Działalność salonu „Ars” Zygmunta Sarneckiego w kontekście rozwoju rynku sztuki w Krakowie na początku XX wieku
Ewa Skotniczna
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie , Polskahttps://orcid.org/0000-0003-2798-2553
Abstrakt
Problematyka kształtowania się rynku sztuki w Polsce w ujęciu historycznym nie znalazła do tej pory szerszego odbicia w badaniach z zakresu historii sztuki. Przełom XIX i XX wieku to okres szczególnego rozkwitu Krakowa jako jednego z najważniejszych ośrodków kulturotwórczych na ziemiach polskich pod zaborami. Wysoka podaż dzieł sztuki wymagała zorganizowania nowoczesnych form zbytu. Choć funkcjonowała sprzedaż obiektów artystycznych w ramach działalności antykwariatów, księgarń, składów, organizowanych publicznie licytacji, popularnych loterii, brakowało profesjonalnego pośrednictwa, które mogłoby podnieść poziom ówczesnego rynku sztuki. Tę lukę wypełniła inicjatywa znanego dramaturga, publicysty, a także znawcy sztuki, Zygmunta Sarneckiego (1837-1922), który w 1904 roku otworzył w Krakowie salon sprzedaży rzeźb i obrazów artystów polskich o nazwie „Ars”. Celem artykułu jest opisanie działalności tego pierwszego w Krakowie, w pełni profesjonalnego salonu zajmującego się sprzedażą dzieł sztuki w odniesieniu do ówczesnej sytuacji w zakresie handlu dobrami luksusowymi. Na podstawie niepublikowanej do tej pory korespondencji Zygmunta Sarneckiego z artystami oraz materiałów prasowych zrekonstruowano charakter i działalność firmy, proces pozyskiwania dzieł od samych artystów oraz określono jej znaczenie dla kształtowania się rynku sztuki w Krakowie na początku XX wieku. Temat ten może stanowić asumpt do podjęcia szerzej zakrojonych badań w obrębie opisanej problematyki.
Słowa kluczowe:
Zygmunt Sarnecki, rynek sztuki, salon sztuki, Kraków, XX wiek, salon „Ars”Bibliografia
Źródła archiwalne
Biblioteka Jagiellońska (BJ)
sygn. BJ Rkp. 6713 III, Korespondencja Zygmunta Sarneckiego, redaktora dziennika „Echo” w Warszawie i dwutygodnika „Świat” w Krakowie, z lat 1885-1916, t. 1, Abgarowicz K. – Frühling Z., k. 5-6, 126, 128-129, 209-210, 264.
sygn. BJ Rkp. 6714 III, Korespondencja Zygmunta Sarneckiego z lat 1885-1916, t. 2, Gall J. – Kowalski Wierusz K., k. 97, 146-147, 346.
Archiwum Muzeum Narodowego w Krakowie (MNK)
sygn. 319 FJ Rkps., k. 9, Korespondencja Feliksa Jasieńskiego, S 1/17, List Zygmunta Sarneckiego do Feliksa Jasieńskiego z dnia 15 kwietnia 1904 r., k. 9.
Źródła publikowane
Ananas. Kalendarz humorystyczny illustrowany męski, damski, cywilny i wojskowy na rok propinacyjny 1889 wydany przez c. k. Dyrekcyą humoru w Krakowie, ze współudziałem redakcyi „Kurjera Krakowskiego”, 5, Kraków 1889.
Ars, „Głos Narodu”, (1904) nr 294, s. 5.
Ars, „Nowa Reforma”, (1904) nr 21, s. 2.
Ars, „Nowa Reforma”, (1904) nr 242, s. 1.
Ars, „Nowa Reforma”, (1904) nr 249, s. 2.
„Głos Narodu”, (1904) nr 300, s. 4.
H. Telesznicka, przy ul. Szewskiej 10. I p., „Głos Narodu”, (1908) nr 141, s. 8.
Krakowska Księga Adresowa na rok 1907, red. J. Knapik, Kraków 1906.
Kronika, „Czas”, (1907) nr 148, s. 2.
Kronika, „Świat”, (1895) s. 22-24.
Największy wybór obrazów i obrazków, „Głos Narodu”, (1906) nr 437, s. 6.
Nie-Apelles [Zygmunt Sarnecki], Wystawa szkiców, „Gazeta Krakowska”, (1882) nr 79, s. 4.
Obrazy olejne i rodzajowe, „Głos Narodu”, (1904) nr 259, s. 9.
Publiczna Hala Licytacyjna, „Nowa Reforma”, (1909) nr 6, s. 5.
Salon Ars, „Czas”, (1910) nr 190, s. 2.
Salon Ars, „Czas”, (1907) nr 148, s. 2.
Salon „Ars”, „Głos Narodu”, (1906) nr 404, s. 1.
Salon „Ars”, „Głos Narodu”, (1909) nr 1, s. 5.
Salon „Ars”, „Nowa Reforma”, (1906) nr 24, s. 2.
Salon „Ars”, „Nowa Reforma”, (1909) nr 223, s. 2.
Salon „Ars” w Krakowie, „Scena i Sztuka”, (1908) nr 38, s. 14.
Salon „Ars” w Krakowie, „Tygodnik Ilustrowany”, (1906) nr 20, s. 391.
Salon artystyczny Biasiona, „Czas”, (1885) nr 27, s. 6.
Salon artystyczny p. Biasiona, „Przegląd Literacko-Artystyczny”, (1885) nr 1 i 2, s. 23.
Salon sztuki „Ars”, „Nowości Ilustrowane”, (1907) nr 37, s. 16.
Sarnecki Zygmunt, Pracownie artystów w Krakowie, przez Zygmunta Sarneckiego. I. Tadeusz Ajdukiewicz, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne”, (1886) nr 132, s. 141-143.
Sarnecki Zygmunt, Wystawa Pastelistów w Paryżu, „Echo Muzyczne, Teatralne i Artystyczne”, (1885) nr 85, s. 196-197.
Sgr., Odgłosy tragizmu spółczesnego w sztuce krakowskiej, „Tygodnik Ilustrowany”, (1907) nr 38, s. 776.
Skład obrazów pod firmą S. Schmaus, „Nowa Reforma”, 25 (1906) nr 290, s. 4.
St. Z –i., Korespondencye Gazety Polskiej. Kraków, 8-go stycznia r. 1882, „Gazeta Polska”, (1882) nr 3, s. 2.
Stalugi malarskie, „Czas”, (1910) nr 197, s. 4.
Stalugi malarskie, „Czas”, (1910) nr 205, s. 5.
Statut Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, Kraków 1896.
„Stefana Mikulskiego Wielka Księga Adresowa Stoł. Król. Miasta Krakowa i Król. Woln. Miasta Podgórza”, 4 (1908).
Szeliga Maria, Z Pól Elizejskiech. Malarstwo, „Świat”, (1890) nr 11, s. 248-251.
Świeykowski Emanuel, Pamiętnik Towarzystwa Sztuk Pięknych w Krakowie 1854-1904, Kraków 1905.
W komis. Zakładzie Sprzedaży i Kupna H. Telesznickiej, „Nowa Reforma”, (1904) nr 265, s. 4.
W salonie „Ars”, Kraków, „Świat”, (1907) nr 38, s. 8.
W. Pr., Korespondencje „Kurjera warszawskiego”. Kraków, dnia 20-go października, „Kurjer Warszawski”, 24 października 1904, nr 295, s. 2.
Wiadomości literackie, artystyczne i naukowe, „Czas”, (1882) nr 13, s. 2.
Z. Kutrzeba Kraków, Wiślna 11, „Nowa Reforma”, (1906) nr 82, s. 6.
Ż., Z krakowskiego Kunsthaendlerstwa, „Świat”, (1906) nr 41, s. 9-10.
Opracowania
Bagińska Agnieszka, „Wędrówki po pracowniach” polskich artystów u schyłku XIX wieku, „Pamiętnik Sztuk Pięknych”, (2015) nr 10, s. 171-177.
Bołdok Sławomir, Antykwariaty artystyczne, salony i domy aukcyjne. Historia warszawskiego rynku sztuki w latach 1800-1950, Warszawa 2004.
Dormus Katarzyna, Rozwój form wychowania estetycznego i nauczania rysunku w Krakowie w latach 1850-1914, Warszawa 1998.
Estreicherówna Maria, Życie towarzyskie i obyczajowe Krakowa w latach 1848-63, t. 1, Kraków 1936.
Garlicki Stanisław, Sklepy Krakowa na początku XX wieku, Kraków 2008.
Jaworska Janina, Kłopoty wydawniczo-księgarskie Kazimierza Bartoszewicza, „Przegląd Biblioteczny”, 26 (1958) nr 2-3, s. 181-193.
Konstantynów Dariusz, Od sklepu Hirszla do Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych. Wystawy i handel sztuką współczesną w Warszawie połowy XIX wieku, w: tegoż, Wystawa Krajowa Sztuk Pięknych (1858-1860). Z historii życia artystycznego Warszawy połowy XIX wieku, Warszawa 2012.
Kowalczykówna Janina, Sarnecki Zygmunt, w: Polski słownik biograficzny, t. 35, red. H. Markiewicz, Warszawa-Kraków 1994, s. 211-213.
Niemira Konrad, Honor bez egzageracji. Magnackie zakupy i świat rzeczy paryskich w XVIII wieku, Warszawa 2022.
Niemira Konrad, Rynek sztuki w Warszawie czasów Stanisława Augusta, „Almanach Warszawy”, (2019) nr 12, s. 11-35.
Niemira Konrad, Sklep Chaudoirów. Przyczynek do badań nad warszawskim rynkiem wyrobów luksusowych w wieku XVIII, „Kwartalnik Historii Kultury Materialnej”, 70 (2022) nr 1, s. 35-49. (Crossref)
Płażewska Magdalena, Warszawski Salon Aleksandra Krywulta (1880-1906), „Rocznik Muzeum Narodowego w Warszawie”, (1966) nr 10, s. 297-351.
Pochłódka Anna, Życie kulturalne krakowskich mieszczan przełomu XIX i XX wieku w zapiskach autobiograficznych – zarys problematyki, „Teksty Drugie”, 3 (2008) s. 194-200.
Ryszkiewicz Andrzej, Handel dziełami sztuki w okupowanej Warszawie 1939-1944, w: Kryzysy w sztuce. Materiały Sesji Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Lublin, grudzień 1985, Warszawa 1988, s. 223-233.
Ryszkiewicz Andrzej, Początki handlu obrazami w środowisku warszawskim, Warszawa 1953.
Skotniczna Ewa, Kształtowanie się rynku sztuki w Krakowie w XIX wieku. Wybrane aspekty badawcze, „Kwartalnik Kultury Materialnej”, 72 (2024) nr 2, s. 209-227. (Crossref)
Skotniczna Ewa, Początki profesjonalizacji rynku sztuki na ziemiach polskich w XIX i na początku XX wieku, „Quart”, 54 (2019) nr 4, s. 82-93. (Crossref)
Wojciechowska Barbara, Salon Ars, w: Polskie życie artystyczne w latach 1890-1914, red. A. Wojciechowski, Wrocław-Warszawa-Kraków 1967, s. 217-218.
Zielińska-Klimkiewicz Zofia, Księgozbiór Bartoszewiczów – przeszłość i teraźniejszość, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Librorum”, 8 (1998) s. 63-98.
Zieliński Jerzy, Filokartystyka i „Salon Malarzy Polskich” Henryka Frista, w: A.B. Skotnicki, M. Sosenko, Salon Malarzy Polskich Henryka Frista (1885-1939). Wydawnictwo pocztówek krakowskich, artystycznych i patriotycznych, Kraków 2018, s. 4-6.
Zieliński Jerzy, „Salon Malarzy Polskich” Henryka Frista, w: A.B. Skotnicki, W. Klimczak, Społeczność żydowska w Polsce. Zwyczaje i udział w walce o Niepodległość. Dwa oblicza krakowskich Żydów, Kraków 2006, s. 121-123.
A. Żyga, „Świat”: zarys dziejów pisma (1888-1895), „Rocznik Historii Czasopiśmiennictwa Polskiego”, 8 (1969) nr 2, s. 184-206.
Uniwersytet Papieski Jana Pawła II w Krakowie https://orcid.org/0000-0003-2798-2553
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
