Losy ksiąg metrykalnych parafii wojskowej w Krakowie w czasie II wojny światowej
Czesław Chrząszcz ks.
Biblioteka i Archiwum Diecezjalne w Bielsku-Białej , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-9836-021X
Abstrakt
W monarchii Habsburgów duszpasterze polowi mieli obowiązek dokładnego prowadzenia ksiąg metrykalnych. W księgach tych rejestrowano ważne fakty z życia religijnego żołnierzy: zawieranie małżeństw, narodziny dzieci i zgony osób wojskowych. Dla państwa były to ważne informacje, dlatego też stopniowo doprecyzowywano zasady prowadzenia tych ksiąg. W Krakowie, od 1869 roku stanowiącym siedzibę c.k. I Korpusu Armijnego, zgromadzono wiele ksiąg metrykalnych jednostek wojskowych wchodzących w skład tego wielkiego związku operacyjnego. W 1918 roku księgi te przeszły na własność odrodzonego państwa polskiego. W dwudziestoleciu międzywojennym przechowywano je w kancelarii krakowskiej parafii wojskowej. Stopniowo dołączano do nich kolejne woluminy, w których rejestrowano fakty metrykalne żołnierzy Okręgu Korpusu nr V Wojska Polskiego z siedzibą dowództwa w garnizonie Kraków. Celem niniejszego artykułu jest zarysowanie losów ksiąg krakowskiego duszpasterstwa polowego w czasie II wojny światowej. W 1939 roku w obliczu agresji Niemiec hitlerowskich na Polskę większość z nich przeniesiono do gmachu Kurii Metropolitalnej w Krakowie. W 1942 roku niemieckie władze okupacyjne przeprowadziły ich konfiskatę. Obecnie starsza część tych archiwaliów przechowywana jest w Österreichisches Staatsarchiv w Wiedniu. Ich identyfikacja jest możliwa na podstawie słabo znanych wykazów, które sporządzono w 1937 i w 1942 roku.
Słowa kluczowe:
Kraków, Wiedeń, monarchia Habsburgów, Galicja, Polska, duszpasterstwo wojskowe, księgi metrykalne, Kuria Metropolitalna w Krakowie, Urząd ds. Genealogicznych (Sippenstelle), ks. Antoni Hodys, Hans Joachim BujaBibliografia
Źródła rękopiśmienne
Archiwum Kurii Metropolitalnej w Krakowie (AKMK)
bez sygn. Akta Metrykalne 1942-1945.
bez sygn. Indeks 1942 et 1943, sprawa nr 3324.
bez sygn. Metrykalne 1939.
bez sygn. Metrykalne 1940.
bez sygn. Protokół 1942 [„Dziennik Podawczy Kurii Metropolitalnej w Krakowie”].
bez sygn. Protokół 1943 [„Dziennik Podawczy Kurii Metropolitalnej w Krakowie”], sprawa nr 451.
sygn. APA 161, Parafia Wszystkich Świętych w Krakowie.
sygn. APA 161, Parafia Wszystkich Świętych w Krakowie.
Archiwum Narodowe w Krakowie (ANK)
sygn. PGK 503 Parafia Garnizonowa w Krakowie: PGK 503/34, PGK 503/111, PGK 503/115, PGK 503/160, PGK 503/12/309-311, PGK 503/27.
Archiwum Instytutu Pileckiego (AIP)
sygn. IP/Arch/7/1/292, Bundesarchiv. Niederschrift einer Tonbandaufnahme über Sippenstelle und Urkundenbeschaffungsstelle bei der Regierung des Generalgouvernements von Buja Hans-Joachim, 12 VII 1959.
Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego (AUJ)
sygn. WT II 252, Teczka Personalna Ks. Antoniego Hodysa. Österreichisches Staatsarchiv. Kriergsarchiv (AT-OeSta/KA)
sygn. AB 02143, Militärmatriken, Traungsbuch des k. u k. Infanerieregiments Nr. 56 t. IX.
sygn. TerrBefehle 1, 1 Korps Krakau 1880-1914.
Wydawnictwa źródłowe
Bielik Emerich, Geschichte der k. u. k. Militärseelsorge und des Apostolischen Feldvikariats über Auftrag Seiner Bischöflichen Gnaden Hochwürdigsten Herrn Apostolischen Felds-Vicars Dr. Coloman Belopotoczny, Wien 1901.
Buja Hans-Joachim, Die Sippenstelle in der Regierung des Generalgouvernements und das sippenkundliche Quellenmaterial, „Familie, Sippe, Volk”, 7 (1941) z. 8, s. 74-78.
Elenchus Venerabilis Cleri Archidioeceseos Cracoviensis pro anno Domini 1939, Kraków 1939.
Hodys Antoni, Kościół Garnizonowy pod wezwaniem św. Agnieszki w Krakowie (mps.).
Hodys Antoni, Wojskowy kościół św. Agnieszki w Krakowie, „Rozkaz Wewnętrzny Biskupa Polowego Wojsk Polskich. Skorowidz 1936”, 1 (1936) s. 208-214.
Prowadzenie metryk śmierci osób wojskowych, „Dziennik Rozkazów Wojskowych”, 3 (1920) nr 1, s. 8-9.
Randt Erich, Die Archive des Generalgouverments, „Die Burg. Vierteljahresschrift des Instituts für Deutsche Ostarbeit Krakau. Körperschaft des Öffentlichen Rechts”, 2 (1941) z. 2, s. 51-91.
„Rocznik Diecezji Śląskiej (Katowickiej)”, (b.m.) 1938.
Statut Duszpasterstwa Wojskowego w Wojsku Polskiem, zatwierdzony przez Stolicę Apostolską dekretem Nuncjusza Apostolskiego w Polsce dnia 27 lutego 1926, „Dziennik Ustaw Rzeczpospolitej Polskiej”, 9 (1926) nr 124, poz. 714.
Tymczasowa instrukcja dla duszpasterzy polowych wojsk polskich, Warszawa 1920.
Uzyskanie tytułu naukowego, „Rozkaz Wewnętrzny Biskupa Polowego Wojsk Polskich. Skorowidz 1936”, 1 (1936) s. 19.
Opracowania
Die Entwicklung des archivalischen Besitzstandes, w: Publikationen des Österreichischen Staatsarchivs Herausgegeben von der Generaldirektion. II. Serie: Inventare Österrreichischer Archive. VIII. Inventar des Kriegsarchivs Wien. Vervaßt von den Beamten des Kriegsarchivs, Bd. I, Wien 1953, s. 1-16.
Daniluk Jan, Powstanie i działalność niemieckiej placówki archiwalnej wojsk lądowych w Gdańsku-Oliwie (1939-1945), „Dzieje Najnowsze”, 44 (2012) nr 2, s. 33-49.
Domnanich Renate, Die Militärmatriken und andere Bestände des Kriegsarchivs als Quellen der Genealogischen Forschung, „Mitteilungen des Österreichischen Staatsarchivs”, 49 (2001) s. 97-107.
Egger Rainer, Archivalien des Kriegsarchivs Wien über die Familie Papst Johannes Pauls II, „Mitteilungen des Österreichischen Staatsarchivs”, 32 (1979) s. 263-266.
Gaul Jerzy, Polonika w Austriackim Archiwum Państwowym. Polonica im Österreichischen Staatsarchiv, Warszawa 2003.
Geyer Rudolf, Handbuch der Wienner Matriken. Ein Hilfswerk für Matrikenführer und Familienforscher, „Jahrbuch des Österreichischen Instituts für Genealogie, Familienrecht und Wappenkunde”, 1-2 (1928-1929) s. 1-324.
Grzybowski Jerzy, Ukraińcy w Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie podczas II wojny światowej (zarys problemu), „Studia Ucrainica Varsoviensia”, 4 (2016) s. 509-523.
Kanclerz Krzysztof, Duszpasterstwo więźniów w Lublińcu w latach międzywojennych, „Ziemia Lubliniecka”. Magazyn społeczno-kulturalny, 18 (2017) z. 1, s. 12-13.
Kanclerz Krzysztof, Parafia wojskowa w Lublińcu w latach 1922-1939, „Ziemia Lubliniecka”. Magazyn społeczno-kulturalny, 14 (2013) nr 1, s. 8-9.
Kinzl Karl, Darstellung der historischen Grundlagen der Militärmatriken-Führung in der österreichisch-ungarischen Armee, w: Publikationen des Österreichischen Staatsarchivs Herausgegeben von der Generaldirektion II Serie: Inventare Österrreichischer Archive. VIII. Inventar des Kriegsarchivs Wien. Vervaßt von den Beamten des Kriegsarchivs, Bd. II, Wien 1953, s. 126-128.
Lehr Stefan, Pewna prawie zapomniana „akcja na Wschodzie”. Niemieccy archiwiści w Generalnym Gubernatorstwie i Komisariacie Rzeszy Ukraina, Warszawa 2014.
Matuszak Tomasz, Kształtowanie zasobu archiwalnego w Polsce w latach 1918-1939, „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne”, 12 (2011) s. 95-109.
Nir Roman, Działalność Koła Księży Kapelanów Wojsk Polskich II wojny światowej w Ameryce i Kanadzie w latach 1949-1958, „Rocznik Kolbuszowski” 20 (2020) s. 179-229.
Płoski Tadeusz, Duszpasterstwo wojskowe w Polsce w świetle stosunków państwo – Kościół, „Studia Warmińskie”, 37 (2000) s. 579-596.
Odziemkowski Janusz, Spychała Bolesław, Duszpasterstwo wojskowe w drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1987.
Rehm Gerhard, Die andere Seite der Medaille – Der Archivar Dr. Walther Föhl im Dritten Reich, „Heimatbuch Kreis Viersen”, 68 (2017) s. 11-46.
Roman Wanda Krystyna, Centralne Archiwum Wojskowe 1918-1998. Tradycje, historia, współczesność służby archiwalnej Wojska Polskiego, Toruń 2009.
Taferner Karl, Die Militärmatriken im Kriegsarchiv Wien 1633-1938. Eine Bestandsübersicht, „Mitteilungen des Österreichischen Staatsarchivs”, 49 (2001) s. 91-95.
Tepperberg Christoph, Das Militarmatrikelwesen in Österreich, „Mitteilungen des Österreichischen Staatsarchivs“, 49 (2001) s. 59-90.
Siwicki Piotr, Duszpasterstwo greckokatolickie w Wojsku Polskim 1918-2003, w: Historia duszpasterstwa wojskowego na ziemiach polskich, red. J. Ziółek, A. Barańska, W. Matwiejczyk, D. Nawrot, E.M. Ziółek, Lublin 2004, s. 382-408.
Wysocki Wiesław Jan, Biogramy kapelanów wrześniowych, w: Kapelani wrześniowi. Służba duszpasterska w Wojsku Polskim w 1939 r. Dokumenty, relacje, opracowania, red. W.J. Wysocki, Warszawa 2001, s. 561-656.
Żak Andrzej Czesław, Duszpasterstwo wojskowe w armii austriackiej i w legionach Józefa Piłsudskiego w czasie I wojny światowej, w: Historia duszpasterstwa wojskowego na ziemiach polskich, red. J. Ziółek, A. Barańska, W. Matwiejczyk, D. Nawrot, E.M. Ziółek, Lublin 2004, s. 299-319.
Netografia
Österreichisches Staatsarchiv Wien, https://www.archiinformationssystem.at/detail.aspx (dostęp: 14.11.2023).
Biblioteka i Archiwum Diecezjalne w Bielsku-Białej https://orcid.org/0000-0002-9836-021X
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
