eds. L. Rabušic, B.E. Chromková Manea, Masaryková Univerzita Nakladatelství, Brno 2018.
Inglehart R., Basanez M., Moreno A., Human Values and Beliefs: A Cross-Cultural Sourcebook, University of Michigan Press, Ann Arbor 1998.
Inglehart R., Culture Shift in Advanced Industrial Society, Princeton University Press, Princeton 1990.
Inglehart R., The Silent Revolution: Changing Values and Political Systems among Western Publics, Princeton University Press, Princeton 1977.
Jeruszka U., Aktywizacja zawodowa osób w wieku 50+, „Edukacja Ustawiczna Dorosłych” 2018, no 2, pp. 193–200.
Kartuzova M., Work Practices of Older Population Groups: Reasons for Choice, “Journal of Economic Sociology/Ekonomicheskaya Sotsiologiya”, vol. 21, 2021, no. 1, pp. 81–99.
Lamura G., Principi A., 2018 Active Ageing Index: Analytical Report, United Nations, Geneva 2019, https://unece.org/DAM/pau/age/Active_Ageing_Index/ECE-WG-33 (accessed: 20.12.2024).
Maćkowicz J., Satisfied Ageing, transl. D. Jakubowska, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Komisji Edukacji Narodowej, Kraków 2024.
Marody M, Konieczna-Sałamatin J., Sawicka M, Mandes S., Kacprowicz G., Bulkowski K., Bartkowski J., Społeczeństwo na zakręcie. Zmiany postaw i wartości Polaków w latach 1990–2018, Scholar, Warszawa 2019.
Meliou E., Mallett O., Rosenberg S., Being a Self-Employed Older Woman: From Discrimination to Activism, “Work, Employment and Society”, vol. 33, 2019, no. 3, pp. 529–538. DOI: 10.1177/0950017018800235.
Ministerstvo práce a sociálních věcí České repubiky, Systém sociálního zabezpečení v České republice, https://www.mpsv.cz/documents/20142/955203/ssz_cr_cz.pdf (accessed: 20.12.2024).
Piotrowski M., Popyt na pracę cudzoziemców w Polsce. Perspektywa teoretyczna i empiryczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego, Olsztyn 2020.
Skałacka K., Aktywne starzenie się jako wyznacznik poczucia jakości życia w późnej dorosłości, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2023.
Starobní důchodci – počet starobních důchodců, důchody, https://www.kurzy.cz/duchod/starobni-duchodci/ (accessed: 16.12.2024).
Svoboda M., Přibývá pracujících seniorů. Kvůli zdražování nevystačí s důchodem, https://www.ospzv-aso.cz/obsah/71/pribyva-pracujicich-senioru-kvuli-zdrazovani-nevystaci-s-duc/332938 (accessed: 16.12.2024).
Swadźba U, Swadźba S., Aktywność zawodowa pokolenia 55+. Polska na tle Czech i Węgier. Analiza porównawcza, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2023.
Swadźba U., Jak bliscy a jak różni. Analiza komparatystyczna wartości społeczeństwa polskiego i czeskiego, in: Sąsiedztwa III RP – Czechy. Zagadnienia społeczne, eds. M. Dębicki, J. Makaro, Gajt, Wrocław 2013, pp. 74–99.
Swadźba U., Wartości – pracy, rodziny i religii – ciągłość i zmiana. Socjologiczne studium społeczności śląskich, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2012.
Szkołut S., Migracje zarobkowe pracowników z Ukrainy do Polski po 2014 roku, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie, Kraków 2021.
Szukalski P., Aktywność zawodowa ludzi starszych, in: Aspekty medyczne, psychologiczne, socjologiczne i ekonomiczne starzenia się ludzi w Polsce, eds. M. Mossakowska, A. Więcek, P. Błędowski, Termedia, Poznań 2012, pp. 407–418.
Turek K., Henkens K., How Skill Requirements Affect the Likelihood of Recruitment of Older Workers in Poland: The Indirect Role of Age Stereotypes, “Work, Employment and Society”, vol. 34, 2020, no. 4, pp. 550–570. DOI: 10.1177/0950017019847943.
Visser M., Gesthuizen M., Kraaykamp G., Wolbers M.H.J., Inequality among Older Workers in the Netherlands: A Life Course and Social Stratification Perspective on Early Retirement, “European Sociological Review”, vol. 32, 2016, no. 3, pp. 370–382. DOI: 10.1093/esr/jcw013.
van Tienoven T.P., Craig L., Glorieux I., Minnen J., Active Participation and Well-Being Among the Elderly in Belgium and the USA: A Cross-National Time-Use Perspective, “Social Indicators Research”, vol. 160, 2022, pp. 625–644. DOI:10.1007/s11205-020-02383-y.
World Health Organization, Active Ageing: a Policy Framework, 2002, http://www.who.int/ageing/publications/active_ageing/en/ (accessed: 10.01.2025).
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, https://www.zus.pl (accessed: 16.12.2024).
Zakład Ubezpieczeń Społecznych, Struktura wysokości świadczeń wypłacanych przez ZUS po waloryzacji w marcu 2023 roku, Departament Statystyki i Prognoz Aktuarialnych, Warszawa 2023, https://www.zus.pl/documents/10182/39637/Struktura+wysoko%C5%9Bci+%C5%9Bwiadcze%C5%84+wyp%C5%82acanych+przez+ZUS+po+waloryzacji+w+marcu+2023+r..pdf/80f7bf78-09b8-4489-d9ff-be8b8895ddeb?t=1697111858608 (accessed: 16.12.2024).
Železna L., Kreidl M., Transitions between Employment and Unemployment among Older Workers in the Czech Republic, “Sociologický Časopis/Czech Sociological Review”, vol. 52, 2016, no. 4, pp. 505–533. DOI: 10.13060/00380288.2016.52.4.270
University of Silesia in Katowice
Prof. dr hab., Instytut Socjologii
https://orcid.org/0000-0002-4387-7617Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Od numeru 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
Teksty opublikowane w numerach od 3/2018 do 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych CC BY-NC-ND 4.0.
Z utworów opublikowanych w niniejszym czasopiśmie przed nr 3/2018 można korzystać w ramach dozwolonego użytku zgodnie z art. 23-35 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
