Klisze pamięci. Labirynty Mariana Kołodzieja w Centrum św. Maksymiliana w Harmężach i anonimowe szkice przechowywane w zasobach Muzeum Gross-Rosen jako dokumenty czasu zagłady
Lucyna Sadzikowska
Uniwersytet Śląski , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-5509-4513
Aleksandra Giełdoń-Paszek
https://orcid.org/0000-0002-7600-9824
Abstrakt
W dolnej kondygnacji kościoła Matki Bożej Niepokalanej w Harmężach, wchodzącego w skład Centrum św. Maksymiliana, zainstalowana została ekspozycja zatytułowana Klisze pamięci. Labirynty. Jest to wystawa rysunków Mariana Kołodzieja, byłego więźnia KL Auschwitz. W Archiwum Muzeum Gross-Rosen przechowywany jest zbiór szkiców anonimowego twórcy, najprawdopodobniej więźnia obozu koncentracyjnego, dotychczas niepublikowany w oryginalnej formie z aparatem naukowym. Autorki artykułu zestawiają poszczególne kompozycje rysunkowe M. Kołodzieja oraz anonimowe rysunki zachowane w archiwum Muzeum Gross-Rosen. Uwypuklając niezaprzeczalną wartość artystyczną rysunków, podkreślono ich wartość jako świadectwa. Zarówno Klisze pamięci. Labirynty, jak i poddane analizie rysunki z Gross-Rosen, które Henryk Motowilczuk przekazał w 2007 roku Archiwum Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy (sygn. 11022/DP), mają wartość dokumentu i wzbogacają studia drugowojenne. Podstawą artykułu, w którym zastosowano metodę case study, stało się siedem kompozycji sytuacyjnych, narysowanych po dwie, cztery i pojedyncza na trzech kartkach papieru pakunkowego, a także ekspozycja rysunków M. Kołodzieja, więźnia oznaczonego numerem 432. Tekst jest próbą syntetycznego przedstawienia z perspektywy historyka sztuki i literaturoznawcy świadectw – kompozycji rysunków stworzonej po bez mała pięćdziesięciu latach milczenia na temat przeżyć lagrowych M. Kołodzieja oraz dokumentu życia obozowego ujętego z perspektywy indywidualnej, odnalezionego za ramą obrazu po prawie sześćdziesięciu latach od wyzwolenia lagru. Artykuł porusza zagadnienie związane z kwestią analogiczności rysunku do rzeczywistości, a także dotyka istoty każdego szkicu z osobna i nakreśla podejmowane przez rysownika strategie.
Słowa kluczowe:
Klisze pamięci. Labirynty , Marian Kołodziej, Centrum św. Maksymiliana w Harmężach, anonimowe szkice, Muzeum Gross-Rosen w Rogoźnicy, działalność artystyczna więźniów obozuBibliografia
Opracowania
Agamben Giorgio, Co zostaje z Auschwitz. Archiwum i świadek. Homo sacer III, Warszawa 2008.
Barthes Roland, Retoryka obrazu, „Pamiętnik Literacki”, 75 (1985) z. 3, s. 289-302.
Csorba Tibor, O rysowaniu, Warszawa 1980.
Dauksza Agnieszka, Ustanawianie świadka, w: Świadek: jak się staje, czym jest?, red. A. Dauksza, K. Koprowska, Warszawa 2019, s. 164-197.
Hartman Geoffrey, Ciemność widoma, „Literatura na Świecie”, 9-10 (2005) s. 265-295.
Jaworska Janina, Nie wszystek umrę. Twórczość plastyczna Polaków w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych 1939-1945, Warszawa 1975.
Kisiel Anna, Przełamując spojrzenie Orfeusza. Praca (anty)archiwalna Brachy L. Ettinger, „Er(r)go”, 41 (2020) nr 2, s. 97-110. (Crossref)
Klistała Jerzy, Żołnierze rybnickiego ZWZ/AK, POP, PTOP w obozach koncentracyjnych: Auschwitz-Birkenau, Mauthausen, Gusen, Dachau, Ravensbrück, Buchenwald, Majdanek, Oranienburg, Sachsenhausen, Flossenbürg… i innych, Bielsko-Biała 2008.
Kłodziński Stanisław, Merytoryczne i psychologiczne znaczenie oświęcimskich listów obozowych, „Przegląd Lekarski”, 47 (1990) nr 1, s. 33-50.
Kobielec Aleksandra, Więźniowie Żydzi w KL Gross-Rosen i jego obozach filialnych, w: Narody Europy w KL Gross-Rosen, red. A. Konieczny, Wałbrzych 1995, s. 28-42.
Konieczny Alfred, KL Gross-Rosen hitlerowski obóz koncentracyjny na Dolnym Śląsku 1940–1945, Wałbrzych 2012.
Kruszyński Piotr, Podziemia w Górach Sowich i Zamku Książ, Wałbrzych 2004.
Laub Dori, Zdarzenie bez świadka: prawda, świadectwo oraz ocalenie, „Teksty Drugie”, 5 (2007) s. 118-129.
Łukaszkiewicz Zdzisław, Gross-Rosen, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce”, 8 (1956) s. 77-101.
Maszkowski Piotr, Szkice zagłady, „Odkrywca”, 5 (2007), s. 9-12.
Mołdawa Mieczysław, Gross-Rosen – obóz koncentracyjny na Śląsku, Warszawa 1979.
Oster Gerald D., Gould Patricia, Rysunek w psychoterapii, Gdańsk 2000.
Owczarek Romuald, U bram „Riese”, Kraków 2013.
Pawełczyńska Anna, Wartości a przemoc. Zarys socjologicznej problematyki Oświęcimia, Warszawa 1973.
Popek Stanisław, Barwy i psychika, Lublin 2021.
Rodak Paweł, Rzeczy pisane, rzeczy napisane. O materialności praktyk piśmiennych, w: Literatura i „faktury” historii XX (i XXI) wieku, red. A. Molisak, J.Wierzejska, T. Wójcik, A. Zieniewicz, Warszawa 2014, s. 31-49.
Ruszkowska Sonia, Co powiedziałby Goethe, czyli o kulturze w Buchenwaldzie, „Teksty Drugie”, 6 (2016) s. 406-416. (Crossref)
Sadzikowska Lucyna, Listy z lagrów i więzień 1939–1945. Wybrane zagadnienia, Katowice 2019.
Sula Dorota, Życie kulturalne i religijne więźniów w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 2007.
Świadek Sebastian, Klisze pamięci numeru 432. Mariana Kołodzieja zapis gehenny obozowej, Kraków 2011.
Świebocka Teresa, Słowo wstępne, w: H. Słojewska-Kołodziej, Twoja droga przez labirynty Mariana Kołodzieja. Przewodnik, Gdańsk-Harmęże 2018, s. 3-4.
Netografia
Archiwum Historii Mówionej Ziemi Wałbrzyskiej, https://www.archiwum-historii-mowionej.pl/grafiki-imre-hollo-dokumentujace-zaglade-w-sztolniach-walimskich/ (dostęp: 13.11.2020).
Bożonarodzeniowe listy obozowe, https://www.gross-rosen.eu/bozonarodzeniowe-listy-obozowe/ (dostęp: 15.12.2017).
Centrum św. Maksymiliana w Harmężach, https://harmeze.franciszkanie.pl/ (dostęp: 22.04.2021).
„Klisze pamięci. Labirynty” Mariana Kołodzieja, https://wystawa.powiat.oswiecim.pl/ (dostęp: 10.04.2021).
Państwowe Muzeum Auschwitz Birkenau, http://lekcja.auschwitz.org/pl_18_sztuka/ (dostęp: 5.12.2020).
Walim / Wüstewaltersdorf, http://polishpoland.com/tag/wustewaltersdorf/ (dostęp: 5.12.2020).
Rysunki przedstawiające rzeczywistość obozową. Szkicownik z Auschwitz. Prace nieznanego autora, http://lekcja.auschwitz.org/pl_18_sztuka/ (dostęp: 5.12.2020).
Szałkowski Artur, Tragedia na kartkach papieru, „Panorama Wałbrzyska” z 7 sierpnia 2007, https://walbrzych.naszemiasto.pl/tragedia-na-kartkach-papieru/ar/c1-6709165 (dostęp: 1.12.2020).
Sztuka w KL Auschwitz, http://lekcja.auschwitz.org/pl_18_sztuka/ (dostęp: 5.12.2020).
Uniwersytet Śląski https://orcid.org/0000-0002-5509-4513
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
