Oznaka miechowska. Historia, symbolika, znaczenie
Marcin Szymoniak
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II , Polskahttps://orcid.org/0000-0001-7887-5761
Abstrakt
Oznaka miechowska to najstarsza z polskich oznak. Jej historia wiąże się ściśle z klasztorem Bożogrobców w Miechowie, jednym z największych i najbogatszych w dawnej Rzeczypospolitej, istniejącym w latach 1163-1819. Jak dotąd nie stanowiła ona przedmiotu gruntownych badań historyków. W niniejszym artykule starano się zmienić ten stan rzeczy. W końcu XVIII wieku (najpewniej w 1789 roku) Tomasz Nowiński, ostatni prepozyt generalny klasztoru w Miechowie, ustanowił nową oznakę przynależności do bractwa Grobu Świętego, zawiązanego przed końcem XII wieku. Przyznawano ją być może nawet do śmierci Nowińskiego w 1830 roku. Przeważnie nazywana była „orderem miechowskim”, choć nigdy nie miała rangi orderu. Wykształciła się z godła klasztornego, czyli podwójnego czerwonego krzyża, który mieli prawo wyszywać na ubraniu wszyscy członkowie bractwa Grobu Świętego. Początkowo ten „order miechowski” miał taki sam kształt i kolor, ale wykonywano go z metalu i zawieszano na szyi. Do każdego dołączano patent w języku łacińskim lub polskim. Jak wynika z jego treści, równolegle z „orderem” nadal funkcjonowała wcześniejsza forma oznaki. Ustalono, że „order miechowski” wprowadzono w celu uzyskania pieniędzy dla znajdującego się w trudnej sytuacji finansowej klasztoru (dopiero po złożeniu takiej ofiary można było go otrzymać i stać się członkiem wspomnianego bractwa). Stąd też modyfikowano go tak, by przypominał prawdziwy order. Powstały cztery jego wersje, z których ostatnia wiernie naśladowała już świeckie ordery (w postaci sześcioramiennego krzyża-gwiazdy – formie unikalnej w polskiej falerystyce). Miał on też stanowić istotny element zmienianej od około połowy XVIII wieku sfery symbolicznej klasztoru. Łącznie zlokalizowano cztery jego egzemplarze oraz trzy oryginalne patenty. Symbolika „orderu miechowskiego” jest dość rozbudowana i skupia się głównie wokół jego najważniejszego elementu, czyli podwójnego krzyża. Zasadniczo „order” cieszył się dużą popularnością, ale jego ranga nie była zbyt wysoka. Potwierdza to m.in. literatura piękna oraz fakt, że jego „kawalerami” zostawali najczęściej niżsi oficerowie. Trudno ustalić całkowitą liczbę „kawalerów” oznaki od końca XVIII wieku. Badania wykazały, że uzyskało ją przynajmniej 12 osób, w tym generał Jan Henryk Dąbrowski. Niewątpliwie stanowi ona kolejne ważne źródło do poznania kultury materialnej, duchowej oraz ikonosfery klasztoru miechowskiego.
Słowa kluczowe:
oznaka miechowska, „order miechowski”, bożogrobcy, patent, podwójny krzyż, klasztor, falerystykaBibliografia
Źródła archiwalne
Archiwum Narodowe w Krakowie
Dok. pap. nr 1328, 1334.
Biblioteka Jagiellońska w Krakowie
Przyb. 191/69, Z. Pęckowski, Życie wewnętrzne i działalność bożogrobców miechowskich, Miechów 1968-1980.
Biblioteka Naukowa Polskiej Akademii Umiejętności i Polskiej Akademii Nauk w Krakowie
Rkps 1414, O nagrodach i znakach honorowych w Polszcze od najdawniejszych czasów do 1835 r. Wiadomości historyczne z polecenia Kommissyi Rządowej Spr. Wewn. Duch. i Ośw. Publ. zebrane przez Felixa Bentkowskiego z dołączeniem rysunków.
Lwowska Narodowa Naukowa Biblioteka Ukrainy im. Wasyla Stefanyka
Oddział Rękopisów, Zespół 4, Zbiór rękopisów Biblioteki Baworowskich, Dział I, nr 308, O nagrodach i znakach honorowych w Polszcze od najdawniejszych czasów do 1835 r. Wiadomości historyczne z polecenia Kommissyi Rządowej Spr. Wewn. Duch. i Ośw. Publ. zebrane przez Felixa Bentkowskiego z dołączeniem rysunków.
Muzeum Narodowe w Krakowie
Nr inw. MNK-V-4639, MNK-V-4640.
Muzeum Sztuki Medalierskiej we Wrocławiu
Nr inw. MSM 0.4206, MSM 0.5683.
Muzeum Ziemi Miechowskiej w Miechowie
Nr inw. MZM/D/S/62 (depozyt Parafii Grobu Bożego w Miechowie).
Ośrodek Archiwów, Bibliotek i Muzeów Kościelnych KUL
Mikrofilm 4207, Acta Conventus Generalis Miechoviensis Ordinis Canonicorum Regularium SS. Sepulcri. (…) Anno ab Incarnatione D[omi]ni MDCCLXXIV inchoata.
Zamek Królewski w Warszawie
Stare druki, cimelia, inw. 484, O nagrodach i znakach honorowych w Polszcze od najdawniejszych czasów do 1835 r. Wiadomości historyczne z polecenia Kommissyi Rządowej Spr. Wewn. Duch. i Ośw. Publ. zebrane przez Felixa Bentkowskiego z dołączeniem rysunków.
Źródła opublikowane
Catalogue de la collection des médailles et monnaies polonaises du comte Emeric Hutten-Czapski, t. 3, St.-Pétersbourg-Cracovie 1880; t. 4, Cracovie 1891.
Euzebiusz z Cezarei, Życie Konstantyna, wstęp, tłum., przypisy T. Wnętrzak, Kraków 2007.
Fredro Aleksander, Ciotunia. Komedya w trzech aktach, wierszem, Lwów 1897.
Fredro Aleksander, Pisma wszystkie, wyd. kryt., oprac. S. Pigoń, wstępem poprzedził K. Wyka, t. I, seria pierwsza, Komedie, Warszawa 1955.
Informator o polonikach w zbiorach rękopiśmiennych Lwowskiej Narodowej Naukowej Biblioteki Ukrainy im. Wasyla Stefanyka, cz. 1, Zbiory Biblioteki Zakładu Narodowego im. Ossolińskich zinwentaryzowane przed 1945 r., oprac. M. Matwijów, E. Ostromęcka, Wrocław 2010.
Katalog, w: Marsz, marsz Dąbrowski… W 250. rocznicę urodzin Jana Henryka Dąbrowskiego, red. T. Jeziorowski, Poznań 2005, s. 46-182.
Katalog wystawy napoleońskiej (Doby Księstwa Warszawskiego), otwartej w gmachu Muzeum Narodowego i Muzeum Wojska w Warszawie, dn. 5 maja r. 1921, oprac. B. Gembarzewski, Warszawa 1921.
Katalog wystawy poświęconej pamięci generała Jana Henryka Dąbrowskiego, Warszawa 1939.
Katalog zabytków sztuki w Polsce, t. 1, Województwo krakowskie, red. J. Szablowski, z. 8, Powiat miechowski, oprac. Z. Boczkowska, Warszawa 1953.
Kazimierza Stronczyńskiego opisy i widoki zabytków w Królestwie Polskim (1844-1855), t. 2, Gubernia Radomska, oprac. K. Guttmejer, Warszawa 2010.
Kodeks dyplomatyczny Małopolski, t. 2, wyd. F. Piekosiński, Kraków 1886.
Kraszewski Józef Ignacy, Złote jabłko, Warszawa 1957.
Łętowski Ludwik, Wspomnienia pamiętnikarskie, przygotował do druku, opatrzył wstępem i przypisami H. Barycz, Wrocław 1956.
Nakielski Samuel, Miechovia sive promptuarium antiquitatum Monasterii Miechoviensis, Cracoviae 1634-1646.
Ordery i odznaczenia, scenariusz oraz kat. G. Broda, C. Proszek, Wrocław 1978.
Oznaki urzędów, godności, stanowisk, funkcji…, oprac. katalogu J. Kostecka, Wrocław 2006.
Pamiętniki Bogusławy z Dąbrowskich Mańkowskiej, Poznań 1880.
Placzek Lesław, Konstantego Gaszyńskiego „Jaksjada”, „Lamus”, 2 (1909/1910) nr 7, s. 394-421.
Polski poemat heroikomiczny późnego oświecenia. Antologia, wybór, oprac., wstęp R. Dąbrowski, Kraków 2007.
Praemiando incitat. Order Świętego Stanisława 1765-1831. W 250. rocznicę powołania orderu, red. nauk. katalogu M. Zawadzki, D. Nowacki, Warszawa 2015.
Wójcicki Kazimierz Władysław, Pamiętniki dziecka Warszawy i inne wspomnienia warszawskie, t. 2, Warszawa 1974.
Za Ojczyznę i Naród. 300 lat Orderu Orła Białego. Wystawa w Zamku Królewskim w Warszawie 9 listopada 2005 – 31 stycznia 2006, red. katalogu M. Męclewska, A. Szczecina-Berkan, M. Zawadzki, Warszawa 2005.
Zimny Mateusz, Veni Pater pauperum. Duchowe i materialne dziedzictwo Zakonu DuchaŚwiętego de Saxia w Polsce. Katalog wystawy, Kraków 2022.
Opracowania
Antosiewicz Klara, Zakon Ducha Świętego de Saxia w Polsce średniowiecznej, „Nasza Przeszłość”, 23 (1966) s. 167-198. (Crossref)
Barczyński Włodzimierz, Order miechowski, „Gazeta Miechowska”, 170 (2008) s. 35.
Barycz Henryk, Łętowski Ludwik, w: Polski słownik biograficzny, t. 18, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1973, s. 361-364.
Bascapè Giacomo Carlo, Sigillografia. Il sigillo nella diplomatica, nel diritto, nella storia, nell’arte, vol. 2, Sigillografia ecclesiastica, Milano 1978.
Bąkała Krzysztof, Historia symboliczna znakiem, herbem i barwą pisana. Podręczny słownik, Warszawa 2010.
Bentkowski Feliks, O nagrodach i znakach honorowych w Polsce od najdawniejszych czasów do 1835 roku, „Przegląd Poznański”, 25 (1858) s. 405-437.
Biedermann Hans, Leksykon symboli, Warszawa 2003.
Bieniak Janusz, Polska elita polityczna XII w., cz. 3A, Arbitrzy książąt – krąg rodzinny Piotra Włostowica, w: Społeczeństwo Polski średniowiecznej. Zbiór studiów, t. 4, red. S.K. Kuczyński, Warszawa 1990, s. 13-107.
Bigoszewska Wanda, Polskie ordery i odznaczenia, Warszawa 1989.
Bończa-Tomaszewski Wiesław, Kodeks orderowy. Przepisy obowiązujące posiadaczy orderów, odznaczeń, medali i odznak, Warszawa 1939.
Bożogrobcy w Polsce, red. C. Wilanowski, Miechów-Warszawa 1999.
Braun Joseph, Liturgisches Handlexikon, Regensburg 1922.
Budziarek Marek, Zapomniane ordery polskie, „Biuletyn Numizmatyczny”, 5(153) (1980) s. 85-92.
Bukowski Waldemar, Miechów – klasztor, w: Słownik historyczno-geograficzny województwa krakowskiego w średniowieczu, cz. 4, z. 2, oprac. W. Bukowski, J. Laberschek, A. Marzec, M. Wolski, M. Zdanek, Kraków 2009, s. 340-421.
Chenel Álvaro Pascual, Simarro Alfonso Serrano, Słownik symboli, Warszawa 2008.
Czerwiński Aleksander, Bigoszewska Wanda, Arsenał Twierdzy Jasnogórskiej. Przewodnik, Jasna Góra 1982.
Derwich Marek, Benedyktyński klasztor św. Krzyża na Łysej Górze w średniowieczu, Warszawa-Wrocław 1992.
Drelicharz Wojciech, Piech Zenon, Dawne i nowe herby Małopolski, Kraków 2004.
Duchniewski Jerzy, Bożogrobcy, w: Encyklopedia katolicka, t. 2, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin 1976, kol. 877-879.
Dunin-Wilczyński Zbigniew, Legia Honorowa. Zarys historii orderu, Warszawa 2002.
Dymmel Piotr, Piętnastowieczna dekoracja heraldyczna w krużgankach klasztoru łysogórskiego. Rekonstrukcja, geneza, program, w: Klasztor w społeczeństwie średniowiecznym i nowożytnym. Materiały z konferencji naukowej zorganizowanej w Turawie w dniach 8-11 V 1996 przez Instytut Historii Uniwersytetu Opolskiego i Instytut Historyczny Uniwersytetu Wrocławskiego, red. M. Derwich, A. Pobóg-Lenartowicz, Opole-Wrocław 1996, s. 265-290.
Dziadulewicz Stanisław, Order. II. Ordery w Polsce, w: Wielka encyklopedia powszechna ilustrowana, seria 2, t. 5-6, Warszawa 1908, s. 491-497, tabl. 1 (Ordery w Polsce).
Feuillet Michel, Leksykon symboli chrześcijańskich, Poznań 2006.
Filipow Krzysztof, Falerystyka polska XVII-XIX wieku, Białystok 2003.
Filipow Krzysztof, Falerystyka w systemie nauk pomocniczych historii, „Studia i Materiały do Historii Wojskowości”, 28 (1985) s. 287-293.
Filipow Krzysztof, Ikonografia monet jagiellońskich Wielkiego Księstwa Litewskiego, w: Problematika mincovníctva Jagelovcov. Materiály z V. československo-pol’skej numizmatickej konferencie, Svit, 20-22 mája 1988, Nitra-Svit 1988, s. 186-203. (Crossref)
Filipow Krzysztof, Order Orła Białego 1705-2005, Białystok 2005.
Filipow Krzysztof, Oznaki w dawnej Polsce, „Biuletyn Numizmatyczny”, 2(310) (1998) s. 23-26.
Filipow Krzysztof, Vicisti Vince. Początki Orderu Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny, „Zeszyt Naukowy Muzeum Wojska”, 7 (1993) s. 5-21.
Forstner Dorothea, Świat symboliki chrześcijańskiej, Warszawa 2001.
Gacki Józef, Bożogrobcy, „Pamiętnik Religijno-Moralny”, 24 (1853) nr 3, s. 221-256.
Gałczyński Radosław S., Miechowski konwent bożogrobców do połowy XV wieku. Z badań nad prosopografią klasztorną, „Nasza Przeszłość”, 98 (2002) s. 163-195. (Crossref)
Gigilewicz Edward, Krzyż. V. Formy, w: Encyklopedia katolicka, t. 10, red. E. Ziemann, Lublin 2004, kol. 30-34.
Gigilewicz Edward, Stachowiak Jan Bogumił, Order, w: Encyklopedia katolicka, t. 14, red. E. Gigilewicz, Lublin 2010, kol. 725-729.
Gloger Zygmunt, Encyklopedja staro-polska ilustrowana, t. 3, Warszawa 1902.
Jedynak Zdzisław, Portret Jakuba Radlińskiego prepozyta generalnego miechowskiego – pisarza i bibliofila, „Nasza Przeszłość”, 121 (2014) s. 153-159. (Crossref)
Kiersnowski Ryszard, Moneta w kulturze wieków średnich, Warszawa 1987.
Klauza Karol, Krzyż. IV. Krzyż Chrystusa. A. W Kościele katolickim. 1. Teologia, w: Encyklopedia katolicka, t. 10, red. E. Ziemann, Lublin 2004, kol. 16-19.
Knapiński Ryszard, Krzyż. VI. W ikonografii. A. W Kościele katolickim, 2. W średniowieczu, 3. W okresie nowożytnym. 4. Sztuka XX w., w: Encyklopedia katolicka, t. 10, red. E. Ziemann, Lublin 2004, kol. 34, 37-44.
Kobielus Stanisław, Krzyż Chrystusa. Od znaku i figury do symbolu i metafory, Kraków 2011.
Kobylec Edward, Order bożogrobców miechowskich czyli historia najstarszej odznaki polskiej, „Gazeta Miechowska”, 75-76 (1999) s. 19.
Kolak Wacław, Marecki Józef, Leksykon godeł zakonnych, Łódź 1994.
Kołyszko Marek, Wizerunki podwójnego krzyża w kulturze Polski, Toruń 2015.
Kozierowski Stanisław, Winnagóra, Poznań 1916.
Labuda Gerard, Jaksa z Miechowa, w: Polski słownik biograficzny, t. 10, Wrocław-Warszawa-Kraków 1962-1964, s. 340-341.
Leksykon symboli, oprac. M. Oesterreicher-Mollwo, Warszawa 1992.
Lipka Andrzej, Odznaczenia – próba definicji oraz usystematyzowania pojęć, „Biuletyn Numizmatyczny”, 10-11 (1966) s. 178-181.
Lyszczyna Jacek, Pielgrzym w kraju rozkoszy. O poezji Konstantego Gaszyńskiego, Katowice 2000.
Łojko Jerzy, Średniowieczne herby polskie, Poznań 1985.
Łoza Stanisław, Legia Honorowa w Polsce 1803-1923, Warszawa 1986.
Maisel Witold, Archeologia prawna Europy, Warszawa-Poznań 1989.
Maisel Witold, Archeologia prawna Polski, Warszawa-Poznań 1982.
Oblizajek Wojciech, Najstarsze dokumenty bożogrobców miechowskich (1198), „Studia Źródłoznawcze”, 24 (1979) s. 97-108.
Order Świętego Stanisława. 250 lat historii, red. D. Nawrot, Będzin-Katowice 2017.
Pachoński Jan, Generał Jan Henryk Dąbrowski 1755-1818, Warszawa 1987.
Pachoński Jan, Kobyliński Florian, w: Polski słownik biograficzny, t. 13, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967, s. 167-168.
Pęckowski Zbigniew, Bożogrobcy. III. W Polsce, w: Encyklopedia katolicka, t. 2, red. F. Gryglewicz, R. Łukaszyk, Z. Sułowski, Lublin 1976, kol. 879-881.
Pęckowski Zbigniew, Miechów. Studia z dziejów miasta i ziemi miechowskiej do roku 1914, Kraków 1967.
Piech Zenon, Monety, pieczęcie i herby w systemie symboli władzy Jagiellonów, Warszawa 2003.
Piłat Zbigniew, Fundator i fundacja klasztoru Bożogrobców w Miechowie, w: Bożogrobcy w Polsce, red. C. Wilanowski, Miechów-Warszawa 1999, s. 11-43.
Piwowarczyk Dariusz, Rycerze Chrystusa, Warszawa 2007.
Piwowarski Stanisław, Generał Jan Henryk Dąbrowski otrzymał Order Miechowski, „Gazeta Miechowska”, 106 (2001) s. 30-31.
Popławski Jarosław, Krzyż. IV. Krzyż Chrystusa. A. W Kościele katolickim. 3. Duchowość, w: Encyklopedia katolicka, t. 10, red. E. Ziemann, Lublin 2004, kol. 19-20.
Przyboś Adam, Koryciński Piotr Mikołaj, w: Polski słownik biograficzny, t. 14, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968-1969, s. 130-131.
Puchalski Zbigniew, Dzieje polskich znaków zaszczytnych, Warszawa 2000.
Puchalski Zbigniew, Wojciechowski Ireneusz J., Ordery i odznaczenia polskie i ich kawalerowie, Warszawa 1987.
Pych Jarosław, Gen. Jan Henryk Dąbrowski – miłośnik nauk, mecenas sztuki, kolekcjoner, w: Marsz, marsz Dąbrowski… W 250. rocznicę urodzin Jana Henryka Dąbrowskiego, red. T. Jeziorowski, Poznań 2005, s. 19-36.
Pych Jarosław, „Świątynia zwycięstwa”. Kolekcja broni i historycznych pamiątek generała Jana Henryka Dąbrowskiego, „Muzealnictwo”, 45 (2004) s. 46-59.
Rajman Jerzy, Dominus-comes-princeps. Studium o Jaksach w XII wieku, „Studia Historyczne”, 33 (1990) z. 3-4, s. 347-369.
Rajman Jerzy, Pielgrzym i fundator. Fundacje kościelne i pochodzenie księcia Jaksy, „Nasza Przeszłość”, 82 (1994) s. 5-34. (Crossref)
Rubinkiewicz Ryszard, Krzyż. III. W Biblii, w: Encyklopedia katolicka, t. 10, red. E. Ziemann, Lublin 2004, kol. 15-16.
Sadowski Henryk, Ordery i oznaki zaszczytne w Polsce, cz. 1, Warszawa 1904.
Seibert Jutta, Leksykon sztuki chrześcijańskiej, Kielce 2007.
Seroka Henryk, Herby miast małopolskich do końca XVIII wieku, Warszawa 2002.
Skrzyniarz Ryszard, Dyplomy pergaminowe zakonu bożogrobców w zbiorach archiwów państwowych w Polsce, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 65 (1996) s. 401-423. (Crossref)
Skrzyniarz Ryszard, Kanonicy Grobu Bożego i ich religijny, społeczny, edukacyjny i kulturowy wkład w rozwój mieszkańców ziem polskich w średniowieczu, Lublin 2015.
Słoniewska Maria Halina, Wystawy Muzeum Wojska Polskiego w latach 1920-1985, Warszawa 1988.
Słownik terminologiczny sztuk pięknych, red. K. Kubalska-Sulkiewicz, M. Bielska-Łach, A. Manteuffel-Szarota, Warszawa 2007.
Starnawska Maria, Między Jerozolimą a Łukowem. Zakony krzyżowe na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 1999.
Starnawska Maria, Pieczęcie zakonów krzyżowych na ziemiach polskich w średniowieczu jako źródło do ich dziejów. Perspektywy badawcze, w: Pieczęć w Polsce średniowiecznej i nowożytnej. Zbiór studiów, red. P. Dymmel, Lublin 1998, s. 89-119.
Strzałko Maria, Sobczak Jerzy, Winna Góra, Poznań 1997.
Szarota Tomasz, Krzyż lotaryński – symbol wolnych Francuzów i Francji Walczącej, „Kwartalnik Historyczny”, 110 (2003) z. 3, s. 61-76.
Szymański Józef, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2005.
Szymoniak Marcin, Herb klasztoru Bożogrobców w Miechowie, w: Insignia et splendor. Heraldyka w służbie rodów szlacheckich i instytucji Kościoła, red. W. Drelicharz, Kraków 2011, s. 103-167.
Szymoniak Marcin, Patrocinia kościoła klasztornego Bożogrobców w Miechowie, w: Signa. Studia i szkice z nauk pomocniczych historii. Prace dedykowane Profesorowi Zenonowi Piechowi w sześćdziesiątą rocznicę urodzin, red. A. Marzec, M. Starzyński, Kraków 2014, s. 165-182.
Szymoniak Marcin, Pieczęcie klasztoru Bożogrobców w Miechowie, w: Dawne pieczęcie. Typologia – metody badań – interpretacje, red. Z. Piech, Warszawa 2015, s. 327-412.
Śliwa Joachim, Tadeusz Wolański (1785-1865) i zabytki egipskie „znalezione nad Bałtykiem”, w: Egipt, Grecja, Italia... Zabytki starożytne z dawnej kolekcji Gabinetu Archeologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego, red. J. Śliwa, Kraków 2007, s. 140-144.
Tobiasz Mieczysław, Bożogrobcy w Miechowie (w 800-lecie sprowadzenia zakonu do Polski), „Nasza Przeszłość”, 17 (1963) s. 5-60. (Crossref)
Tresidder Jack, Słownik symboli, Warszawa 2001.
Weiss Anzelm, Heraldyka kościelna, w: Encyklopedia katolicka, t. 6, red. J. Walkusz, Lublin 1993, kol. 729-736.
Wędzki Andrzej, Jaksa z Miechowa, w: Słownik starożytności słowiańskich, t. 2, Wrocław 1964, s. 309-310.
Wędzki Andrzej, Miechów w średniowieczu. Studia z dziejów miasta i klasztoru. Zagadka Jaksy, Warszawa 2014.
Wędzki Andrzej, Nowiński Tomasz, w: Polski słownik biograficzny, t. 23, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1978, s. 352-353.
Wilkosz Piotr, Falerystyka z kolekcji Emeryka Hutten-Czapskiego, w: „Monumentis patriae...”. Emerykowi Hutten-Czapskiemu w 110. rocznicę śmierci Muzeum Narodowe w Krakowie, red. J. Skorupska, Kraków 2006, s. 63-74.
Wojciechowski Leszek, Drzewo przenajszlachetniejsze. Problematyka Drzewa Krzyża w chrześcijaństwie zachodnim (IV – połowa XVII wieku). Od legend do kontrowersji wyznaniowych i piśmiennictwa specjalistycznego, Lublin 2003.
Wójcik Marek Lech, Ród Gryfitów do końca XIII wieku. Pochodzenie – genealogia – rozsiedlenie, Wrocław 1993.
Zielińska Zofia, Ożarowski Kajetan, w: Polski słownik biograficzny, t. 24, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1979, s. 671-672.
Żychliński Teodor, Tadeusz hrabia z Wolan Wolański, „Rocznik dla Archeologów, Numizmatyków i Bibliografów Polskich. Rok 1871”, (1874) s. 209-215.
Netografia
Barczyński Włodzimierz, Portret biskupa Tomasza Nowiny-Nowińskiego, https://muzea.malopolska.pl/pl/lista-obiektow/2901 (dostęp: 25.04.2024).
Barczyński Włodzimierz, Portret prepozyta Jakuba Radlińskiego, https://muzea.malopolska.pl/pl/lista-obiektow/2902 (dostęp: 25.04.2024).
Filus Sebastian, Florek Marcin, Portret prepozyta Jakuba Radlińskiego, https://muzea.malopolska.pl/pl/lista-obiektow/2985 (dostęp: 25.04.2024).
Ordery z kolekcji gen. Jana H. Dąbrowskiego przekazane do Muzeum WP, https://dzieje.pl/aktualnosci/ordery-z-kolekcji-gen-jana-h-dabrowskiego-przekazane-do-muzeum-wp (dostęp: 4.04.2024).
Pych Jarosław, Kolekcja generała Jana Henryka Dąbrowskiego, https://media.pzu.pl/_fileserver/item/1513990?forceDownload=true (dostęp: 4.04.2024).
Ziętara-Kozioł Ewelina, Florek Marcin, Krzyż opacki z rubinami, https://muzea.malopolska.pl/pl/lista-obiektow/2980 (dostęp: 24.04.2024).
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II https://orcid.org/0000-0001-7887-5761
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
