‘Every moment i looked for the grace of your ladyship’ – correspondence between Elżbieta Sieniawska née Lubomirska, wife of the castellan of Kraków, and Joanna Gołyńska, the prioress of the Jarosław benedictines, as an example of cliental relations in the Saxon era
Urszula Kicińska
Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie , Polandhttps://orcid.org/0000-0002-7967-5312
Abstract
In the old Poland, women were heavily involved in public activities, and one of its manifestations was the religious patronage they exercised, which was a very important part of building cliental ties. An excellent resource for tracing the relationship between a given patron and her clerical clientele are the begging letters, in which, beneath the layers of elaborate ceremonialism, the real goals and expectations of the two parties negotiating with each other were explained. Among these worthy collators was also Elżbieta Sieniawska, née Lubomirska (d. 1729), who, together with her husband Adam Mikołaj (d. 1726), contributed many church foundations. Under the patronage of the castellan of Kraków was also the convent of the Benedictine nuns of Jarosław, in which the position of abbess at that time was held by Joanna Gołyńska (d. 1725). The analysed letters, which the said superior sent to her benefactress, display the issues of patronage relations between the collator and her clerical client, and matters concerning the daily functioning of the Jarosław convent. J. Gołyńska incessantly complained about not having enough money to support the monastery, as the times in which she lived increasingly plunged the establishment into debt and ruin. It is noteworthy that the proclamations directed by the Benedictine nun often did not meet with approval or even any reaction from E. Sieniawska, which casts a shadow over the collator activity of the Kraków castellan's wife, for we now have proof that not every requester, or in this case religious client, could or would enjoy full support of Sieniawska, despite her duties as a patroness.
Keywords:
patron, client, collator, patron-client relations, Elżbieta Sieniawska, Joanna Gołyńska, Benedictine nuns of JarosławReferences
Źródła
Biblioteka Czartoryskich (BCz)
sygn. 5820, Joanna Gołyńska do Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej.
Opracowania
Augustyniak Urszula, Duchowni klienci Krzysztofa II Radziwiłła. Kondycja i funkcje duchowieństwa ewangelicko-reformowanego w dobrach radziwiłłowskich w pierwszej połowie XVII wieku, w: Radziwiłłowie XVI-XVIII wieku. W kręgu polityki i kultury, red. E. Potkowski, Warszawa-Łódź 1989, s. 159-173.
Augustyniak Urszula, O przyjaźni. Przyczynek do badań stosunków klientalnych, w: Necessitas et ars. Studia staropolskie dedykowane profesorowi Januszowi Pelcowi, red. B. Otwinowska i in., Warszawa 1993, s. 121-129.
Augustyniak Urszula, Specyfika patronatu magnackiego w Wielkim Księstwie Litewskim w XVII wieku. Problemy badawcze, „Kwartalnik Historyczny”, 109 (2002) z. 1, s. 96-110.
Baranowski Andrzej Józef, Rola rodzin magnackich w osiemnastowiecznych uroczystościach koronacyjnych na wschodnich terenach Rzeczypospolitej, w: Sztuka ziem wschodnich Rzeczypospolitej XVI-XVIII wieku, red. J. Lileyko, Lublin 2000, s. 619-638.
Bąkowski-Kois Dariusz, Zarządcy dóbr Elżbiety Sieniawskiej. Studium z historii mentalności 1704-1726, Kraków 2005.
Bernatowicz Tadeusz, Kościół wizytek w Warszawie a Benedykt de Renard i architektura eklektyzmu rzymskiego przełomu XVII i XVIII wieku, w: Sztuka nowożytna i nowoczesna, red. A. Barczyk, P. Gryglewski, Łódź 2016, s. 31-77.
Bohdziewicz Piotr, Kościół i klasztor PP. Wizytek w Warszawie, w: tegoż, Studia z dziejów sztuki polskiej w okresie baroku i rokoko, Lublin 1973, s. 7-81.
Borkowska Małgorzta, Dynastie ksień jarosławskich, „Nasza Przeszłość”, 77 (1992) s. 281-294.
Borkowska Małgorzata, Ideał benedyktynki proponowany przez kongregację chełmińską, „Znak”, (1980) nr 31, s. 1564-1571.
Borkowska Małgorzata, Leksykon zakonnic polskich epoki przedrozbiorowej, t. III: Wielkie Księstwo Litewskie i Ziemie Ruskie Korony Polskiej, Warszawa 2008, s. 209.
Borkowska Małgorzata, Między tradycją a powrotem do źródeł. Szesnastowieczne modele odnowy życia zakonnego w Polsce, w: Fermentum massae mundi. Jackowi Woźniakowskiemu w siedemdziesiątą rocznicę urodzin, red. N. Cieślińska, P. Rudziński, Warszawa 1990, s. 262-266.
Borkowska Małgorzata, Życie codzienne polskich klasztorów żeńskich w XVII-XVIII wieku, Warszawa 1996.
Chodyński Stanisław, Patronat w Polsce, w: Encyklopedia kościelna, red. M. Nowodworski, t. 18, Warszawa 1882, s. 380-399.
Chodyński Stanisław, Deputaci duchowni na Trybunał w Polsce, w: Encyklopedia kościelna, red. M. Nowodworski, t. 4, Warszawa 1874, s. 151-166.
Degiel Rafał, Protestanci i prawosławni. Patronat wyznaniowy Radziwiłłów birżańskich nad Cerkwią prawosławną w księstwie słuckim w XVII w., Warszawa 2000, s. 93-103.
Dmitruk Krzysztof, Wokół teorii i historii mecenatu, w: Z dziejów mecenatu kulturalnego w Polsce, red. J. Kostecki, Warszawa 1999, s. 11-31.
Fundacje i fundatorzy w średniowieczu i epoce nowożytnej, red. E. Opaliński, T. Wiślicz, Warszawa 2000.
Harasimowicz Jan, Fundacja, w: Religia. Encyklopedia PWN, t. 4, red. T. Gadacz, B. Milerski, Warszawa 2002, s. 127-128.
Judkowiak Barbara, Z dziejów religijności w czasach saskich, „W Drodze”, (1984) z. 6, s. 52-62.
Kicińska Urszula, Codzienne obowiązki zarządcy majątku na przykładzie korespondencji Piotra Morzyckiego do Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej, w: Epistolografia w dawnej Rzeczypospolitej, t. 6: Stulecia XVI-XIX. Nowa perspektywa historyczna i językowa, red. P. Borek, M. Olma, Kraków 2015, s. 293-305.
Kicińska Urszula, „Funkcyi mojej dosyć czynić, jakom zwykł dotąd” – współpraca Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej z urzędnikami jako przejaw działalności gospodarczej kasztelanowej krakowskie, w: Działalność Elżbiety Sieniawskiej. Polityka – Gospodarka – Kultura, red. B. Popiołek, Warszawa 2020, s. 279-304.
Kicińska Urszula, Political activity of widows as an example of shaping cliental dependencies in the second half of the seventeenth and eighteenth centuries, „Theatrum Historiae”, (2019) nr 24, s. 41-53.
Kicińska Urszula, Relacje patron-sługa w świetle korespondencji ekonomicznej Elżbiety Sieniawskiej, kasztelanowej krakowskiej, w: Tożsamość kobiet w Polsce. Interpretacje, t. 1: Od czasów najdawniejszych do XIX wieku, red. I. Maciejowska, Olsztyn 2016, s. 61-74.
Kicińska Urszula, W tym osieroconym stanie. Pozycja wdowy w społeczeństwie szlacheckim w Rzeczypospolitej (od schyłku XVII do połowy XVIII wieku), Kraków 2020.
Kieferling Krystyna, Jarosław w czasach Anny Ostrogskiej. Szkice do portretu miasta i jego właścicielki (1594-1636), Przemyśl 2008.
Kieferling Krystyna, Kościół i klasztor pp. Benedytynek w Jarosławiu. Rys historyczny, „Przemyskie Zapiski Historyczne”, 12-13 (2000-2002) s. 193-219.
Klebowicz Grzegorz, Jarosławski ośrodek kościelny w średniowieczu i okresie wczesnonowożytnym (XIV-XVI w.), w: Bazylika Matki Boskiej Bolesnej w Jarosławiu. Dzieje, ludzie i sztuka, red. M. Miławicki, R. Nestorow, Kraków 2016, s. 25-38.
Kłoczowski Jerzy, Zakony w diecezji przemyskiej obrządku łacińskiego w XIV-XVIII wieku, „Nasza Przeszłość”, 43 (1975) s. 27-72.
Korespondencja Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej, kasztelanowej krakowskiej, t. II: Jaśnie Oświecona Mościa Księżno Dobrodziko. Informatorzy i urzędnicy, oprac. Bożena Popiołek, Urszula Kicińska, Agnieszka Słaby, Warszawa-Bellerive sur Allier 2016.
Kossarzecki Krzysztof, Supliki staropolskie, w: Elżbieta Sieniawska. Królowa bez korony, red. K. Morawski, K. Pyzel, Warszawa 2020, s. 93-97.
Link-Lenczowski Andrzej, Sieniawski Adam Mikołaj h. Leliwa (1666-1726), w: Polski słownik biograficzny, t. 37/1, red. H. Markiewicz, Warszawa-Kraków 1996, s. 105-115.
Link-Lenczowski Andrzej, Doświadczenia wojny północnej a percepcja otaczającej rzeczywistości, w: Staropolski ogląd świata. Materiały z konferencji, Wrocław, 23-24 października 2004 r., red. B. Rok, F. Wolański, Wrocław 2004.
Maliszewski Kazimierz, Kościół katolicki a kultura polskiego baroku – w kręgu wzajemnych wpływów i oddziaływań. Próba zarysu problematyki, w: Rzeczypospolita wielu wyznań. Materiały z międzynarodowej konferencji, Kraków, 18-20 listopada 2002, red. A. Kaźmierczyk i in., Kraków 2004, s. 321-329.
Markiewicz Mariusz, Badania mentalności na podstawie korespondencji czasów saskich, w: Staropolski ogląd świata. Materiały z konferencji, Wrocław, 23-24 października 2004 r., red. B. Rok, F. Wolański, Wrocław 2004, s. 177-181.
Mączak Antoni, Klientela. Nieformalne systemy władzy w Polsce i Europie XVI-XVIII w., Warszawa 1994.
Mączak Antoni, Nierówna przyjaźń. Układy klientele w perspektywie czasowej, Wrocław 2002
Mączak Antoni, Patron i klienci w Rzeczypospolitej i Europie, w: Podług nieba i zwyczaju polskiego. Studia z historii architektury, sztuki i kultury ofiarowane Adamowi Miłobędzkiemu, red. Z. Bania, Warszawa 1988, s. 614-620.
Nestorow Rafał, Pomiędzy sztuką a polityką. Fundacje i inicjatywy artystyczne Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej jako przykład magnackiego patronatu za panowania Augusta II, w: Działalność Elżbiety Sieniawskiej. Polityka – Gospodarka – Kultura, red. B. Popiołek, Warszawa 2020, s. 327-349.
Nestorow Rafał, Pro domo et nomine suo. Fundacje i inicjatywy artystyczne Adama Mikołaja i Elżbiety Sieniawskich, Warszawa 2016.
Pelczar Roman, Kulturotwórcza rola klasztorów jarosławskich w XVI-XVIII wieku, w: Bazylika Matki Boskiej Bolesnej w Jarosławiu. Dzieje, ludzie i sztuka, red. M. Miławicki, R. Nestorow, Kraków 2016, s. 39-53.
Pelczar Roman, Szkolnictwo jezuickie w Jarosławiu, „Nasza Przeszłość”, 92 (1999) s. 231-266.
Popiołek Bożena, Dobrodziejki i klienci. Specyfika patronatu kobiecego i relacji klientalnych w czasach saskich, Warszawa 2020.
Popiołek Bożena, Dobrodziejki i klienci. Z dziejów patronatu kobiecego w czasach saskich, w: Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej XVI-XVIII w., red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Białystok 2007, s. 385-386.
Popiołek Bożena, Elżbieta z Lubomirskich Sieniawska (ok. 1669-1729). Polityk – fundator – patron, w: Elżbieta Sieniawska. Królowa bez korony, red. K. Morawski, K. Pyzel, Warszawa 2020, s. 12-34.
Popiołek Bożena, „Najniższy podnóżek, sługa i więzień pański” – klientalne listy proszalne czasów saskich, „Krakowskie Studia Małopolskie”, 16 (2011) s. 151-166. (Crossref)
Słaby Agnieszka, Rządzicha oleszycka. Dwór Elżbiety z Lubomirskich Sieniawskiej jako przykład patronatu kobiecego w czasach saskich, Kraków 2014.
Sobieraj Maciej, Fundatorzy klasztorów franciszkańskich w Rzeczypospolitej XVII-XVIII wieku, w: Franciszkanie w Polsce XVI-XVIII wieku, cz. 1, red. H. Gapski i in. Niepokalanów 1998, s. 97-244.
Staniek Henryk, Fundatorzy i fundacje kolegiów jezuickich w Polsce w latach 1564-1772/3, „Summarium”, (1972) nr 1 (21), s. 55-60.
Stojek-Sawicka Karolina, Duchowieństwo katolickie w życiu Radziwiłłów nieświeskich w XVIII wieku, Toruń 2011.
Stojek-Sawicka Karolina, Duchowna klientela Radziwiłłów w XVIII wieku, w: Patron i dwór. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku, red. E. Dubas-Urwanowicz, J. Urwanowicz, Warszawa 2006, s. 397-416.
Stojek-Sawicka Karolina, Pro remedio animae. Fundacje mszalne Radziwiłłów nieświeskich w XVIII wieku, „Przegląd Historyczny”, 99 (2008) nr 3, s. 411-429.
Stojek-Sawicka Karolina, Sakralne fundacje Radziwiłłów w XVIII wieku, w: Czasy nowożytne. Studia poświęcone pamięci prof. Władysława Eugeniusza Czaplińskiego w 100. rocznicę urodzin, red. K. Matwijowski, Wrocław 2005, s. 163-179.
Szady Bogumił, Prawo patronatu w Rzeczypospolitej w czasach nowożytnych, Lublin 2003.
Urwanowicz Jerzy, Kościelne fundacje magnackie w Wielkim Księstwie Litewskim w XVIII w., w: Władza i prestiż. Magnateria Rzeczypospolitej w XVI-XVIII wieku, red. J. Urwanowicz, Białystok 2003, s. 605-617.
Wereda Dorota, Patronat wyznaniowy Radziwiłłów z Białej nad cerkwią unicką w XVIII wieku, w: Radziwiłłowie. Obrazy literackie. Biografie. Świadectwa historyczne, red. K. Stępnik, Lublin 2003, s. 337-346.
Wójcik Elżbieta, Fundacja, w: Encyklopedia katolicka, t. 5, red. L. Bieńkowski i in., Lublin 1989, kol. 760-761.
Uniwersytet Pedagogiczny im. KEN w Krakowie https://orcid.org/0000-0002-7967-5312
License
This work is licensed under a Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
