Opis parafii św. Stanisława Biskupa i Męczennika w Czeladzi z 1791 roku (Fragment nieodnalezionej wizytacji dekanatu siewierskiego diecezji krakowskiej z lat 90. XVIII wieku)
Mariusz Trąba
Instytut Historii, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-5836-9052
Abstrakt
W 1846 r. proboszczem parafii św. Stanisława w Czeladzi został mianowany ks. Wojciech Janecki. Okazało się wówczas, że parafia nie posiada aktualnego inwentarza dóbr i praw majątkowych. W poszukiwaniu tego dokumentu zwrócono się do Konsystorza Generalnego Diecezji Krakowskiej. Pomimo poszukiwań dokumentu takiego nie odnaleziono. W archiwum Konsystorza odkryto jedynie dokument opisujący miasto Czeladź oraz parafię czeladzką sporządzony w 1791 r. Jego odpis przesłano do Konsystorza Diecezji Krakowskiej w Kielcach. Ten właśnie dokument jest przedmiotem niniejszego opracowania. Prawdopodobnie dokument pod nazwą Opisanie Kościoła i Parafii Miasteczka Czeladź z 1791 r. stanowi fragment większej całości; być może wizytacji dekanatu siewierskiego z tego okresu. Wskazuje na to jego treść oraz struktura będąca powtórzeniem tego typu dokumentów z końca XVIII wieku, np. wizytacji sąsiedniego dekanatu bytomskiego z lat 1792-1793. Dotychczasowe poszukiwania w archiwach kościelnych i państwowych nie przyniosły pozytywnych rezultatów w zakresie odszukania źródeł potwierdzających przeprowadzenie owej wizytacji. Publikowany dokument stanowi jedno z najważniejszych źródeł dotyczących dziejów Czeladzi w końcowym okresie istnienia Rzeczypospolitej szlacheckiej. Jego autor podaje dokładne dane dotyczące parafii oraz kościoła w Czeladzi w ostatnich latach przed zaborami. Należy podkreślić, że dokument ten nie został wykorzystany w dotychczasowych badaniach nad dziejami miasta Czeladzi.
Słowa kluczowe:
parafia św. Stanisława, Rzeczpospolita przedrozbiorowa, dekanat siewierski, Czeladź, XVIII wiek, wizytacje kanoniczne, diecezja krakowskaBibliografia
Baczkowska W., Szczygielski W., Potkański (Podkański) Franciszek h. Brochwicz (ok. 1700-1789), biskup sufragan krakowski, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 27, Wrocław 1982, s. 722-724.
Bartel W.M., Olechowski (pierwotne nazwisko Oleszko, Olesek) Józef h. Ratułd (1735-1806), archidiakon i sufragan krakowski, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 23, Wrocław 1978, s. 738-739.
Brykczyński A., Dom Boży to jest praktyczne wskazówki budowania, naprawiania i utrzymywania kościołów na wzór dzieła X. Montault „Traité prtique de la construction, de l’ameublement et de la décoration des églises”, Warszawa 1888.
Butterwick R., Czeppe M., Żebrowski T., Szembek Krzysztof Hilary h. własnego (1723-1797), biskup płocki, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 48, Warszawa 2012, s. 93-100.
Chmiel A., Domy krakowskie. Ulica św. Jana, Kraków 1924.
Czeppe M., Sołtyk Kajetan Ignacy h. własnego (1715-1788), biskup krakowski, zesłaniec, w: Polski Słownik Biograficzny, t. 40, Kraków 2000, s. 386-404.
„Dawno temu w Czeladzi…” Wystawa fotografii według koncepcji artystycznej Jerzego Żymirskiego, Czeladź 2002.
Dąbrówka Celarego, http://dabrowkamala.blogspot.com/2013/02/dabrowka-celarego.html (dostęp: 15.12.2017).
Follprecht K., Przyczynki do dziejów krakowskiego rodu Cellarich, „Krakowski Rocznik Archiwalny”, 5 (1999) s. 69-84.
Graff T., Podkański, Podkański Franciszek (ok. 1798-1789), w: Encyklopedia katolicka, t. 16, red. E. Gigilewicz, Lublin 2012, kol. 103-104.
Historia Czeladzi, t. 1-2, red. J. Drabina, Czeladź 2012.
Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku, red. K. Lepszy, Wrocław 1953.
Jedynak Z., Drabina J., Czeladź w XVII i XVIII wieku, w: Historia Czeladzi, t. 1, red. J. Drabina, Czeladź 2012, s. 201-272.
Karkocha M., Wystrój i wyposażenie kościoła parafialnego w Małogoszczu w świetle inwentarza z 1856 roku, „Przegląd Nauk Historycznych”, 16 (2017) z. 1, s. 325-362.
Knosała J., Parafia Radzionkowska i jej dzisiejsze stosunki, Katowice 1926.
Kostro T., Zagłębie którego nie ma. Będzin-Czeladź-Dąbrowa-Sosnowiec, Łódź 2017.
Kumor B., Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. 1, Kraków 1998.
Kumor B., Dzieje diecezji krakowskiej do roku 1795, t. 4, Kraków 2002.
Kuś J., Sołtyk Kajetan Ignacy (1715-1788), w: Encyklopedia katolicka, t. 18, red. E. Gigilewicz, Lublin 2013, kol. 591-592.
Kuzio-Podrucki A., Henckel von Donnersmarckowie – kariera i fortuna rodu, Bytom 2003.
Litak S., Kościół łaciński w Rzeczypospolitej około 1772 roku. Studium administracyjne, Lublin 1996.
Myszor J., Dudała H., Duchowieństwo parafialne, w: Chełm Śląski. Monografia gminy i parafii, red. J. Myszor, Chełm Śląski 20142, s. 263-277.
Nawrot D., Powstanie na Nowym Śląsku w 1806 i 1807 roku. U źródeł Zagłębia Dąbrowskiego, Czeladź 2016.
Nawrot D., W latach burzliwych zmian politycznych (1795-1831), w: Historia Czeladzi, t. 1, red. J. Drabina, Czeladź 2012, s. 275-312.
Rajman J., Czeladź do końca XVI wieku, w: Historia Czeladzi, t. 1, red. J. Drabina, Czeladź 2012, s. 75-200.
Rejdak A., Czeladź w latach II wojny światowej (1939-1945) ks. Mariusza Trąby. Sprostowania i uwagi, „Zeszyty Czeladzie”, 17 (2012) s. 45-50.
Ryszka C., Klejnot Czeladzi. Kościół św. Stanisława Biskupa i Męczennika, Bytom 1997.
Sarna K., Czeladź. Zarys rozwoju miasta, Katowice 1977.
Szczerba A., Duchowieństwo krakowskie w latach 1795-1918, Warszawa 2017.
Szczepaniak J., Duchowieństwo diecezji krakowskiej w XVIII wieku. Studium propozograficzne, Kraków 2010.
Trąba M., Stosunki wyznaniowe, w: Historia Czeladzi, t. 1, red. J. Drabina, Czeladź 2012, s. 469-522.
Turnau I., Słownik ubiorów, tkanin, wyrobów pozatkackich, skóry, broń i klejnoty znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX w., Warszawa 1999.
Wiśniewski J., Diecezja częstochowska. Opis historyczny kościołów i zabytków w dekanatach: będzińskim, dąbrowskim, sączowskim, zawierckim i żareckim oraz parafii Olsztyn, Marjówka Opoczyńska 1936.
Wlaźlak W., Inwentarz ksiąg konsystorskich Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej im. ks. Walentego Patykiewicza w Częstochowie, „Rocznik Towarzystwa Genealogicznego Ziemi Częstochowskiej”, 2 (2011) s. 111-138.
Wlaźlak W., Komisariat Siewierski w diecezji wrocławskiej (1797-1818), „Śląski Kwartalnik Historyczny Sobótka”, 58 (2003) z. 3, s. 257-272.
Wlaźlak W., Zasoby akt konsystorskich w Archiwum Archidiecezji Częstochowskiej, „Częstochowskie Studia Teologiczne”, 33 (2005) s. 193-209.
Związek J., Przynależność kościelna pogranicza Wielko− i Małopolski ze Śląskiem, „Prace Naukowe Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie”, seria: „Zeszyty Historyczne”, 2 (1994) s. 53-97.
Związek J., Utrata jurysdykcji przez biskupów krakowskich na Nowym Śląsku i w okręgu częstochowskim, „Analecta Cracoviensia”, 32 (2000) s. 401-413.
Żelazny K.Z., Księstwo Siewierskie. Prawo i ustrój a zakres suwerenności względem Korony Królestwa Polskiego, Katowice 2016.
Żuraszek-Ryś I., Który to ornat? O sposobach nominacji ornatów w inwentarzach skarbca archikatedralnego kościoła ormiańskiego we Lwowie, „Poznańskie Spotkania Językoznawcze”, 23 (2012) s. 301-317.
Żuraszek-Ryś I., Pudełko Srebrne do Hostyi bez przykrywadła. O sposobach określania przedmiotów w inwentarzach kościelnych, „Poznańskie Studia Polonistyczne. Seria Językoznawcza”, 23 (2016) z. 1, s. 131-143.
Żuraszek-Ryś I., Nazwy tkanin wschodniego pochodzenia w osiemnastowiecznej polszczyźnie (na przykładzie materiału z dwóch inwentarzy skarbca archikatedralnego kościoła ormiańskiego we Lwowie), w: Kontakty językowe w komunikowaniu, red. M. Steciąg, M. Adamczyk, M. Biszczanik, Zielona Góra 2016, s. 137-147.
Instytut Historii, Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie https://orcid.org/0000-0001-5836-9052
