Starania o utworzenie i budowę Wyższego Seminarium Duchownego w Szczecinie w kontekście polityki władz PRL (1972-1989)
Abstrakt
W artykule zanalizowano proces powstania i budowy Wyższego Seminarium Duchownego (WSD) w Szczecinie w kontekście polityki władz państwowych w Polsce. Określono podmioty i cele polityki wyznaniowej władz PRL w rozpatrywanym okresie, status Kościoła katolickiego na Ziemiach Zachodnich i Północnych, następnie etapy działań biskupów o powołanie seminarium. Od 1945 roku do początku lat 70. XX wieku na tym obszarze funkcjonowała tymczasowa polska administracja kościelna. Po podpisaniu układu normalizacyjnego między PRL a RFN w 1970 roku, Stolica Apostolska przystąpiła do organizacji stałej administracji kościelnej na Ziemiach Zachodnich i Północnych, tj. utworzenia diecezji, w tym szczecińsko-kamieńskiej. Diecezja ta została powołana przez papieża Pawła VI w 1972 roku. Jednym z wymogów jej funkcjonowania było posiadanie własnego seminarium duchownego. Już w 1972 roku starania o utworzenie WSD podjął pierwszy ordynariusz diecezji szczecińsko-kamieńskiej bp Jerzy Stroba. Działania te kontynuował od 1979 roku jego następca – bp Kazimierz Majdański. Władze komunistyczne konsekwentnie odmawiały zgody na utworzenie tej instytucji. W ich optyce powstanie seminarium wzmacniałoby intelektualnie, formacyjnie i duszpastersko diecezję. W związku z tym stosowano taktykę „uników” lub odsyłania ordynariusza do poszczególnych wojewódzkich lub centralnych organów władzy. W tej sytuacji o powstanie WSD apelowała Komisja Plenarna Episkopatu Polski (1977) i prymas kard. Stefan Wyszyński (1979). Biskupi uznawali, że utworzenia seminarium wymaga polska racja stanu na Ziemiach Zachodnich i Północnych. Dopiero po powstaniu NSZZ „Solidarność” zaistniały przesłanki do realizacji tego postulatu. Partia komunistyczna i rząd zaaprobowały spełnienie niektórych postulatów Kościoła. W listopadzie 1980 roku przedstawiciele władz państwowych wyrazili zgodę na budowę seminarium w Szczecinie. Proces ten nie odbywał się bez utrudnień ze strony państwa. Brakowało materiałów budowalnych, inwigilowano robotników. W 1987 roku papież Jan Paweł II dokonał wmurowania kamienia węgielnego pod powstające WSD. Prace budowlane zakończyły się dopiero w wolnej Polsce w 1993 roku.
Słowa kluczowe:
Wyższe Seminarium Duchowne w Szczecinie, diecezja szczecińsko-kamieńska, polityka władz PRLBibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Akt Nowych:
Urząd do Spraw Wyznań:
Organizacja i działalność Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Szczecińsko-Kamieńskiej, sygn. 97/2.
Protokoły posiedzeń Komisji Wspólnej Przedstawicieli Rządu i Episkopatu 24 IX 1980, 20-21 XI 1980, sygn. 115/3.
Archiwum Państwowe w Szczecinie:
Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej:
Korespondencja, notatki służbowe związane z ustanowieniem diecezji szczecińsko-kamieńskiej, sygn. 3860.
Urząd Wojewódzki w Szczecinie:
Notatki służbowe, informacje i korespondencja z kurią biskupią, sygn. 2851.
Notatki służbowe, informacje i korespondencja z kurią biskupią, sygn. 2853.
Sprawozdania statystyczne i opisowe, sygn. 3507.
Akta – biskup profesor Kazimierz Majdański (ordynariusz diecezji szczecińsko-kamieńskiej), sygn. 3058.
Kontakty władz wojewódzkich z diecezją szczecińsko-kamieńską (notatki, informacje, listy pasterskie), sygn. 3517.
Kontakty władz wojewódzkich z diecezją szczecińsko-kamieńską (notatki, informacje, listy pasterskie), sygn. 3518.
Kontakty władz wojewódzkich z diecezją szczecińsko-kamieńską (notatki, informacje, listy pasterskie), sygn. 3519.
Kontakty władz wojewódzkich z diecezją szczecińsko-kamieńską (notatki, informacje, listy pasterskie), sygn. 3520.
Kontakty władz wojewódzkich z diecezją szczecińsko-kamieńską (notatki, informacje, listy pasterskie), sygn. 3523.
Dokumentacja dotycząca lokalizacji Seminarium Duchownego w Szczecinie, sygn. 3532.
Dokumentacja dotycząca lokalizacji Seminarium Duchownego w Szczecinie, sygn. 3533.
Materiały związane z wizytą Jana Pawła II w Szczecinie 11 czerwca 1987 r., sygn. 3536.
Oddziałowe Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Szczecinie:
Wojewódzki Urząd Spraw Wewnętrznych w Szczecinie:
Informacje problemowe w tym sprawozdania, notatki służbowe, wyciągi, plany dotyczące działalności operacyjnej Samodzielnej Sekcji IV i Wydziału IV Komendy Wojewódzkiej MO w Szczecinie za okres od 1956 do 1974 r., sygn. 008/642.
Źródła drukowane
Bulla Ojca Świętego Pawła VI mianująca biskupa Jerzego Strobę biskupem szczecińsko-kamieńskim, „Prezbiterium”, (1973) nr 1-2, s. 16.
Komunikaty Konferencji Episkopatu Polski 1945-2000, wstęp i oprac. J. Żaryn, Warszawa 2006.
Majdański Kazimierz, Dekret erekcji Wyższego Seminarium Duchownego Diecezji Szczecińsko-Kamieńskiej, Szczecin, 24 III 1980, „Prezbiterium”, (1981) nr 2-3, s. 111.
Poświęcenie kościoła seminaryjnego i seminarium. Inauguracja Roku Akademickiego w WSD, konferencja biskupów diecezji szczecińsko-kamieńskiej, „Prezbiterium”, (1993) nr 9-10, s. 254-255.
Protokół z objęcia diecezji przez biskupa szczecińsko-kamieńskiego w dniu 8 VII 1972, „Prezbiterium”, (1973) nr 1-2, s. 19.
Raina Peter, Rozmowy z władzami PRL. Arcybiskup Dąbrowski w służbie Kościoła i narodu, t.1, Lata 1970-1981, Warszawa 1985.
Słowo Biskupie z okazji powrotu ze Stolicy Apostolskiej, Szczecin, 23 XII 1973, „Prezbiterium”, (1974) nr 1-2, s. 58-59.
Szwajkosz Stanisław, „Serce diecezji”. Budowa Wyższego Seminarium Duchownego w Szczecinie, „Prezbiterium”, (1995) nr 1-5, s. 99-101.
Wichrowski Zdzisław, Czas budowy seminarium, „Zeszyty Katechetyczne”, (1997) nr 5, s. 45-50.
Z ziemi sandomierskiej nad Odrę i Bałtyk. Tę ziemię umiłowałem. Księga pamiątkowa na 70-lecie ks. Aleksandra Ziejewskiego, Szczecin 2021.
Źródła do dziejów Pomorza Zachodniego. Narodziny diecezji szczecińsko-kamieńskiej i koszalińsko-kołobrzeskiej (1945-1972), t. 14, wstęp, wybór i oprac. K. Kozłowski, Szczecin 2007.
Opracowania
Dudek Antoni, Gryz Ryszard, Komuniści i Kościół w Polsce (1945-1989), Kraków 2006.
Kowalczyk Krzysztof, Materiały jednostek wojewódzkiej administracji wyznaniowej w Archiwum Państwowym w Szczecinie jako źródło do dziejów stosunków państwo–Kościół rzymskokatolicki w latach 1945-1989, „Archeion”, 121 (2020) s. 306-326. (Crossref)
Łatka Rafał, Episkopat Polski wobec stosunków państwo–Kościół i rzeczywistości społeczno-politycznej PRL 1970-1989, Warszawa 2019.
Łuszczek Krzysztof, Arcybiskupie Wyższe Seminarium Duchowne w Szczecinie 1981-2021, Szczecin 2021.
Masalski Robert, Dzieje diecezji szczecińsko-kamieńskiej, Szczecin 2016.
Michalski Krzysztof, Działalność Komisji Wspólnej Rządu i Episkopatu Polski 1980-1989, Warszawa 2012.
Prut Adrian, Kształcenie duchowieństwa diecezjalnego Kościoła szczecińsko-kamieńskiego do czasu utworzenia własnego seminarium duchownego, w: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim T. 3. 1972-1978, red. M. Siedziako, Z. Stanuch, G. Wejman, Szczecin 2018, s. 255-281.
Raina Peter, Arcybiskup Bronisław Dąbrowski. Portret, Warszawa 2008.
Stanuch Zbigniew, Największa diecezja Europy. Konsekwencje powstania rozległej gorzowskiej administracji apostolskiej i geneza jej podziału w 1972 r., „Pamięć i Sprawiedliwość”, 37 (2021) nr 1, s. 306-328.
Wejman Grzegorz, Organizacja Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim w latach 1979-1990, w: Dzieje Kościoła katolickiego na Pomorzu Zachodnim. T. 4. 1979-1989/1990, red. M. Siedziako, Z. Stanuch, G. Wejman, Szczecin 2019, s. 193-239.
Wejman Grzegorz, 30-lecie Arcybiskupiego Wyższego Seminarium Duchownego w Szczecinie, w: 30 lat seminariów duchownych na Pomorzu Zachodnim, red. T. Ceynowa, Koszalin 2013, s. 49-69.
Włodkowski Robert, Działalność biskupa szczecińsko-kamieńskiego Jerzego Stroby w latach 1972-1978 w kontekście relacji państwo–Kościół (wybrane problemy), „Almanach Historyczny”, 20 (2020) s. 229-259.
Żaryn Jan, Dzieje Kościoła katolickiego (1944-1989), Warszawa 2003.
Uniwersytet Szczeciński https://orcid.org/0000-0002-5910-4854
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
