‘Memory Files. Labyrinths’ at the St Maximilian Centre in Harmęże and Anonymous Sketches Stored in the Resources of the Gross-Rosen Museum as Documents of the Holocaust
Lucyna Sadzikowska
Uniwersytet Śląski , Polandhttps://orcid.org/0000-0002-5509-4513
Aleksandra Giełdoń-Paszek
https://orcid.org/0000-0002-7600-9824
Abstract
On the lower floor of the Church of Our Lady of the Immaculate in Harmęże, which is part of the St Maximilian Centre, an exhibition has been installed entitled ‘Memory Files. Labyrinths’. The exhibition features drawings by Marian Kołodziej, a former Auschwitz prisoner designated as no. 432. The Archives of the Gross-Rosen Museum in Rogoźnica contain a collection of sketches by an anonymous author, most likely a prisoner at the concentration camp, as yet unpublished in their original form with back matter. The authors of this article jointly present the individual drawings by Kołodziej as well as the anonymous drawings which are preserved in the museum’s archives. Their value as testimonials is emphasised and the undeniable artistic value of the illustrations is highlighted. Both ‘Memory Files. Labyrinths’ and the drawings from Gross-Rosen, which Henryk Motowilczuk donated in 2007 to the Archives of the Gross-Rosen Museum (ref. 11022/DP), have documentary value and enrich the study on World War II. Seven compositions – drawn in pairs of two or four sheets of wrapping paper and a single drawing on three sheets – and the exhibition of Kołodziej’s drawings served as the sources for the article, which follows the case study method. From the perspective of an art historian and literary scholar, the text is a synthetic presentation of testimony: a composition of drawings created after almost 50 years of silence on the subject of Kołodziej’s experiences in the concentration camp and a document of camp life found behind a picture frame almost 60 years after the camp was liberated, seen from an individual perspective. The paper addresses the issue of the analogy of drawing to reality, touches on the essence of each sketch individually and outlines the strategies undertaken by the draughtsman.
Keywords:
‘Memory Files. Labyrinths’, Marian Kołodziej, St Maximilian Centre in Harmęże, anonymous sketches, Gross-Rosen Museum in Rogoźnica, artistic activity of camp prisonersReferences
Opracowania
Agamben Giorgio, Co zostaje z Auschwitz. Archiwum i świadek. Homo sacer III, Warszawa 2008.
Barthes Roland, Retoryka obrazu, „Pamiętnik Literacki”, 75 (1985) z. 3, s. 289-302.
Csorba Tibor, O rysowaniu, Warszawa 1980.
Dauksza Agnieszka, Ustanawianie świadka, w: Świadek: jak się staje, czym jest?, red. A. Dauksza, K. Koprowska, Warszawa 2019, s. 164-197.
Hartman Geoffrey, Ciemność widoma, „Literatura na Świecie”, 9-10 (2005) s. 265-295.
Jaworska Janina, Nie wszystek umrę. Twórczość plastyczna Polaków w hitlerowskich więzieniach i obozach koncentracyjnych 1939-1945, Warszawa 1975.
Kisiel Anna, Przełamując spojrzenie Orfeusza. Praca (anty)archiwalna Brachy L. Ettinger, „Er(r)go”, 41 (2020) nr 2, s. 97-110. (Crossref)
Klistała Jerzy, Żołnierze rybnickiego ZWZ/AK, POP, PTOP w obozach koncentracyjnych: Auschwitz-Birkenau, Mauthausen, Gusen, Dachau, Ravensbrück, Buchenwald, Majdanek, Oranienburg, Sachsenhausen, Flossenbürg… i innych, Bielsko-Biała 2008.
Kłodziński Stanisław, Merytoryczne i psychologiczne znaczenie oświęcimskich listów obozowych, „Przegląd Lekarski”, 47 (1990) nr 1, s. 33-50.
Kobielec Aleksandra, Więźniowie Żydzi w KL Gross-Rosen i jego obozach filialnych, w: Narody Europy w KL Gross-Rosen, red. A. Konieczny, Wałbrzych 1995, s. 28-42.
Konieczny Alfred, KL Gross-Rosen hitlerowski obóz koncentracyjny na Dolnym Śląsku 1940–1945, Wałbrzych 2012.
Kruszyński Piotr, Podziemia w Górach Sowich i Zamku Książ, Wałbrzych 2004.
Laub Dori, Zdarzenie bez świadka: prawda, świadectwo oraz ocalenie, „Teksty Drugie”, 5 (2007) s. 118-129.
Łukaszkiewicz Zdzisław, Gross-Rosen, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich w Polsce”, 8 (1956) s. 77-101.
Maszkowski Piotr, Szkice zagłady, „Odkrywca”, 5 (2007), s. 9-12.
Mołdawa Mieczysław, Gross-Rosen – obóz koncentracyjny na Śląsku, Warszawa 1979.
Oster Gerald D., Gould Patricia, Rysunek w psychoterapii, Gdańsk 2000.
Owczarek Romuald, U bram „Riese”, Kraków 2013.
Pawełczyńska Anna, Wartości a przemoc. Zarys socjologicznej problematyki Oświęcimia, Warszawa 1973.
Popek Stanisław, Barwy i psychika, Lublin 2021.
Rodak Paweł, Rzeczy pisane, rzeczy napisane. O materialności praktyk piśmiennych, w: Literatura i „faktury” historii XX (i XXI) wieku, red. A. Molisak, J.Wierzejska, T. Wójcik, A. Zieniewicz, Warszawa 2014, s. 31-49.
Ruszkowska Sonia, Co powiedziałby Goethe, czyli o kulturze w Buchenwaldzie, „Teksty Drugie”, 6 (2016) s. 406-416. (Crossref)
Sadzikowska Lucyna, Listy z lagrów i więzień 1939–1945. Wybrane zagadnienia, Katowice 2019.
Sula Dorota, Życie kulturalne i religijne więźniów w KL Gross-Rosen, Wałbrzych 2007.
Świadek Sebastian, Klisze pamięci numeru 432. Mariana Kołodzieja zapis gehenny obozowej, Kraków 2011.
Świebocka Teresa, Słowo wstępne, w: H. Słojewska-Kołodziej, Twoja droga przez labirynty Mariana Kołodzieja. Przewodnik, Gdańsk-Harmęże 2018, s. 3-4.
Netografia
Archiwum Historii Mówionej Ziemi Wałbrzyskiej, https://www.archiwum-historii-mowionej.pl/grafiki-imre-hollo-dokumentujace-zaglade-w-sztolniach-walimskich/ (dostęp: 13.11.2020).
Bożonarodzeniowe listy obozowe, https://www.gross-rosen.eu/bozonarodzeniowe-listy-obozowe/ (dostęp: 15.12.2017).
Centrum św. Maksymiliana w Harmężach, https://harmeze.franciszkanie.pl/ (dostęp: 22.04.2021).
„Klisze pamięci. Labirynty” Mariana Kołodzieja, https://wystawa.powiat.oswiecim.pl/ (dostęp: 10.04.2021).
Państwowe Muzeum Auschwitz Birkenau, http://lekcja.auschwitz.org/pl_18_sztuka/ (dostęp: 5.12.2020).
Walim / Wüstewaltersdorf, http://polishpoland.com/tag/wustewaltersdorf/ (dostęp: 5.12.2020).
Rysunki przedstawiające rzeczywistość obozową. Szkicownik z Auschwitz. Prace nieznanego autora, http://lekcja.auschwitz.org/pl_18_sztuka/ (dostęp: 5.12.2020).
Szałkowski Artur, Tragedia na kartkach papieru, „Panorama Wałbrzyska” z 7 sierpnia 2007, https://walbrzych.naszemiasto.pl/tragedia-na-kartkach-papieru/ar/c1-6709165 (dostęp: 1.12.2020).
Sztuka w KL Auschwitz, http://lekcja.auschwitz.org/pl_18_sztuka/ (dostęp: 5.12.2020).
Uniwersytet Śląski https://orcid.org/0000-0002-5509-4513
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
