Biblioteka arcybiskupa ormiańskiego Józefa Teodorowicza: jej losy w czasie II wojny światowej i w latach powojennych
Tomasz Krzyżowski
Polska Akademia Umiejętności w Krakowie , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-7193-5661
Abstrakt
Arcybiskup Józef Teodorowicz (1864-1938), ordynariusz archidiecezji ormiańskiej we Lwowie, był cenionym kaznodzieją, autorem prac teologicznych i patriotą aktywnym na wielu płaszczyznach życia religijnego i społecznego w Polsce. Hierarcha zgromadził imponującą prywatną bibliotekę, liczącą kilkanaście tysięcy woluminów w języku polskim, łacińskim, niemieckim, francuskim i innych. Niezwykle cenna była kolekcja starodruków, w tym rzadkie wydawnictwa i rękopisy w języku ormiańskim. Księgozbiór stanowił dla ambitnego kapłana, kaznodziei i pisarza, a później arcybiskupa warsztat pracy pisarskiej oraz kształtował poglądy na tematy społeczno-polityczne. Arcybiskup sukcesywnie powiększał i uzupełniał bibliotekę przez całe życie, śledząc na bieżąco rynek księgarski i antykwaryczny zarówno w Polsce, jak i za granicą. Tematyka księgozbioru była zróżnicowana. Największą grupę stanowiły wydawnictwa religijne, przede wszystkim reprezentujące różne gałęzie teologii: biblistykę, teologię duchowości, teologię dogmatyczną, moralną, liturgikę, apologetykę, a także prawo kanoniczne. Kilkaset dzieł poświęconych było życiu Jezusa Chrystusa, mariologii i hagiografii. Co ciekawe, wśród autorów dzieł teologicznych (przeważnie komentarzy biblijnych) znajdowali się przedstawiciele różnych odłamów protestantyzmu, prawosławni oraz rabini. W bibliotece J. Teodorowicza znajdowało się również wiele wydawnictw z literatury pięknej zarówno autorów polskich, jak i zagranicznych, a także rozpraw filozoficznych, opracowań z historii Kościoła i historii powszechnej, politologii, kultury, historii sztuki. Na księgozbiór składało się również wiele prac poświęconych psychologii oraz wychowaniu i formacji młodzieży. W okresie II wojny światowej biblioteka abp. J. Teodorowicza uległa zdekompletowaniu i rozproszeniu. Część zbiorów zniszczyli żołnierze sowieccy zakwaterowani w pałacu arcybiskupim we Lwowie, a ocalałe książki zdeponowano w 1940 roku w Lwowskiej Filii Biblioteki Akademii Nauk Ukraińskiej Socjalistycznej Sowieckiej Republiki (dawny Zakład Narodowy im. Ossolińskich). Fragmenty zachowanego księgozbioru znajdują się aktualnie w kilku instytucjach na Ukrainie i w Polsce.
Słowa kluczowe:
Józef Teodorowicz, Ormianie, biblioteki, Kościół ormiański, LwówBibliografia
Źródła
Archiwum Abpa Eugeniusza Baziaka w Krakowie
Akta personalne księży, t. 29, Teodorowicz Józef.
Archiwum Fundacji Kultury i Dziedzictwa Ormian Polskich w Warszawie (AFKiDOP)
Spuścizna Abp. Józefa Teodorowicza. Korespondencja: t. 114, t. 132, t. 133, t. 135, t. 140.
Archiwum Prowincji Franciszkanów-Reformatów w Krakowie
bez sygn., Relacje na temat ks. Dionizego Kajetanowicza zebrane przez o. Modesta Pasiecznika OFM.
Biblioteka Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Oddział Zbiorów Specjalnych
rps 1946/III-1, Spuścizna prof. Eugeniusza Słuszkiewicza.
Centralne Państwowe Historyczne Archiwum Ukrainy we Lwowie
fond 475, opis 1, Ormiański Konsystorz Metropolitalny.
sprawa 52, Osobowa sprawa metropolity Teodorowicza J[ózefa]; 1882-1937.
sprawa 317, Korespondencja z lwowskimi wydawnictwami w sprawie prenumeraty czasopism; 1903-1933.
Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. Wasyla Stefanyka. Oddział Rękopisów (LNNBUL)
fond 9, sprawa 1613, [Józef] Teodorowicz. Materiały [z] osobistego archiwum.
fond 9, sprawa 3063, Katalog biblioteki arcybiskupa Józefa Teodorowicza.
fond 9, sprawa 3079/1, Katalog biblioteki arcybiskupa Józefa Teodorowicza.
fond 9, sprawa 3079/2, Katalog biblioteki arcybiskupa Józefa Teodorowicza.
fond 9, sprawa 3079/3, Katalog biblioteki arcybiskupa Józefa Teodorowicza.
fond 9, sprawa 3079/4, Katalog biblioteki arcybiskupa Józefa Teodorowicza.
fond 9, sprawa 3079/5, Katalog biblioteki arcybiskupa Józefa Teodorowicza.
fond 9, sprawa 3079/6, Katalog biblioteki arcybiskupa Józefa Teodorowicza.
fond 9, sprawa 3079/7, Katalog biblioteki arcybiskupa Józefa Teodorowicza.
fond 9, sprawa 3079/8, Katalog biblioteki arcybiskupa Józefa Teodorowicza.
fond 9, sprawa 3079/9, Katalog biblioteki arcybiskupa Józefa Teodorowicza.
Źródła drukowane
Le Saint Siège et la situation religieuse en Pologne et dans les pays Baltes: 1939-1945, Première partie: 1939-1941, éd. par P. Blet [et al.], Città del Vaticano 1967.
Lvivska natsionalna naukova biblioteka Ukrainy imeni V. Stefanyka: peremishchennia i vtraty fondiv, t. 1. 1939-1945: zbirnyk dokumentiv i materialiv, nauk. red. G. Svarnyk, Lviv 2010.
Lvivska natsionalna naukova biblioteka Ukrainy imeni V. Stefanyka: peremishchennia i vtraty fondiv, t. 2. 1946 – berezen 1953: zbirnyk dokumentiv i materialiv, nauk. red. G. Svarnyk, Lviv 2019.
Teodorowicz Józef, Herold Chrystusa na tle epoki, Poznań 1937.
Teodorowicz Józef, Konnersreuth im Lichte der Mystik und Psychologie, Salzburg 1936.
Teodorowicz Józef, Mystical Phenomena in the Life of Theresa Neumann, London 1940.
Teodorowicz Józef, Od Betlejem do Nazaretu, Poznań 1932.
Teodorowicz Józef, Od Jahwy do Mesjasza, Poznań 1936.
Teodorowicz Józef, Zjawiska mistyczne i ich tłumaczenia (Konnersreuth), Poznań 1933.
Wspomnienia ks. Prof. Piotra Stacha, [oprac. J. Trela], Ujanowice [2006].
Opracowania
Biblioteki na wschodnich ziemiach II Rzeczypospolitej. Informator, oprac. U. Paszkiewicz [et al.], Poznań 1998.
Dzoban Oleksandr, Biblioteka mitropolita Andreja Szeptickogo u Lvovi, „Zapiski Lvivskoj naukovoj biblioteki im. V. Stefanyka”, 9/10 (2002), s. 141-151.
Grzebień Ludwik, Teodorowicz Józef Teofil, w: Słownik polskich teologów katolickich 1918-1981, t. 7, red. L. Grzebień, Warszawa 1983, s. 307-311.
Haiuk Iryna, Iliustrovana entsyklopediia virmenskoi kultury v Ukraini z katalohizovanym dodatkom pereliku pamiatok virmenskoi kultury v muzeiakh ta zapovidnykakh, t. 1, Lviv 2012.
Król-Mazur Renata, Teodorowicz Józef Teofil, w: Polski słownik biograficzny, t. 53, red. A. Romanowski, Warszawa-Kraków 2020, s. 162-171.
Krzyżowski Tomasz, Archidiecezja lwowska obrządku ormiańskokatolickiego w latach 1902-1938, Kraków 2020. (Crossref)
Krzyżowski Tomasz, Starodruki z kolekcji arcybiskupa Józefa Teodorowicza [w druku].
Krzyżowski Tomasz, Źródła archiwalne do dziejów Kościoła ormiańskokatolickiego we współczesnych zbiorach lwowskich archiwów, bibliotek i muzeów, „Lehahayer. Czasopismo Poświęcone Dziejom Ormian Polskich”, 3 (2015) s. 95-114.
Lechicki Czesław, Kościół ormiański w Polsce. (Zarys historyczny), Lwów 1928.
Mańkowski Tadeusz, Lwowskie ormiańskie starodruki, w: Biblioteki Lwowa XVI-XVII stulecia, Lwów 1940, mps w Archiwum Lwowskiej Narodowej Naukowej Biblioteki Ukrainy im. Wasyla Stefanyka we Lwowie (opis 1, sprawa 2b).
Matwijów Maciej, Walka o lwowskie dobra kultury w latach 1945-1948, Wrocław 1996.
Matwijów Maciej, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich w latach 1939-1946, Wrocław 2003.
Paszkiewicz Urszula, Cathalogus cathalogorum, t. 1. Inwentarze i katalogi bibliotek z ziem wschodnich Rzeczypospolitej od XVI wieku do 1939 roku. Spis scalony, poprawiony i uzupełniony, Warszawa 2015.
Polska Akademia Umiejętności w Krakowie https://orcid.org/0000-0001-7193-5661
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
