Rola Kościoła w społeczeństwie staropolskim na przykładzie XVII-wiecznego archidiakonatu gnieźnieńskiego (wybrane aspekty)
Anna Jabłońska
Instytut Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach , Polskahttps://orcid.org/0000-0002-0111-7011
Abstrakt
Artykuł ma na celu ukazanie roli Kościoła w społeczeństwie staropolskim na przykładzie określonego obszaru (archidiakonatu gnieźnieńskiego) w określonym czasie (XVII wieku). Przestawia wybrane aspekty zagadnienia. Omawia duchowieństwo świeckie oraz funkcjonowanie parafii.
Podstawowym wyznacznikiem stały się funkcje społeczne i ich zinstytucjonalizowany efekt – szpitale, szkoły i bractwa oraz rola kulturotwórcza. Były one wyrazem dwóch wielkich zadań Kościoła w epoce reformy, zapoczątkowanej uchwałami soboru trydenckiego: szeroko pojętej edukacji dotyczącej całego społeczeństwa oraz charytatywności będącej praktycznym skutkiem miłosierdzia. Oba miały na celu wychowanie społeczeństwa.
Słowa kluczowe:
społeczeństwo staropolskie, wychowawcza i edukacyjna rola Kościoła, funkcje społeczne Kościoła, kultura, WielkopolskaBibliografia
Aleksandrowicz M., Archidiakonat gnieźnieński w latach 1706-1721, Lublin 1973, praca doktorska, mps..
Aleksandrowicz M., Początkowe dzieje seminarium duchownego w Gnieźnie (1602-1718), „Nasza Przeszłość”, 24 (1966) s. 167-183.
Aleksandrowicz M., Wychowawcy i wychowankowie seminarium gnieźnieńskiego w latach 1602-1718, „Roczniki Teologiczno-Kanoniczne”, 12 (1965), z. 4, s. 111-131.
Aleksandrowicz P., Przyjęcie przez króla i senat uchwał Soboru Trydenckiego w Parczewie w 1564, „Prawo Kanoniczne”, 9 (1966) nr 3/4, s. 363-381.
Antosiewicz K., Opieka nad chorymi i biednymi w krakowskim szpitalu Świętego Ducha (1220-1741), „Roczniki Humanistyczne”, 26 (1978) s. 35-79;
Antosiewicz K., Szpital i kościół Świętego Ducha w Sandomierzu, „Studia Sandomierskie”, 2 (1981), s. 265-274.
Borkowska M., Zakony żeńskie w Polsce w epoce nowożytnej, Lublin 2010.
Charitas. Miłosierdzie i opieka społeczna w ideologii, normach postępowania i praktyce społeczności wyznaniowych w Rzeczypospolitej XVI-XVIII w., red. U. Augustyniak, A. Karpiński, Warszawa 1999;
Dworzaczek W., Struktura społeczna szlachty, w: Dzieje Wielkopolski, red. J. Topolski,
t. 1: do roku 1793, Poznań 1969, s. 488-493.
Dworzaczkowa J., Bracia czescy w Wielkopolsce XVI i XVII wieku, Warszawa 1997.
Dworzaczkowa J., Reformacja i kontrreformacja w Wielkopolsce, Poznań 1995.
Flaga J., Bractwa religijne w Rzeczypospolitej w XVII i XVIII wieku, Lublin 2004.
Góralski Z., Działalność charytatywna w Polsce przedrozbiorowej, Warszawa 1973.
Jabłońska A., Człowiek, sztuka i Bóg (wybrane przykłady z XVII-wiecznych źródeł kościelnych archidiakonatu gnieźnieńskiego), w: Współczesna edukacja estetyczna. Teoria
i praktyka, red. K. Ziołowicz, J. Sztejbnis-Zdyb, Kielce 2011, s. 91-104.
Jabłońska A., Expositus periculo… Klęski duże i małe wschodniej Wielkopolski w świetle siedemnastowiecznych źródeł z archidiakonatu gnieźnieńskiego, „Roczniki Humanistyczne. 2 Historia”, 63 (2015), s. 99-117.
Jabłońska A., Funkcje społeczne parafii archidiakonatu gnieźnieńskiego w XVII wieku, Kielce 2013.
Kasjaniuk E., W. Pikor, A. Piwowar, Miłosierdzie, w: Encyklopedia katolicka, t. 12, red.
S. Wilk, Lublin 2008, kol. 1088-1092.
Kępski C., Ideał miłosierdzia a dobroczynność i opieka, Lublin 2002.
Kłoczowski J., Wspólnoty zakonne w średniowiecznej Polsce, Lublin 2010;
Kłoczowski J., Zakony męskie w Polsce XVI-XVIII wieku, w: Kościół w Polsce, t. 2, red. J. Kłoczowski, Kraków 1969, s. 483-730.
Kuźmak K., Bractwo, w: Encyklopedia katolicka, t. 2, red. F. Gryglewicz, Lublin 1976, kol. 1013.
Libiszowska-Żółtkowska M., Mariański J., Leksykon socjologii religii. Zjawiska-badania-teorie, Warszawa 2004.
Litak S., Bractwa religijne w Polsce przedrozbiorowej XIII-XVIII wiek. Rozwój i problematyka, „Przegląd Historyczny”, 78 (1997) z. 1, s. 502-520.
Litak S., Historia wychowania, t. 1: Do Wielkiej Rewolucji Francuskiej, Kraków 2004.
Litak S., Parafie w Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku. Struktura, funkcje społeczno-religijne i edukacyjne, Lublin 2004.
Łobozek M. M., Apteka bonifratrów w Cieszynie, Kraków 2002.
Łobozek M. M., Bonifratrzy w Warszawie (1650-2000), Katowice 2000.
Markiewicz M., Historia Polski 1492-1795, Kraków 2002.
Miłosierdzie w postawie ludzkiej, red. W. Słomka, Lublin 1989.
Młotek A., Jałmużna, w: Encyklopedia katolicka, t. 7, red. S. Wielgus, Lublin 1997, kol. 738-741.
Pelczar R., Ustawodawstwo synodów diecezjalnych i listy pasterskie biskupów wobec szkolnictwa kościelnego dla świeckich w Polsce od XIII do XVIII wieku, „Archiwa, Biblioteki i Muzea Kościelne”, 67 (1997) s. 319-324.
Riché P., Edukacja i kultura w Europie Zachodniej VI-VIII w., Warszawa 1995.
Socjologia religii. Wprowadzenie, oprac. F. Houtart, Kraków 1962.
Surdacki M., Opieka społeczna w Polsce do końca XVIII wieku, Lublin 2015.
Surdacki M., Szpitalnictwo zakonne w średniowiecznej Polsce, „Roczniki Humanistyczne”, 63 (2015) s. 49-98.
Szarszewski A., Ordynacje i statuty szpitali gdańskich, Toruń 2004.
Topolski J., Gniezno miastem wielkich jarmarków, w: Dzieje Gniezna, red. J. Topolski, Warszawa 1965, s. 260-325.
Topolski J., Polska w czasach nowożytnych. Od środkowoeuropejskiej potęgi do utraty niepodległości (1501-1795), Poznań 1999.
Topolski J., Struktura gospodarcza rzemiosła i przemysłu. Rozwój sukiennictwa, w: Dzieje Wielkopolski, red. J. Topolski, t. 1: Do roku 1793, Poznań 1969, s. 469-476.
Topolski J., Wielkopolska na europejskich szlakach handlowych, w: Dzieje Wielkopolski, red. J. Topolski, t. 1: Do roku 1793, Poznań 1969, s. 476-479.
Topolski J., Wielkopolska poprzez wieki, Poznań 1999, s. 93-99.
Wiśniowski E., Parafie w średniowiecznej Polsce. Struktura i funkcje społeczne, Lublin 2004.
Instytut Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach https://orcid.org/0000-0002-0111-7011
