Stanisław Żeliwski – szkic biograficzny proboszcza stryszowskiego zgładzonego w KL Auschwitz-Birkenau
Mirosław Aleksander Płonka
Abstrakt
Postać zamordowanego w KL Auschwitz proboszcza stała się po 1943 r. w pamięci zbiorowej wiejskich społeczności Stryszowa i Dąbrówki rodzajem figury pamięci z czasów okupacji, która współcześnie (wraz ze śmiercią ostatnich świadków przeszłości) zaczęła odchodzić w niepamięć. Pośród wielu opowieści (często o legendarnym charakterze) i dociekań o czysto spiskowej narracji zupełnie zatarła się działalność społeczna, katechetyczna i duszpasterska w Strszyowie ks. S. Żeliwskiego. Szkic biograficzny stał się dla autora nie tylko formą, służącą do zdementowania (czasem) nieprawdziwych wiadomości, co przede wszystkim przyczynkiem do poszerzenia stanu wiedzy na temat wydarzeń z lat 30. i 40. XX wieku w beskidzkich wsiach prywatnych –Stryszowie i Dąbrówce. W artykule zostały wykorzystane dotychczas nieznane badaczom źródła ze stryszowskiego archiwum parafialnego, uzupełnione o informacje pozyskane metodą oral history od ostatnich żyjących świadków przeszłości parafii Stryszów. Autor, bazując na fragmentach zachowanego testamentu ks. S. Żeliwskiego, przedstawił stryszowskiego proboszcza jako księdza, duszpasterza i katechetę oraz plebana z czasu największych niepokojów, a także zarysował proces monumentalizacji postaci S. Żeliwskiego przez jego następcę ks. Stanisława Wciślaka.
Słowa kluczowe:
Stanisław Żeliwski; Stryszów; KL Auschwitz-BirkenauBibliografia
Assmann J., Kultura pamięci, w: Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, red. M. Saryusz-Wolska, Kraków 2009, s. 59-101.
Bystroń J., Nazwiska polskie, Lwów 1927.
Druga wojna światowa pod Babią Górą: księga strat, red. P. Sadowski, Kraków-Zawoja 2011.
Jacewicz W., Woś J., Martyrologium polskiego duchowieństwa rzymskokatolickiego pod okupacją hitlerowską w latach 1939-1945, z. 3: Wykaz duchownych zmarłych, zamordowanych lub represjonowanych przez okupanta w archidiecezjach gnieźnieńskiej, krakowskiej i lwowskiej oraz diecezjach katowickiej, kieleckiej, lubelskiej i w obozie koncentracyjnym w Oświęcimiu, Warszawa 1978.
Klistała J., Duchowni – ofiary niemieckiego zniewolenia – lata powstań śląskich i plebiscytu 1919-1921 – lata okupacji niemieckiej 1939-1945, Kraków 2019.
Lenczowski F., O kościołach i parafiach w Stryszowie i Zakrzowie w diecezji krakowskiej, „Nasza Przeszłość”, 45 (1976) s. 191-233.
Księga Pamięci. Transporty Polaków do KL Auschwitz z Krakowa i innych miejscowości Polski Południowej 1940-1944, t. 3, red. F. Piper, I. Strzelecka, Warszawa-Oświęcim 2002.
Raźny J., Sytuacja Kościoła Rzymsko-Katolickiego w okresie II wojny światowej i straty zadane przez najeźdźców w rejonie Babiej Góry, „Rocznik Babiogórski”, 11 (2009) s. 127-137.
Sacrum Poloniae Millennium: rozprawy-szkice-materiały historyczne, t. 11: Martyrolo¬gium duchowieństwa polskiego pod okupacją niemiecką w latach 1939-1945, red. W. Szołdarski, Rzym 1965.
Sikora M., Bortlik-Dźwierzyńska M., Aktion Saybusch. Wysiedlenie mieszkańców Żywiecczyzny przez okupanta niemieckiego 1940-1941, Katowice 2010.
Woźniak E., Socjolingwistyczne aspekty zmiany nazwisk w okresie międzywojennym, „Onomastica”, 60 (2016) s. 119-135. (Crossref)
Wyczawski H.E,, Kalwaria Zebrzydowska. Historia klasztoru Bernardynów i kalwaryjskich dróżek, Kalwaria Zebrzydowska 2006.
Licencja
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
