Zapomniane źródła o zdobyciu Zamościa w 1809 roku (wspomnienia O. Hermana Łabowskiego, zamojskiego bazylianina i kazanie dziękczynne ks. Onufrego Skotnickiego, infułata zamojskiego)
Ewa M. Ziółek
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-0167-5491
Abstrakt
Artykuł prezentuje dwa mało znane źródła, odnoszące się do dziejów Zamościa i wojny polsko-austriackiej. Głównym jest wspomnienie bazylianina, o. Hermana Łabowskiego, przełożonego klasztoru bazyliańskiego w Zamościu. Obejmuje ono zasadniczo niecałe trzy miesiące 1809 roku – od maja do lipca. W tym czasie miało miejsce jedyne w dziejach twierdzy zdobycie jej szturmem przez wojsko polskie, następnie konstytuowanie się władz tymczasowych Galicji Zachodniej i dwie uroczystości – dziękczynienie za zwycięstwo i zaprzysiężenie władz polskich. Do swoich wspomnień o. H. Łabowski włączył treść kazania infułata zamojskiego, ks. Onufrego Skotnickiego, wygłoszonego na uroczystościach dziękczynnych w dniu 28 maja 1809 roku. Treść tego kazania pozostawała nieznana, aczkolwiek istnieją przesłanki, że mogło być wydrukowane. Zatem edytowane źródło składa się właściwie z dwóch tekstów dwóch autorów. Niniejszą edycją zostają one przywrócone historiografii.
Słowa kluczowe:
bazylianie w Zamościu, wojna polsko-austriacka w 1809 roku, zdobycie Zamościa w 1809 rokuBibliografia
Źródła
Archiwum Główne Akt Dawnych
Archiwum Zamoyskich, sygn. 82, Księstwo Warszawskie, ks.1.
Archiwum Państwowe w Lublinie
Chełmski Konsystorz Grekokatolicki, sygn. 683.
Klasztory grekokatolickie województwa lubelskiego, Klasztor Bazylianów w Chełmie, sygn. 35/111/2/9.
Kolegiata Zamojska, Wezwanie kapituły zamojskiej do przysięgi na wierność Napoleonowi, sygn. 35/105/0/2/439.
Archiwum SS. Miłosierdzia św. Wincentego à Paulo w Warszawie; Kroniczka Zgromadzenia i Opis Domów Sióstr Miłosierdzia Prowincji Warszawskiej od 1651 roku.
Teczka Zamość i Szczebrzeszyn.
Biblioteka Jagiellońska:
rkps 6835 II, Zdobycie Zamościa w 1809 r. opisane przez ks. Łabowskiego.
Źródła drukowane
Feduszka Jacek, Przyłączenie Zamościa do Księstwa Warszawskiego w 1809 r. Wybór tekstów źródłowych i opracowań z XIX i początków XX wieku, Zamość 2009.
„Gazeta Korespondenta Warszawskiego i Zagranicznego”, nr 58 (1809).
Opracowania
Ajewski Konrad, Stanisława Kostki Zamoyskiego życie i działalność 1775-1856, Warszawa 2010.
[red.] Ciechanowski Ferdynand, w: Polski słownik biograficzny, t. 4, red. W. Konopczyński, Kraków 1938, s. 32-33.
Czubaty Jarosław, Księstwo Warszawskie (1807-1815), Warszawa 2011 (Crossref)
Ćwik Władysław, Zmiana charakteru miasta w XIX wieku: Zamość miastem „narodowym”, w: Zamość i Zamojszczyzna w dziejach i kulturze polskiej, red. K. Myśliński, Zamość 1969, s. 218-226.
Feduszka Jacek, Twierdza zamojska w Księstwie Warszawskim (1809-1813), „Roczniki Humanistyczne”, 55 (2007) z. 2, s. 207-243.
Kładoczny Józef, Dzieje prowincji bazyliańskiej w Królestwie Polskim 1810-1864, „Sprawozdania Towarzystwa Naukowego we Lwowie”, 16 (1936) s. 301-308.
Kołbuk Witold, Bazylianie w Królestwie Polskim w latach 1817-1872, „Roczniki Humanistyczne”, 31 (1983) z. 2, s. 153-185.
Krzos Kazimierz, Z księciem Józefem w Galicji w 1809 r. Rząd Centralny Obojga Galicji, Warszawa 1967.
Kukiel Marian, Czartoryski Konstanty Adam, w: Polski słownik biograficzny, t. 4, red. W. Konopczyński, Kraków 1938, s. 285-287.
Lorens Beata, Bazylianie prowincji koronnej w latach 1743-1780, Rzeszów 2014.
Manteufflowa Maria, Grzymała Wincenty, w: Polski słownik biograficzny, t. 9, red. K. Lepszy, Wrocław-Warszawa-Kraków 1960-1961, s. 118-119.
Mencel Tadeusz, Galicja Zachodnia 1795-1809. Studium z dziejów ziem polskich zaboru austriackiego po III rozbiorze, Lublin 1976.
Pachoński Jan, Hauke Maurycy, w: Polski słownik biograficzny, t. 9, red. K. Lepszy, Wrocław-Warszawa-Kraków 1960-1961, s. 307-309.
Pachoński Jan, Oficerowie Legionów Polskich, t. II, Słownik biograficzny oficerów Legionów Polskich 1796-1807, Kraków 2003.
Pawłowski Bronisław, Wojna polsko-austriacka 1809 r., Warszawa 1999.
Stetsyk Yuriy, Vasylians’ke chernetstvo Peremyshl’s’koyi yeparkhiyi (druha polovyna XVIII st.): slovnyk biohram, Zhovkva 2015.
Stopniak Franciszek, Dzieje kapituły zamojskiej, Lublin 1962.
Ujma Magdalena, Monaster bazylianów w Werchracie w świetle dokumentów sporządzonych przed jego kasatą w 1808 roku, „Przegląd Nauk Historycznych”, 18 (2019) nr 2, s. 152-173. (Crossref)
Wiśniewski Stanisław, W dobie wojen napoleońskich, w: Zamość. Z przeszłości twierdzy i miasta, red. A. Koprukowniak, A.A. Witusik, Lublin 1980, s. 109-163.
Ziółek Ewa M., Historia Polski jako element propagandy politycznej w kazaniach okresu Księstwa Warszawskiego (wybrane przykłady), w: Stientia et Fidelitate. Księga Pamiątkowa Ewy i Czesława Deptułów Profesorów Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, red. T. Panfil, Lublin 2013, s. 403-428.
Ziółek Ewa M., Między tronem i ołtarzem. Kościół i państwo w Księstwie Warszawskim, Lublin 2012.
Ziółek Ewa M., Przeniesienie Sióstr Miłosierdzia z Zamościa do Szczebrzeszyna w 1812 roku (czyli o potrzebie studiowania źródeł), w: Narrata de fontibus hausta. Studia nad problematyką kościelną, polityczną i archiwistyczną ofiarowane Janowi Skarbkowi w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. A. Barańska, W. Matwiejczyk, Lublin 2010, s. 317-326.
Żywczyński Mieczysław, Koźmian Józef Szczepan, w: Polski słownik biograficzny, t. 15, red. E. Rostworowski, Wrocław-Warszawa-Kraków 1970, s. 55-56.
Netografia
https://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/doccontent?id=565292 (dostęp: 22.02.2023).
https://tmzl.labowa.edu.pl/aktualnosci/2021/11/10/brat-paulin-bazyli-labowski-1793-1866/ (dostęp: 22.02.2023).
https://tmzl.labowa.edu.pl/aktualnosci/2021/11/23/benedyktyn-brat-jakub-stefan-labowski-1778-1833/ (dostęp: 22.02.2023).
Zdobycie Zamościa w 1809 r., oprac. E. Lisiecka, http://przewodnicyzamosc.pl/archiwa/14990 (dostęp: 22.02.2023).
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0003-0167-5491
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
