Sytuacja kościoła w okupowanej Polsce w świetle wojennej korespondencji prymasa Augusta Hlonda z bp. Józefem Gawliną
Abstrakt
Ścisła współpraca Augusta Hlonda, prymasa Polski, oraz bp. Józefa Gawliny, przedwojennego biskupa polowego Wojska Polskiego, trwała przez prawie ćwierć wieku. W ostatnim czasie przygotowano do druku drugie, uzupełnione wydanie ich korespondencji z okresu 1924-1948. Dzięki wnikliwej kwerendzie w kilku archiwach udało się w ostatnich latach odnaleźć wiele listów obu hierarchów z okresu II wojny światowej. Niniejszy artykuł prezentuje genezę dokumentów, ich losy, a w części zasadniczej – analizę tekstów, przeprowadzoną w celu zrozumienia tego, jaka była wiedza biskupa i prymasa o sytuacji panującej w okupowanej Polsce, jakie zabiegi podejmowali, dążąc do uwrażliwienia Stolicy Apostolskiej na te problemy oraz na kontakty z duchowieństwem pozostającym w ojczyźnie. W tekście wyodrębniono korespondencję z okresu pobytu prymasa w Rzymie (do czerwca 1940 roku) oraz z okresu jego pobytu w Lourdes (do lutego 1942 roku). Później kontakt między hierarchami został przerwany, gdyż bp. J. Gawlina udał się Wschód, by organizować duszpasterstwo Armii Polskiej na terenie ZSRR, a prymas A. Hlond został przez Niemców internowany.
Słowa kluczowe:
kard. August Hlond, bp Józef Gawlina, II wojna światowa, korespondencja, Pius XIIBibliografia
Baraniak Antoni, Misja opatrznościowa kardynała Prymasa Hlonda w okresie wojny światowej 1939-1945, „Nasza Przeszłość”, 42 (1974) s. 169-194. (Crossref)
Batowski Henryk, Walka dyplomacji hitlerowskiej przeciw Polsce 1939-1945, Kraków-Wrocław 1984.
Blet Pierre, Graham Robert A., Martini Angelo, Schneider Burkhart, Actes et Documents du Saint-Siège relatifs à la Seconda Guerra Mondiale: Le Saint-Siège et la situation religieuse en Pologne et dans les Pays Baltes 1939-1945, vol. 3, 1e Partie: 1939-1941, 2e Partie: 1942-1945, Città del Vaticano 1967.
Duczkowski Andrzej, Zimniak Stanisław, Missione del cardinale August Hlond a Roma, pratiche per il ritorno a Poznań nel 1939 e denuncia al mondo delle atrocità compiute dai nazisti, „Ricerche Storiche Salesiane”, 36 (2000) s. 63-73.
Filipiak Bolesław, Niektóre wiadomości o Kardynale Prymasie Auguście Hlondzie z czasów wojny 1939-1945, „Sacrum Poloniae Millenium”, 9 (1965) s. 479-491.
Gawlina Józef, In viam pacis. Dziennik Biskupa Polowego Wojska Polskiego 1939-1945, wstęp i edycja J. Myszor, Katowice 2019.
Hlond August, Dzieła. Nauczanie 1897-1948, pod red. J. Koniecznego, Toruń 2003.
Hlond August, Na straży sumienia narodu. Wybór pism i przemówień, przedmowa O. Halecki, red. A. Słomka, Ramsey 1951.
Hlond August, O położeniu Kościoła katolickiego w Polsce po trzech latach okupacji hitlerowskiej [do druku podał S. Kosiński], „Chrześcijanin w Świecie”, (1978) nr 10, s. 25-53.
Józef Feliks Gawlina Biskup Polowy Polskich Sił Zbrojnych (Przemówienia – Pisma – Rozkazy 1939-1945), oprac. A.K. Kunert, Warszawa 2002.
Korespondencja Augusta Hlonda i Józefa Gawliny w latach 1924-1948, wyd. i oprac. J. Myszor i J. Konieczny, Katowice 2003.
Korespondencja Augusta Hlonda i Józefa Gawliny w latach 1924-1948, wyd. i oprac. J. Myszor, D. Bednarski i J. Konieczny, Katowice 2022.
Kosiński Stanisław, Raporty kardynała Hlonda o sytuacji Kościoła w Polsce podczas okupacji hitlerowskiej, „Chrześcijanin w Świecie”, (1978) nr 10, s. 15-24.
Kosiński Stanisław, Schemat biograficzny kard. Augusta Hlonda, prymasa Polski 1881-1948, „Nasza Przeszłość”, 42 (1974) s. 9-24. (Crossref)
Kosiński Stanisław, Wokół wojennych losów kardynała Hlonda, „Duszpasterz Polski Zagranicą”,25 (1974) s. 42-57. (Crossref)
„L’Osservatore Romano”, nr 223, z 22 IX 1939 r.
„La Croix”, z 25 X 1939, z 12 IV 1945.
„Narodowiec”, nr 4, z 5 I 1940; nr 21, z 25 I 1940; nr 23, z 27 I 1940; nr 25, z 30 I 1940; nr 31, z 6 II 1940; nr 39, z 15 II 1940; nr 50, z 28 II 1940; nr 65, z 16 III 1940; nr 96, z 23 IV 1940; nr 110, z 9 V 1940.
Papież Pius XII a Polska. Przemówienia i listy pasterskie (garść dokumentów z lat 1939-1946), wyd. 2, [bmw] 1946.
Pietrzak Jerzy, Pełnia prymasostwa. Ostatnie lata prymasa Polski kardynała Augusta Hlonda 1945-1948, t. 1, Poznań 2009.
Pietrzak Jerzy, Powrót Prymasa Polski kard. A. Hlonda do kraju w 1945 r., „Studia Towarzystwa Chrystusowego dla Polonii Zagranicznej”, (1989) nr 2, s. 18-38.
Richardson Alasdair, The Salesian Martyrs of Auschwitz, Bolton 2021.
Stopniak Franciszek, Ks. prof. dr Zdzisław Obertyński (1894-1978), „Studia Theologica Varsaviensia”, 17 (1979) nr 1, s. 5-14.
Wilk Stanisław, Kardynał August Hlond w latach II wojny światowej, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, 20 (1973) z. 4, s. 136-140.
Wilk Stanisław, Losy wojenne kardynała Augusta Hlonda, „Więź”, (1980) nr 10, s. 95-110.
Wilk Stanisław, Prymas Polski August kardynał Hlond w latach II wojny światowej, w: Prymas Polski Kardynał August Hlond. Bogu i Ojczyźnie, red. J.M. Olbert, Gdańsk 2004, s. 61-73.
Wilk Stanisław, Wyjazd kardynała Augusta Hlonda z Polski i jego starania o powrót do kraju na początku II wojny światowej, „Seminare. Poszukiwania naukowe”, 1 (1975) s. 201-230. (Crossref)
Wilk Stanisław, Z tułaczych szlaków prymasa Augusta Hlonda, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, 21 (1974) z. 4, s. 67-83.
Wyrwa Tadeusz, Prymas Hlond we Francji 1940-1941, „Zeszyty Historyczne”, 87 (1989) s. 17-30.
Zahorski Witold, Prymas Polski Kardynał August Hlond we Francji (1940-1944), w: Il Primate di Polonia card. August Hlond di fronte ai grandi conflitti dell’epoca: la seconda guerra mondiale e la guerra fredda, red. L. Kuk, S. Zimniak, Roma 2012, s. 66-79.
Żurek Waldemar, Żwirowisko oświęcimskie. Męczeństwo polskich salezjanów, Lublin 2000.
Uniwersytet Śląski w Katowicach https://orcid.org/0000-0002-5063-7785
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
