Losy tapiserii katedry wileńskiej na tle dramatycznych wydarzeń w 1931 roku
Abstrakt
Artykuł ma na celu przedstawienie dotąd niepublikowanych badań na temat roli i działalności Mariana Morelowskiego w ratowaniu bezcennej kolekcji tapiserii katedry wileńskiej w związku z konsekwencjami tragicznej powodzi w 1931 roku w Wilnie. W 1931 roku zima na ziemiach północno-wschodniej Polski była bardzo mroźna i obfitowała w opady śniegu. Jeszcze w połowie kwietnia na polach leżał śnieg i panowały niskie temperatury. Topnienie mas śniegu zalegających w całym regionie Wileńszczyzny spowodowało raptowne przybieranie wód lokalnych rzek, co w konsekwencji doprowadziło do zalania Wilna z jego cennymi zabytkami, w tym katedry. Paradoksalnie powódź przyczyniła się do wielkiego odkrycia, które nastąpiło w czasie akcji konserwatorskiej w podziemiach katedry. Odnaleziono tam grobowce królewskie Aleksandra Jagiellończyka oraz żon Zygmunta Augusta – Elżbiety Habsburżanki i Barbary Radziwiłłówny. Jednak skala zniszczeń spowodowanych powodzią była tak ogromna, że dalsze prace konserwatorskie wymagały dużych nakładów finansowych, co zaczęło przekraczać możliwości władz kościelnych. Kuria Metropolitalna w Wilnie, zagrożona koniecznością przerwania prac zabezpieczających przed katastrofą budowlaną, bez konsultacji społecznej, postanowiła uzyskać fundusze potrzebne na dalsze roboty ze sprzedaży za granicę dziesięciu bezcennych tapiserii z XVII wieku, przechowywanych w skarbcu katedralnym. Do sprawy ratowania tych niezwykle cennych tkanin przyłączył się aktywny społecznie i naukowo historyk sztuki z Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie – prof. M. Morelowski. Dzięki badaniom dokumentów należących do spuścizny po Morelowskim zgromadzonych w Bibliotece im. Wróblewskich Litewskiej Akademii Nauk w Wilnie i Bibliotece Uniwersytetu Wileńskiego w Wilnie, jak również archiwaliów będących w posiadaniu Działu Rękopisów Zakładu Narodowego im. Ossolińskich we Wrocławiu i Archiwum Akt Nowych w Warszawie oraz za sprawą rozmów przeprowadzonych z wybranymi osobami udało się odnaleźć wiele nowych, nieznanych i niepublikowanych informacji na temat istoty problemu badawczego.
Słowa kluczowe:
Marian Morelowski, katedra wileńska, tapiserie, Kazimierz Leon Sapieha, dwudziestolecie międzywojenneBibliografia
Źródła rękopiśmienne
Zakład Narodowy Ossolineum Dział Rękopisów (ZNODR)
sygn. 14945/II, Papiery Mariana Morelowskiego z lat 1894-1963, t. 130, Materiały dot. Wilna, k. 19, 42, 129.
Opracowania
Bender Agnieszka, Tapiserie w dawnej Rzeczypospolitej, Lublin 2004.
Chabiera Piotr, Losy kamieni litograficznych do „Albumu wileńskiego” Jana Kazimierza Wilczyńskiego, „Ochrona Zabytków”, (2023) nr 2, s. 179-190.
Charkiewicz Walerian, Gobeliny z Bazyliki Wileńskiej, „Słowo”, z 17 stycznia 1933, w: Obrona gobelinów wileńskich. Fakty – dokumenty. Głosy prasy, Wilno 1933, s. 17.
Czapliński Władysław, Władysław IV, w: Poczet królów i książąt polskich, red. A. Garlicki, Warszawa 1978, s. 373-378.
Delmarcel Guy, Nello Forti Grazzini as Tapestry Scholar, „Además De. Revistaon Line De Artes Decorativas Ydiseño”, 9 (2023) s. 7-8, https://doi.org/10.46255/add.2023. 9.151 (dostęp: 10.07.2024).
Göbel Heinrich, Wandteppiche, Lipsk 1923.
Jedzinskaite-Kuiziniene Ieva, Gobeliny Pałacu Wielkich Książąt Litewskich, Wilno 2013.
Sapiehowie. Kolekcjonerzy i mecenasi. Katalog wystawowy 4 października – 31 grudnia 2011, koncepcja i red. nauk. katalogu S. Link-Lenczowska, J. Winiewicz-Wolska, red. M. Podlodowska-Reklewska, Kraków 2011.
Lorentz Stanisław, Album wileńskie, Warszawa 1986.
Mackiewicz Stanisław, Dom Radziwiłłów, Kraków 2012.
Malinowski Jan, ERWUZA Rada Wileńskich Zrzeszeń Artystycznych, „Wileńskie Rozmaitości”, (1995) nr 2/3 (28/29), s. 12.
Martinaitienė Gražina Marija, Pinkutė Eglė, Lietuvossakralinėdailė. Bažnytinėtekstile, t. 3, Wilno 2004.
Morelowski Marian, Gobeliny wileńskie, ich pochodzenie, wartość i losy, Wilno 1933.
Morelowski Marian, Odkrycia wileńskie. Znaczenie prac około wskrzeszenia wileńskich pomników historji i sztuki, „Almae Matris Vilnensis”, (1932) z. 10, s. 63.
Obrona gobelinów wileńskich. Fakty – dokumenty. Głosy prasy, Wilno 1933.
Saratowicz-Dudyńska Anna, Nowacki Dariusz, Wystawa „Skarbiec katedry wileńskiej”. Zamek Królewski w Warszawie, 2 lipca – 28 września 2008. Zamek Królewski na Wawelu, 15 października 2008 – 15 stycznia 2009, „Kronika Zamkowa”, 1/2 (2008) s. 241-254.
Z Wilna – Komitet wykupu gobelinów, „Czas”, z 31 stycznia 1933; wycinek prasowy w: ZNODR, sygn. 14945/II, t. 130, k. 42.
Politechnika Białostocka https://orcid.org/0000-0003-3852-1306
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
