Próba atrybucji opraw z księgozbioru Benedykta Herbesta (zm. 1598) z zasobu Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie
Aleksandra Wajnert
Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-6788-761X
Abstrakt
W zasobie Archiwum Archidiecezjalnego w Gnieźnie znajduje się pokaźny zbiór starych druków, należących niegdyś do przedstawicieli wyższego oraz niższego duchowieństwa. W kontekście badań nad szeroko pojętą historią Kościoła źródła, którymi są stare druki, a w szczególności oprawy, mogą wydawać się nietrafionym kierunkiem. Jednak analiza bibliologiczna zachowanych księgozbiorów może okazać się wartościowym uzupełnieniem do badań nad dziejami Kościoła oraz duchowieństwa.
W zespole Biblioteki Katedralnej do dziś zachowało się kilkanaście woluminów, które niegdyś tworzyły księgozbiór Benedykta Herbesta (zm. 1598), teologa, pedagoga i polemisty. Woluminy należące do poznańskiego kanonika, niemalże każdorazowo, zostały oznaczone superekslibrisem napisowym, który umieszczono na dolnej okładzinie oprawy. Zbiór ten charakteryzuje się jednolitym obleczeniem (ciemną skórą) oraz ich radełkową dekoracją ramową w stylu niemieckim. Niniejsza praca koncentruje się na analizie i charakterystyce opraw. Dzięki zastosowaniu analizy porównawczej wykorzystanych do powstania oprawy materiałów (desek, skóry) oraz użytych do dekoracji narzędzi możliwe będzie wskazanie ośrodka introligatorskiego, a nawet rzemieślnika odpowiedzialnego za wykonanie wspomnianych opraw.
Głównym celem artykułu jest wyodrębnienie i wskazanie warsztatów introligatorskich, z których usług korzystał B. Herbest. Podjęto również próbę zidentyfikowania konkretnych introligatorów oraz scharakteryzowania tych dotąd nierozpoznanych przez badaczy dawnej książki w literaturze przedmiotu.
Słowa kluczowe:
Benedykt Herbest, Gniezno, Biblioteka Katedralna, starodruki, oprawy, tegumentologia, superekslibrisBibliografia
Źródła
Archiwum Państwowe w Poznaniu:
sygn. I.26, Akta Miasta Poznania, Księgi kancelaryjne (Acta coram consulatu civitatis Posnaniensis).
Archiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie:
sygn. BK 244, BK 248, BK 1358, BK 306, BK 1599, BK 1547, BK 901, BK 322, BK 699, BK 851, BK 1020, BK 1652, BK 1562, BK 1297, Biblioteka Katedralna.
Opracowania
Czapnik Marianna, Oprawy poznańskiego monogramisty MC, w: Tegumentologia polska dzisiaj, red. A. Wagner, Toruń 2015, s. 133-164.
Drukarze dawnej Polski od XV do XVIII wieku, t. 4, Pomorze, oprac. A. Kawecka-Gryczowa, K. Korotajowa, Wrocław-Warszawa-Kraków 1962.
Dworzaczek Włodzimierz, Mieliński Wojciech, w: Polski słownik biograficzny, t. 20, red. E. Rostworowski, Wrocław 1975, s. 778.
Encyklopedia wiedzy o książce, red. A. Birkenmajer, Wrocław-Warszawa-Kraków 1971.
Franczak Radosław, Katalog proweniencji starodruków z dawnej biblioteki klasztoru cystersów w Wągrowcu (w druku).
Głowacka Apolonia, Patruus Jan, w: Słownik pracowników książki polskiej, Warszawa-Łódź 1972, s. 662-663.
Kawecka-Gryczowa Alodia, Biblioteka ostatniego Jagiellona. Pomnik kultury renesansowej, Wrocław 1988.
Kosman Marceli, Benedykt Herbest, w: Wielkopolski słownik biograficzny, red. A. Gąsiorowski, J. Topolski, Warszawa-Poznań 1981, s. 251.
Krupa Marzena, Nering Melchior, w: Encyklopedia katolicka, t. 13, red. E. Gigilewicz, Lublin 2009, kol. 930-931.
Krynicka Maria, Oprawy książkowe z herbami ostatnich Jagiellonów w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie, „Rozprawy i Sprawozdania Muzeum Narodowego w Krakowie”, 12 (1980) s. 23-46.
Łukasiewicz Józef, Obraz historyczno-statystyczny miasta Poznania w dawniejszych czasach, Poznań 1838.
Mocarski Zygmunt, Książka w Toruniu do roku 1793. Zarys dziejów, Toruń 1934.
Muraszko Michał, Neringowskie oprawy trzech druków z księgozbioru opata trzemeszeńskiego Wojciecha Mielińskiego, „Biuletyn Biblioteki Jagiellońskiej”, 67 (2017) s. 211-220.
Muraszko Michał, Wybrane oprawy starodruków ze zbiorów dawnej biblioteki klasztornej cystersów w Wągrowcu (w druku).
Oprawy książkowe XIV-XVIII wieku w zbiorach Książnicy Kopernikańskiej w Toruniu. Część I Rzeczpospolita, Prusy, Dolny Śląsk, red. A. Wagner, Toruń 2018.
Papiernie w Polsce XVI wieku. Prace Franciszka Piekosińskiego, Jana Ptaśnika, Kazimierza Piekraskiego. Powtórnie wydał i uzupełnił Włodzimierz Budka, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1971.
Pokora Piotr, Superekslibrisy na oprawach ksiąg dawnej biblioteki cystersów w Wągrowcu (w druku).
Rabiej Stanisław, Herbest Benedykt, w: Encyklopedia katolicka, t. 6, red. J. Walkusz, Lublin 1993, kol. 741.
Siniarska-Czaplicka Jadwiga, Filigrany papierni położonych na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej od początku XVI do połowy XVIII wieku, Wrocław 1969.
Sójka Jan, Melchior Nering, w: Wielkopolski słownik biograficzny, red. A. Gąsiorowski, J. Topolski, Warszawa-Poznań 1981, s. 509.
Sójka Jan, Patruus Jan (syn), w: Polski słownik biograficzny, t. 25, red. E. Rostworowski, Wrocław 1980, s. 339-340.
Świeżawska Maria, Introligatorzy poznańscy w wieku XVI, „Ekslibris”, 7 (1925) z. 1, s. 71-89.
Wagner Arkadiusz, Introligatorstwo poznańskie XVI wieku jako historyczno-artystyczna „terra incognita”, w: Sztuka w Wielkopolsce, red. M. Błaszczyński et al., Poznań 2013, s. 68-86.
Wagner Arkadiusz, Oprawy ksiąg Andrzeja Opalińskiego, w: Księgozbiór wielkopolskiego magnata. Andrzej Opaliński (1540-1593), red. A. Wagner, Poznań 2011, s. 143-195.
Wagner Arkadiusz, Superekslibris polski. Studium o kulturze bibliofilskiej i sztuce od średniowiecza do połowy XVII wieku, Toruń 2016.
Wajnert Aleksandra, Tegumentologiczne aspekty działalności Melchiora Neringa w okresie poznańskim (1559-1579) (niepublikowana praca magisterska, obroniona w 2020 roku w Instytucie Historii UAM).
Zarębski Ignacy, Herbest, Benedykt, w: Polski słownik biograficzny, t. 9, red. K. Lepszy, Wrocław 1960, s. 434-436.
Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu https://orcid.org/0000-0001-6788-761X
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
