Powstanie i dzieje monasteru Przemienienia Pańskiego w Kobryniu do końca XVI wieku
Abstrakt
Opracowanie poświęcone jest fundacji i najstarszym dziejom monasteru Przemienienia Pańskiego w Kobryniu, który odegrał ważną rolę w dziejach Kościoła prawosławnego w XV i XVI stuleciu. Książę kobryński Semen Romanowicz ufundował w swym grodzie monaster Przemienienia Pańskiego, dokonując zapisu na rzecz klasztoru przed 1460 rokiem. Monaster Przemienienia Pańskiego w Kobryniu rozwijał się dynamicznie do połowy XVI stulecia. Nadania klasztorowi i jego przywileje kilkakrotnie były potwierdzane przez panujących. Na początku lat 40. XVI wieku monaster został pozbawiony części swojego uposażenia. Najwięcej informacji o samym monasterze Przemienienia Pańskiego w Kobryniu posiadamy z lustracji klasztornych z 20 grudnia 1562 roku, która stanowiła część przeprowadzonej na początku następnego roku Rewizji ekonomii kobryńskiej. W tym czasie w Kobryniu funkcjonowały cztery parafie prawosławne. Z monasteru kobryńskiego pochodziło dwóch biskupów diecezji turowsko-pińskiej – Wasjan i Jonasz. W końcu XVI wieku archimandrię kobryńską panujący traktowali jako rozdawnictwo dóbr poddanym za zasługi dla kraju, w tym osobom świeckim. Stosunek monasteru kobryńskiego do przemian zachodzących w Cerkwi prawosławnej w drugiej połowie XVI wieku i do unii kościelnej wynikał z postawy poszczególnych jego przełożonych oraz z polityki biskupów diecezji włodzimiersko-brzeskiej i turowsko-pińskiej. W przypadku ordynariusza diecezji włodzimiersko-brzeskiej wiadomo, że był on jednym ze zwolenników i realizatorów unii kościelnej. Apologetą unii był też władyka turowsko-piński. Po unii brzeskiej monaster Przemienienia Pańskiego stał się klasztorem bazyliańskim, którego przełożeni byli często ordynariuszami diecezji.
Słowa kluczowe:
monaster Przemienienia Pańskiego w Kobryniu, Kobryń, książę kobryński Semen RomanowiczBibliografia
Źródła rękopiśmienne
Arhiv Sankt-Peterburgskogo instituta istorii Rossijskoj Akademii nauk v Sankt-Peterburge kol. 52, op. 1, nr-y: 50, 206, 341a, 343, 359, 3418; kol. 52, op. 2, kart. 14, nr. 3/26.
Archiwum Główne Akt Dawnych w Warszawie, Metryka Litewska, zespół nr 10, sygn. 29.
Lietuvos Mokslų Akademijos Vrublevskių Biblioteka, Rankraščių skyrius (Biblioteka Litewskiej Akademii Nauk im. Wróblewskich, Oddział Rękopisów w Wilnie), F 264, nr 1217.
Lietuvos valstybes istorijas archyvas, f. 634, op. 1, nr 58.
Vilniaus universiteto biblioteka, tankraščіų skyrius, Vilnius (Biblioteka Uniwersytetu Wileńskiego w Wilnie, Odział Rękopisów) F-4, A-5, nr-y: 613; F4 – A-6, nr-y: 390, 391, 395, 614, 615, 659, 769, 949; F-4, A-299, nr 18214; F-80, nr 33.
Źródła drukowane
Akty, izdavaemye vilenskoû kommisieû, vysočajše učreždennoû dlâ razbora drevnih aktov v Vil’ne, t. II, Akty Brestskogo zemskogo suda XVI-XVIII vv., Vilʹna 1867; t. III, Akty Brestskogo gorodskogo suda XVI-XVIII vv., Vilʹna 1870; t. VI, Akty Brestskogo gorodskogo suda, akty Brestskogo Podkomorskogo suda, Akty Brestskoj Magderburgii, akty Kobrinskoj Magderburgi, akty Kameneckoj Magderburgi, Vilʹno 1872; t. XXXIII, Vilʹna 1908.
Akty, otnosâŝiesâ k istorii Ûžnoj i Zapadnoj Rossii, sobrannye i izdannye Arheografičeskoj komissieû, t. I, Sankt-Peterburg 1863.
Akty, otnosâŝiesâ k Istorii zapadnoj Rossii, sobrannye iizdannye arheografičeskoû komissieû, t. III, Sankt-Peterburg 1848; t. IV, Sankt-Peterburg 1853; t. V, Sankt-Peterburg 1853.
Archiwum książąt Lubartowiczów Sanguszków w Sławucie, wyd. B. Gorczak, t. 3, 1432-1534, Kraków 1890.
Arhiv Ûgo-Zapadnoj Rossii, izdavaemyj vremennoû komissieû dlâ razbora drevnih aktov, vysočajše učreždennoû pri Kievskom Voennom, Podolʹskom i Volynskom general-gubernatore, č. 1, t. I, Kiev 1859.
„Lietuvos Metrika”, Knyga Nr. 1 (1380-1584): Užrašymų knyga 1, Parengė A. Baliulis ir R. Firkovičius, Vilnius 1998.
„Lietuvos Metrika”, Knyga Nr. 12 (1522-1529): Užrašymų knyga 12, Parengė D. Antanavičius ir A. Baliulis, Vilnius 2001.
„Lietuvos Metrika”, [Knyga Nr. 230 (11)] (1542 m.). 11-oji Teismų bylų knyga (XVI a. pabaigos kopija), Parengė I. Valinonytė, S. Viskantaitė, L. Steponavičienė, Vilnius 2001.
Mironowicz Antoni, Przywileje i nadania Cerkwi i możnym ruskim w Wielkim Księstwie Litewskim, cz. II, Lata panowania Zygmunta Starego, Białystok 2017.
Polnoe sobranie Russkih Letopisej, t. 2. Ipatʹevskaâ letopisʹ, Moskva 1998, Stlb. 903-904.
Polnoe sobranie Russkih Letopisej, t. 2. Ipatʹevskaâ letopisʹ, Sankt-Peterburg1908, Stlb. 903-904.
Povesti vremennyh let, č. 2., Podg. teksta D.S. Lihačeva. Perevod D.S. Lihačeva i B.A. Romanova, Moskva-Leningrad 1950.
Reviziâ Kobrinskoj èkonomii, sostavlennaâ v 1563 godu korolevskim Revizorom Dmitriem Sapegoj, s prisovokupleniem Aktov braslavskogo zemskogo suda, otnosâŝihsâ k Kobrinskoj arhimandrii. Izd. Vilenskoj komissii dlâ razbora i izdaniâ drevnih aktov, Vilʹna 1876.
Opracowania
„Arheologiâ Belarusi: Èncyklapedyâ ǔ 2 t.”, t. 1, Minsk 2009.
Balzer Oskar, Genealogia Piastów, Kraków 1895.
Baran Oleksander, Mieszkańcy ośrodków grodowo-miejskich Rusi Halicko-Wołyńskiej: problemy prawne, ustrojowe, związki z zarządem terytorialnym, „Res Historica”, 36 (2013) s. 87-101 .
Bartnicki Mariusz, Gramota księcia Włodzimierza Wasylkowicza. Wokół następstwa tronu w księstwie wołyńskim i halickim XII-XIII w, „Colloquia Russica. Series 2”, 3 (2017) s. 257-269.
Batûškov Pompej Nikolaevič, Volynʹ. Istoričeskiâ sudʹby Ûgo-Zapadnogo kraâ, Sankt-Peterburg 1888.
Boniecki Adam, Poczet rodów w Wielkim Księstwie Litewskim w XV i XVI wieku, Warszawa 1887.
Ermalovič Mikola, Staražitnaâ Belarusʹ, Polackìì Novagarodskì peryâdy, Minsk 1990.
Fijałek Jan, Średniowieczne biskupstwa Kościoła wschodniego na Rusi i Litwie, „Kwartalnik Historyczny”, 10 (1896) s. 487-521 .
Fijałek Jan, Średniowieczne biskupstwa Kościoła wschodniego na Rusi i Litwie, „Kwartalnik Historyczny”, 11 (1897) s. 59-61.
Golubinskij Evgenij Evstigneevič, Istoriâ Russkoj cerkvi, t. I, č. 1, Moskva 1904.
Grabski Andrzej Feliks, Studia nad stosunkami polsko-ruskimi w początkach XI wieku, „Slavia Orientalis”, 6 (1957) s. 171-173.
Gruševskij Aleksandr Sergeevič, Pinskoe Polesʹe: Očerk istorii Turovo-pinskogo knâžestva. XI-XIII vv., Kiev 1901.
Gruševskij Aleksandr Sergeevič, Pinskoe Polesʹe: Očerk istorii Turovo-pinskogo knâžestva v sostave Litovsko-Russkogo gosudarstva XIV-XVI v., Kiev 1903.
Gruševsʹkij Mihajlo, Ìstorìâ Ukraïni-Rusi, t. II, Lʹvìv 1905.
Gruševsʹkij Mihajlo, Ìstorìâ Ukraïni-Rusi, t. IV, Kiïv 1905.
Jakubowski Jan, Mapa Wielkiego Księstwa Litewskiego w połowie XVI wieku, 1, Część północna, Kraków 1928.
Jakubowski Jan, Powiat grodzieński w wieku XVI, w: Prace Komisji Atlasu Historycznego Polski, z. 3, Kraków 1935, s. 99-114, mapa.
Jasiński Kazimierz, Rodowód pierwszych Piastów, Warszawa-Wrocław 1992.
Kamieniecki Witold, Rozwój własności na Litwie w dobie przed I. Statutem (Studia historyczno-gospodarcze), Kraków 1914, s. 64-68.
Karaševič Platon Ivanovič, Očerkiistorii Pravoslavnoj Cerkvina Volyni, Sankt-Peterburg
Kasʹcûk Vìktar (a. Vasìlʹ), Očerkipoistorii Pravoslaviâ v Pinskom Polesʹe (X-XVIII vv.), „Zapìskì kulʹturna-gìstaryčnaj Kalegìì ìmâ Kanstancìna Astorožskaga”, „Brèsckaâ drukarnâ”, 2002.
Kiprianovič Grigorij Âkovlevič, Istoričeskij očerk pravoslaviâ, katoličestva i unii v Belorussii i Litve, Vilʹna 1899.
Kobrynskìâ zamkì, „Vâlìkae Knâstva Lìtoǔskae. Èncyklapedyâ u 3 t”., t. 2: Kadèckì korpus, Mìnsk 2005.
Kosman Marceli, Udział Polski w chrystianizacji Litwy. Między historią a polityką, „Przegląd Religioznawczy”, (2000) nr 2 (196), s. 13-38.
Kuczyński Stefan, Drucki Iwan Wasylewicz Krasny, w: Polski słownik biograficzny, t. 5, red. W. Konopczyński, Kraków 1939-1946, s. 399.
Lukašova Svetlana Stanislavovna, „My, nižej podpisannye…” Lʹvovskij sinod 1595 g. vistorii Brestskoj unii, „Slavânskij alʹmanah” za 2000 g., Moskva 2001.
Lûbavskij Matvej Kuzʹmič, Oblastnoe delenie i mestnoe upravlenie Litovsko-russkogo gosudarstva ko vremeni izdaniâ pervogo Litovskogo statuta: Istoričeskie očerki Matveâ Lûbavskogo, Moskva 1892.
Makarij (Bulgakov), Istoriâ Russkoj Cerkvi, kn. 4, č. 1, Moskva 1996.
Makarij (Bulgakov), Istoriâ Russkoj Cerkvi, kn. 5, Moskva 1996.
Mironowicz Antoni, Biskupstwo turowsko-pińskie w XI-XVI wieku, Białystok 2011.
Mironowicz Antoni, Diecezja włodzimierska do końca XVI wieku, „Przegląd Wschodnioeuropejski”, 4 (2013) s. 13-23.
Mironowicz Antoni, Duchowni i świeccy wobec unii kościelnej na soborach brzeskich w 1596 roku, w: Rola laikatu w życiu Cerkwi, red. M. Kuczyńska i A. Nowak, Białystok 2018, s. 38-50.
Mironowicz Antoni, Kościół prawosławny w państwie Piastów i Jagiellonów, Białystok 2003.
Mironowicz Antoni, Organizacja Kościoła prawosławnego na ziemiach ruskich w XI-XIII wieku, w: Ecclesia – Kultura – Potestas. Studia z dziejów kultury i społeczeństwa. Księga ofiarowana Siostrze Profesor Urszuli Borkowskiej OSU, red. P. Kras, A. Januszek, A. Nalewajek, W. Polak, Kraków 2006, s. 69-83.
Mironowicz Antoni, Prawosławne żony i matki królów oraz książąt polskich, „Latopisy Akademii Supraskiej”, 1 (2010) s. 14-16.
Monografia XX. Sanguszków oraz innych potomków Lubarta-Fedora Olgerdowicza x. ratneńskiego, t. 1, oprac. Z. L. Radzimiński, Lwów 1906.
Paszkiewicz Henryk, Jagiellonowie a Moskwa, t. 1, Litwa a Moskwa w XIII i XIV wieku, Warszawa 1933.
Paszkiewicz Henryk, Polityka ruska Kazimierza Wielkiego, Warszawa 1925.
Pietkiewicz Krzysztof, Radziwiłł (Radziwiłłowicz) Mikołaj h. Trąby, w: Polski słownik biograficzny, t. 30, z. 125, red. E. Rostworowski, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1987, s. 315-316.
Ploŝanskij Venedikt Mihajlovič, Prošloe holmskoj Rusi po arhivnym dokumentam XV-XVIII vekov i drugim istočnikam, t. I, Duhovenstvo. Holmskaâ eparhiâ pravoslavnoji byvšej uniatskoj cerkvi. 1428-1630, Vilʹno 1899.
Podskalsky Gerhard, Chrześcijaństwo i literatura teologiczna na Rusi Kijowskiej (988-1237), Kraków 2000.
Poppe Andrzej, Państwo i Kościół na Rusi w XI w., Warszawa 1968.
Poppe Andrzej, Przyjęcie chrześcijaństwa na Rusi w opiniach XI wieku, w: Teologia i kultura duchowa starej Rusi, red. W. Hryniewicz i J.S. Gajek, Lublin 1993, s. 89-104.
Pravoslavnaâ Enciklopediâ. Russkaâ Pravoslavnaâ Cerkovʹ, Moskva 2000, c. 161, mapa I, II.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, t. 4, red. F. Sulimierski, W. Walewski, Warszawa 1983.
Śliwa Tadeusz, Kościół prawosławny w państwie litewskim w XIII-XIV w., w: Chrzest Litwy, red. M.T. Zahajkiewicz, Lublin 1990, s. 20-27 .
Šolkovič Semën Vukolovič, Predislovie, [v:] Reviziâ Kobrinskoj èkonomii, sostavlennaâ v 1563 godu korolevskim Revizorom Dmitriem Sapegoj, s prisovokupleniem Aktov braslavskogo zemskogo suda, otnosâŝihsâ k Kobrinskoj arhimandrii. Izd. Vilenskoj komissii dlâ razbora i izdaniâ drevnih aktov, Vilʹna 1876, s. X-XI.
Teodorovič Nikolaj Ivanovič, Gorod Vladimir Volynskoj gubernii v svâzi s istoriej volynskoj eparhii, istoričeskij očerk, Počaev 1893.
Teodorovič Nikolaj Ivanovič, Istoriko-statističeskoe opisanie volynsko jeparhii, t. I, Počaev 1888; t. II, Počaev 1890.
Teplova Valentina Anatolʹevna, Pinsko-Turovskaâ eparhiâ na kanune Brestskoj cerkovnoj unii, „Vestnik Belorusskogo èkzarhata”, t. 4: 1000-letie Turovskoj eparhii: Materialy ΧΙ Minskih eparhialʹnyh čtenij 24 iûnâ 2005 g., Minsk 2005.
Tęgowski Jan, Pierwsze pokolenie Giedyminowiczów, Poznań 1999.
Trajdos Tadeusz M., Biskupi prawosławni w monarchii Jagiełły, „Nasza Przeszłość”, 66 (1986) s. 124-125. (Crossref)
Wasilewski Tadeusz, Prawosławne imiona Jagiełły i Witolda, „Analecta Cracoviensia”, 19 (1987) s. 107-115 . (Crossref)
Wiśniewski Jerzy, Kostewicz Wacław, w: Polski słownik biograficzny, t. 14, red. E. Rostworowski, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968-1969, s. 344-345.
Włodarski Bronisław, Polska i Ruś 1194-1340, Warszawa 1966.
Wolff Józef, Kniaziowie litewsko-ruscy od końca czternastego wieku, Warszawa 1895.
Wolff Józef, Ród Giedymina. Dodatki i poprawki do dzieł K. Stadnickiego: „Synowie Giedymina”, „Olgierd i Kiejstut” i „Bracia Władysława Jagiełły”, Kraków 1886.
Wysłouch Seweryn, Rozwój granic i terytorjum powiatu Kobryńskiego do połowy XVI wieku, Wilno 1930.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
