Inwentarz wyposażenia kaplicy zamkowej w Starogrodzie z 1685 roku
Abstrakt
Zamek w Starogrodzie pod Chełmnem wybudowany został w XIII wieku przez zakon krzyżacki. Po przejęciu warowni przez Królestwo Polskie w 1505 roku została ona ofiarowana przez króla Aleksandra Jagiellończyka biskupom chełmińskim. Kaplica zamkowa, znajdująca się na piętrze, w południowo-zachodnim narożniku, w dalszym ciągu pełniła funkcje sakralne. Pomimo licznych prac budowlanych prowadzonych na zamku po zniszczeniach powstałych wskutek wojny trzynastoletniej i potopu szwedzkiego, zachowała ona gotycki charakter architektoniczny. Obiekt został sprzedany i następnie rozebrany krótko po I rozbiorze Polski. Wśród akt z Archiwum Fary Chełmińskiej, obecnie przechowywanych w Archiwum Akt Dawnych Diecezji Toruńskiej, odnaleziono nieznany dotąd badaczom tematu inwentarz świątyni z 1685 roku. Dokument, sporządzony krótko po odnowieniu kaplicy z inicjatywy bp. Kazimierza Jana Opalińskiego, wylicza sprzęty znajdujące się na jej wyposażeniu.
Słowa kluczowe:
zamki krzyżackie, Starogród, kaplice zamkoweBibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Akt Dawnych Diecezji Toruńskiej
Parafia Wniebowzięcia NMP w Chełmnie
sygn. 974, Inwentarz aparatu kościoła zamkowego starogrodzkiego, który się znajduje oddany kapelanom na ten czas tu na kapellanii zostającym spisany Roku Pańsk[iego] 1685 die 18 10bris.
Archiwum Diecezjalne w Pelplinie (ADP)
Culmensia
sygn. C 17a, [Inwentarz dóbr biskupstwa chełmińskiego z 1661 roku].
sygn. C46a, [Wizytacja dekanatu chełmińskiego z 1740 roku].
Opracowania
Błażewicz-Oberda Agnieszka, Kult świętej Barbary w państwie zakonu krzyżackiego w Prusach, w: Z dziejów średniowiecza. Pamięci Profesora Jana Powierskiego (1940-1999), red. W. Długokęcki, Gdańsk 2010, s. 11-32.
Czyżewski Krzysztof J., Obrus (tuwalnia), w: Wawel 1000-2000. Wystawa jubileuszowa. Kultura artystyczna dworu królewskiego i katedry. Katedra krakowska – biskupia, królewska, narodowa, red. M. Piwocka, D. Nowacki, t. 1, Kraków 2000, s. 151, kat. nr I/124.
Dygdała Bogusław, Struktury parafialne diecezji chełmińskiej w XVII-XVIII wieku, Toruń 2009.
Dygdała Jerzy, Z doświadczeń edytora osiemnastowiecznych lustracji i inwentarzy – czy instrukcja wydawnicza jest w ogóle potrzeb na?, w: Teoria i praktyka edycji nowożytnych źródeł w Polsce (XVI-XVIII w.), red. A. Perłakowski, Kraków 2011, s. 143-158.
Fankidejski Jakub, Utracone kościoły i kaplice w dzisiejszej dyecezyi chełmińskiej podług urzędowych akt kościelnych, Pelplin 1880.
Hundert Zbigniew, Działalność publiczna podkomorzego koronnego Kazimierza Ludwika Bielińskiego w świetle jego listów do Jana III z lat 1692-1695, „Kwartalnik Historyczny”, 129 (2022) z. 1, s. 141-179. (Crossref)
Instrukcja wydawnicza dla źródeł historycznych od XVI do połowy XIX wieku, oprac. K. Lepszy, Wrocław 1953.
Inwentarz dóbr biskupstwa chełmińskiego z r. 1614: z uwzględnieniem późniejszych do r. 1759 inwentarzy, wyd. A. Mańkowski, Toruń 1927.
Inwentarze dóbr biskupstwa chełmińskiego (1646 i 1676), wyd. R. Mienicki, Toruń 1955.
Inwentarze dóbr biskupstwa chełmińskiego (1723-1747), wyd. R. Mienicki, Toruń 1956.
Inwentarz dóbr biskupstwa chełmińskiego z r. 1759, wyd. R. Mienicki, Toruń 1959.
Linde Samuel Bogumił, Słownik języka polskiego, t. 3, Warszawa 1812.
Mańkowski Alfons, Kazimierz Jan Opaleński biskup chełmiński i pomezański, „Miesięcznik Diecezji Chełmińskiej”, 2 (1930) nr 8-9, s. 497-523.
Możejko Beata, Brodnica, Chełmno i Starogród w czasie wojny popiej, w: Mazowsze, Pomorze, Prusy, red. B. Śliwiński, Gdańsk 2000, s. 125-145.
Mrongovius Christoph Cölestin, Ausführliches deutsch-polnisches Wörterbuch, Königsberg in Preußen 1837.
Mroczko Teresa, Czerwińska herma św. Barbary, „Studia Źródłoznawcze”, 19 (1974) s. 85-116.
Nitsch Kazimierz, Studia z historii polskiego słownictwa, Kraków 1948.
Pabian Andrzej, Rozynkowski Waldemar, Zamki krzyżackie na ziemi chełmińskiej, Toruń 1997.
Rozynkowski Waldemar, O kaplicach w pokrzyżackich domach zakonnych w świetle nowożytnych inwentarzy – wybrane przykłady, w: Od Torunia do Charkowa, red. M. Grupa, A. Pydyn, Toruń 2016, s. 143-154.
Schmid Bernhard, Die Denkmalpflege in Westpreussen 1804-1910, Danzig 1910.
Torbus Tomasz, Zamki konwentualne państwa krzyżackiego w Prusach, cz. 2, Katalog, Gdańsk 2023.
Turnau Irena, Słownik ubiorów. Tkaniny, wyroby pozatkackie, skóry, broń i klejnoty oraz barwy znane w Polsce od średniowiecza do początku XIX w., Warszawa 1999.
Wasik Bogusz, Zamki krzyżackie w okresie późnośredniowiecznym i nowożytnym. Analiza źródeł architektonicznych, w: Castra Terrae Culmensis. Na rubieży chrześcijańskiego świata. Interdyscyplinarne badania nad warownym budownictwem zakonu krzyżackiego w świetle źródeł archeologiczno-architektonicznych, historycznych i przyrodniczych, red. M. Wiewióra, t. 2, Toruń 2020, s. 42-95.
Woelky Carl Peter, Der Katalog der Bischöfe von Culm, Braunsberg 1878.
Załęski Stanisław, Jezuici w Polsce, t. 4, cz. 2, Kolegia i domy założone w pierwszej dobie rządów Zygmunta III. 1588-1608, Kraków 1904.
Zieliński Marek Grzegorz, Archiwum Fary Chełmińskiej, Bydgoszcz 2019.
Uniwersytet Gdański https://orcid.org/0000-0002-1128-1376
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
