A jeśli nie religia, to co jest ważne? Zróżnicowanie wewnątrzi międzypokoleniowe systemów aksjonormatywnych młodych Polaków
Abstrakt
Kryzysy ostatnich lat, m.in. pandemia, wojna w Ukrainie, niestabilność gospodarcza, mogą zaburzać mechanizm opisany przez Ingleharta, zgodnie z którym wzrost bezpieczeństwa egzystencjalnego w społeczeństwie prowadzi do przyjmowania wartości postmaterialistycznych. Celem artykułu jest określenie hierarchii wartości młodych Polaków, ze szczególnym uwzględnieniem miejsca wiary oraz pokazanie różnic międzypokoleniowych (generacji Y i Z) i wewnątrzpokoleniowych. Analizowane dane empiryczne pochodzą z badań ilościowych prowadzonych przez CBOS, przede wszystkim z reprezentatywnego sondażu osób w wieku od 18 do 44 lat zrealizowanego w listopadzie 2024 roku. Zastosowano testy porównania średnich (t Studenta) oraz analizę dystrybucji odpowiedzi, a w przypadku danych trendowych z lat 2017–2025 wykorzystano zestawienia wskaźników deklarowanej wiary i praktyk religijnych. Różnice między pokoleniami Y i Z są niewielkie, natomiast bardzo wyraźnie zarysowują się różnice między kobietami a mężczyznami: kobiety znacznie wyżej oceniają znaczenie takich wartości, jak równe traktowanie innych, edukacja, kontakt z kulturą, szacunek innych ludzi i ekologia, dbanie o środowisko. Trend spadkowy praktyk religijnych w Polsce wyhamował po pandemii, a rok 2025 przyniósł wzrost deklaracji wiary młodych. Kumulacja kryzysów przesuwa młode kohorty w stronę wartości związanych z bezpieczeństwem, co wskazuje na osłabienie oczekiwanej w teorii Ingleharta dynamiki postmaterialistycznej. Jednocześnie silne różnice wewnątrzpokoleniowe między kobietami a mężczyznami sugerują, że to one, a nie sam podział na generacje, mogą stać się czynnikiem wyjaśniającym współczesne orientacje wartości młodych Polaków.
Słowa kluczowe:
młodzi Polacy, pokolenie Z, wartości, różnice pokoleniowe, InglehartBibliografia
Abramson P.R., Inglehart R., Generational Replacement and Value Change in Eight West European Societies, „British Journal of Political Science”, t. 22, 1992, nr 2, s. 183–228.
Ashilova M.S., Kim O. Ya., Begalinov A.S., Begalinova K.K., The Value System of Modern Youth after the СOVID-19 Pandemic, „The Education and Science Journal”, t. 25, 2023, nr 7, s. 172–191. DOI: 10.17853/1994-5639-2023-7-172-191.
Bauman Z., Płynna nowoczesność, tłum. T. Kunz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2006.
Beck U., Społeczeństwo ryzyka. W drodze do innej nowoczesności, tłum. S. Cieśla, Scholar, Warszawa 2002.
Berger P.L., Święty baldachim. Elementy socjologicznej teorii religii, tłum. W. Kurdziel, Nomos, Kraków 2005.
Boguszewski R., Bożewicz M., Makowska M., Podkowińska M., The COVID-19 Pandemic’s Impact on Religiosity in Poland, „Religions”, t. 11, 2020, nr 12, s. 1–14. DOI: 10.3390/rel11120646.
Boguszewski R., Bożewicz M., Religijność i moralność polskiej młodzieży – zależność czy autonomia?, „Zeszyty Naukowe KUL”, t. 62, 2019, nr 4, s. 31–52. DOI: 10.31743/zn.2019.62.4.02.
Borowik I., Religijność w Polsce okresu transformacji, w: Polska początku XXI wieku. Przemiany kulturowe i cywilizacyjne, red. K. Frysztacki, P. Sztompka, Warszawska Drukarnia Naukowa PAN, Warszawa 2012, s. 339–347.
Casanova J., Musimy akceptować religijne dziedzictwo, „Dziennik” 2008, nr 211, dodatek „Europa” nr 38, s. 4.
Casanova J., Religion, European Secular Identities, and European Integration, w: Religion in an Expanding Europe, red. T.A. Byrnes, P.J. Katzenstein, Cambridge University Press, Cambridge 2006, s. 65–92.
CBOS, Bariery zamierzeń prokreacyjnych, oprac. M. Omyła-Rudzka, Komunikat z badań nr 87/2023, Fundacja Centrum Badania Opinii Społecznej, Warszawa 2023, https://www.cbos.pl/SPISKOM.POL/2023/K_087_23.PDF (dostęp: 4.12.2025).
Cizreli B., Özyurt C., The Condition of Religion in Modern, Post-Modern, Global Transformation Processes: Critical Contribution to Theories of Religion, „Külliye”, t. 3, 2022, nr 2, s. 82–107. DOI: 10.48139/aybukulliye.1038857.
Dassonneville R., Change and Continuity in the Ideological Gender Gap: A Longitudinal Analysis of Left-Right Self-Placement in OECD Countries, „European Journal of Political Research”, t. 60, 2020, nr 1, s. 225–238. DOI: 10.1111/1475-6765.12384.
The Desecularization of the World: Resurgent Religion and World Politics, red. P.L. Berger, William B. Eerdmans Publishing Company–Grand Rapids, Michigan 1999.
Firlit E., Hainz M., Libiszowska-Żółtkowska M., Pickel G., Pollack D., Pomiędzy sekularyzacją i religijnym ożywieniem, Ignatianum, Kraków 2012.
Gagatek K., Karaś U., Kelsz J., Stan Młodych 2025, Fundacja ważne sprawy, Warszawa 2025.
Georgiu G., Reversibility of Secularization a Thesis Confirmed in Post-Modernity,„European Journal of Science and Theology”, t. 10, 2014, nr 2, s. 5–16.
Giddens A., Nowoczesność i tożsamość. Ja i społeczeństwo w epoce później nowoczesności, tłum. A. Szulżycka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.
Grabowska M., Bóg a sprawa polska. Poza granicami teorii sekularyzacji, Scholar, Warszawa 2018.
Habermas J., Wierzyć i wiedzieć, tłum. M. Łukasiewicz, „Znak” 2002, nr 9, s. 8–21.
Hildebrandt-Wypych D., Pokolenia młodzieży – próba konceptualizacji, „Przegląd Pedagogiczny” 2009, nr 2, s. 105–124.
Inglehart R., Modernization and Postmodernization: Cultural, Economic, and Political Change in 43 Societes, Princeton University Press, Princeton 1997.
Inglehart R., The Silent Revolution: Changing Values and Political Styles Among Western Publics, Princeton University Press, Princeton 1977.
Inglehart R., Welzel C., Modernization, Cultural Change, and Democracy: The Human Development Sequence, Cambridge University Press, Cambridge 2005.
Kaczmarek J., Postsekularyzm – mikro- czy megatrend?, „Przegląd Religioznawczy”, t. 4, 2019, 35–46.
Kuźniar M., Contemporary Family Attitudes and Values in Czech Society, „Colloquia Theologica Ottoniana”, t. 40, 2024, s. 65–88. DOI: 10.18276/cto.2024.40-04.
Kwiecińska M., Teneta D., System wartości i wzorce myślenia pokolenia Z w kontekście zdolności organizacji do zmian – wyniki badań, w: W kręgu zmiany organizacyjnej. Księga jubileuszowa z okazji 45-lecia pracy naukowo-dydaktycznej Profesor Grażyny Osbert-Pociechy, red. J. Lichtarski, S. Nowosielski, C. Zając, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, Wrocław 2024, s. 83–95, DOI: 10.15611/2024.14.7.06.
Lavietes M., Concern over Rich-Poor Divide Seen on the Increase During Pandemic, Reuters, 23 listopada 2021, https://www.reuters.com/world/concern-over-rich-poor-divide-seen-increase-during-pandemic-2021-02-23/ (dostęp: 4.12.2025).
Lisiak E., Morytz-Balska E., Polska w liczbach 2023, Główny Urząd Statystyczny, Warszawa 2023.
Mannheim K., Das Problem der Generationen, „Kölner Vierteljahreshefte für Soziologie”, t. 7, 1928, z. 2, s. 157–185.
Mariański J., Co mówi „duch czasu” − sekularyzacja religii i społeczeństwo postsekularne, „Roczniki Nauk Społecznych”, t. 32, 2004, z. 1, s. 49–83.
Mariański J., Kondycja religijna i moralna młodzieży szkół średnich w latach 1988–1998–2005–2017, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2018.
Mariański J., Księdza Profesora Jana Szymczyka narracja socjologiczna o wartościach, „Zeszyty Naukowe KUL”, t. 67, 2024, nr 1, s. 5–23. DOI: 10.31743/znkul.16983
Mariański J., Małżeństwo i rodzina w świadomości młodzieży maturalnej – stabilność i zmiana, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2012.
Mariański J., Sekularyzacja, desekularyzacja, nowa duchowość. Studium socjologiczne, Nomos, Kraków 2013.
Mariański J., Socjologia i moralność. Czym jest i dokąd zmierza socjologia moralności?, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2019.
Mariański J., Zaręba S.H., Rodzina jako wartość w czasie pandemii, „Roczniki Nauk Społecznych”, t. 13, 2021, nr 2, s. 5–21. DOI: 10.18290/rns21492.3.
Martin D., The Future of Christianity: Reflections on Violence and Democracy, Religion and Secularization, Ashgate, Farnham–Burlington 2011.
Marzęcki R., Orientacje ideologiczne i lewicowo-prawicowa samoidentyfikacja młodych Polek i Polaków. Obraz politycznej przepaści płciowo-pokoleniowej, „Przegląd Politologiczny” 2023, nr 3, s. 5–18. DOI: 10.14746/pp.2023.28.3.1.
Niezgoda M., Czy pokolenie może być stracone?, w: Polityka Młodzieżowa. Problemy i Perspektywy, red. S. Schudło, P. Długosz, Shvydkodruk, Drohobycz–Przemyśl 2014, s. 12–18.
Norris P., Inglehart R., Sacrum i profanum. Religia i polityka na świecie, tłum. R. Babińska, Nomos, Kraków 2006.
Ossowska M., Koncepcja pokolenia, „Studia Socjologiczne” 1963, nr 2, s. 47–51.
Pew Research Center, The Age Gap in Religion Around the World, 2018, https://www.pewresearch.org/religion/2018/06/13/the-age-gap-in-religion-around-the-world/ (dostęp: 9.09.2025).
Pew Research Center, Decline of Christianity in the U.S. Has Slowed, May Have Leveled Off, https://www.pewresearch.org/religion/2025/02/26/decline-of-christianity-in-the-us-has-slowed-may-have-leveled-off/ (dostęp: 9.09.2025).
Ragin-Skorecka K., Falfer R., Values and Expectations of Generation Z, „Scientific Papers of Silesian University of Technology” 2024, nr 201, s. 289–302. DOI: 10.29119/1641-3466.2024.201.22.
Schewel, B., Transformational Post-Secularism: An Overlooked Strand of Thought, „Journal of the American Academy of Religion”, t. 87, 2019, nr 4, s. 1085–1112. DOI: 10.1093/jaarel/lfz066.
Shorrocks R., Cohort Change in Political Gender Gaps in Europe and Canada: The Role of Modernization, „Politics & Society”, t. 46, 2018, nr 2, s. 135–175. DOI: 10.1177/00323292177516.
Speczyńska D., Habermas o religii w polityce, „Etyka”, t. 48, 2014, s. 69–88.
Swadźba U., Różnice i podobieństwa. Miejsce religii i rodziny w systemie wartości społeczeństwa polskiego, czeskiego i słowackiego, „Górnośląskie Studia Socjologiczne” 2015, s. 101–122.
Szafraniec K., Orientacje życiowe uczącej się młodzieży, w: Młodzież jako problem i jako wyzwanie ponowoczesności. Z prac Sekcji Socjologii Edukacji i Młodzieży PTS 2011, t. 2, red. K. Szafraniec, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011, s. 31–52.
Szymczyk J., Odkrywanie wartości. Z problematyki socjologiczno-aksjologicznej, Polihymnia, Lublin 2004.
Szymczyk J., Socjologiczne rozumienie wartości w aspekcie relacjonistycznym, „Zeszyty Naukowe KUL”, t. 62, 2019, nr 3, s. 35–54. DOI: 10.31743/zn.2019.62.3.03.
Taylor, A Secular Age, Harvard University Press, Harvard 2007.
Tyrała M., Zmiany pokoleniowe a zachowania wyborcze. Na przykładzie wyborów parlamentarnych w Polsce w 2019 roku, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” 2022, nr 1, s. 99–115. DOI: 10.14746/ssp.2022.1.5.
van Ditmars M.M., Political Socialization, Political Gender Gaps and the Intergenerational Transmission of Left-Right Ideology, „European Journal of Political Research”, t. 62, 2022, nr 1, s. 3–14. DOI: 10.1111/1475-6765.12517.
Wohl R., The Generation of 1914, Harvard University Press, Cambridge 1979.
Zielińska K., Spory wokół teorii sekularyzacji, Nomos, Kraków 2009.
University of Warsaw
Dr, Katedra Metodologii Badań nad Polityką, Wydział Nauk Politycznych i Studiów Międzynarodowych
https://orcid.org/0000-0002-0814-1815Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa 4.0 Międzynarodowe.
Czasopismo zapewnia bezpłatny i otwarty dostęp (ang. open access) do całej zawartości.
Od numeru 1/2024 teksty udostępniane są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa CC BY 4.0.
Teksty opublikowane w numerach od 3/2018 do 4/2023 udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Użycie niekomercyjne - Bez utworów zależnych CC BY-NC-ND 4.0.
Z utworów opublikowanych w niniejszym czasopiśmie przed nr 3/2018 można korzystać w ramach dozwolonego użytku zgodnie z art. 23-35 ustawy z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych.
